„Projekt zwraca uwagę na ogromną wartość i dziedzictwo kryjące się w dawnych tkaninach ludowych” - tłumaczy Joanna Seliga, pomysłodawczyni i koordynatorka sesji fotograficznej i pokazu mody „Folk Fashion Show, czyli wielka draka wokół wełniaka”. „Mamy nadzieję, że dzięki tej prezentacji młodzi na nowo odkryją „skarby” kryjące się w domach ich dziadków”.
Na pierwszej fotografii ks. proboszcz Tomasz Bojanowski z dumą prezentuje współczesny strój z Lubochni noszony na modłę opoczyńską. Na kolejnej młoda kobieta ma na sobie przepiękny wełniak na fioletowym dnie obszyty aksamitkami, bawełniany kaftan wiśniowego koloru, lnianą koszulę na stójce, a na głowie kwiecistą chustę z frędzlami. Jest boso, trzymane w dłoniach trzewiki oszczędza w drodze do kościoła. Gdyby z fotografii wygumkować kolor, ciężko byłoby odróżnić je od zdjęć, które wykonywano przeszło sto lat temu i domyślić się, że zostały zrobione w 2020 roku. Fotografowi Tomaszowi Jóźwikowi zależało na odtworzeniu atmosfery dawnych fotografii, które odzwierciedlały zmysł estetyczny lubocheńskich włościan.
Niezwykła sesja zdjęciowa jest częścią projektu „Folk Fashion Show, czyli wielka draka wokół wełniaka” zrealizowanego przez Stowarzyszenie „Step by Step” i współfinansowanego ze środków gminnych oraz wojewódzkich. Pomysłodawczyni i koordynatorka projektu Joanna Seliga chciała pokazać bogactwo niezwykłego stroju lubocheńskiego, ale także zachęcić artystów, twórców i rękodzielników do inspirowania się modą ludową.
Ks. Proboszcz Tomasz Bojanowski, wielki propagator lubocheńskich strojów ludowych, ubrany jest we współczesny strój noszony w Lubochni według opoczyńskiej mody. Ma na sobie niebieską kamizelę oraz czarne portki wpuszczone w skórzane buty z cholewami. Portki przepasane są pomarańczowym pasem „siotkowym”. Koszula uszyta jest z białego płótna i ozdobiona kolorowym haftem krzyżykowym na mankietach, kołnierzyku i „gorsie”. Głowę zdobi wełniano-skórzana czapka z kaszkietem. (Fot. Tomasz Jóźwik/ materiały prasowe Folk Fashion Show)
Wiktoria Kubryn ubrana jest w lnianą koszulę na stójce obszytą szydełkową, nicianą koronką. Ma na sobie wełniak na fiołkowym dnie, obszyty rzędowo aksamitkami oraz zapaskę na fioletowym dnie, wykończoną „siotkum” z półokrągłymi rozetami oraz bawełniany kaftan wiśniowego koloru, zdobiony haftem koralikowym, szczypankami i plisowaną baskinką, a na głowie cielistą chustkę z frędzlami o kwiatowym motywie. Dziewczyna trzyma w ręku wełnianą chustę na plecy o motywie bogato zdobionej girlandy oraz buty – trzewiki oszczędzając je w drodze do kościoła. (Fot. Tomasz Jóźwik/ materiały prasowe Folk Fashion Show)
Wiktoria Głowacka prezentuje kieckę na ciemnozielonym dnie ozdobioną aksamitkami, wszytą w stanik, którego jednobarwna tkanina tkana jest na wiejskich krosnach. Wyszyty jest rzędowo koralikami i ozdobiony zakładkami i paskiem podkreślającym talię. Ma na sobie lnianą koszulę wyszywaną haftem płaskim w motywy roślinne, w pasie przepasana jest zapaską o modzie łowickiej i symetrycznym raporcie tkaniny, ozdobioną pasmanterią i „siotkum” wykonaną na szydełku. Głowę zdobi płócienna, wyszywana drobnymi kwiatuszkami chustka wykończona frędzlami. Dziewczyna trzyma na ręku wełnianą chustę „jesionkę”. Adrian Selig ubrany jest w lnianą koszulę, z długimi rękawami wszytymi w mankiety oraz kamizelkę z wełnianej tkaniny robionej na krosnach ludowych. Ma na sobie spodnie bryczesy z samodziałowej tkaniny, wpuszczone w buty z cholewami. Strój przepasany jest wełnianym pasem „siotkowym”. Na głowie skórzano-wełniany kaszkiet. (Fot. Tomasz Jóźwik/ materiały prasowe Folk Fashion Show)
Wełniak, aksamitny gorsecik i zapaska ozdobiona cekinami
W Lubochi, niewielkiej miejscowości położonej niedaleko Tomaszowa Mazowieckiego w województwie łódzkim, przywiązanie do tradycji jest niezwykle silne. Andrzej Kobalczyk, autor cyklu „Historie odnalezione” przytacza słowa korespondenta „Gazety świątecznej” z 1904 roku, który z uznaniem wypowiadał się o ludowych strojach, w których chadzali mieszkańcy Lubochni. "Gospodarze zakładali na niedzielę i święta białe sukmany ze sznurami i taśmami, a gospodynie – pąsowe wełniaki własnej roboty. Letnim ubiorem parobków były kapoty wiejskiego wyrobu". Lubocheński wełniak, który jest jednym z najważniejszych elementów kobiecego stroju i jednocześnie częścią dziedzictwa kulturowego tego regionu to spódnica (kiecka) uszyta z wełnianego samodziału z przyszytym do niej stanikiem, wykonanym z wełny w kolorowe pasy lub aksamitnej tkaniny. W latach 50. gorsety zdobiono koralikami, cekinami, paciorkami i siateczką o roślinnych motywach. Do kiecek noszono zapaski ozdobione aksamitkami, cekinami i pasmanterią. Koszule szyto z białej tkaniny bawełnianej lub lnianej, rękawy zdobiono haftem płaskim, a mankiety i kołnierzyki obszyciami z tzw. siateczki albo koronką wykonaną na szydełku. Strój dopełniała wełniana chusta z frędzlami tzw. szalinówka, sznurowane trzewiki ze skóry, sznury korali lub szklane kolorowe paciorki.
„Projekt zwraca uwagę na ogromną wartość i dziedzictwo kryjące się w dawnych tkaninach ludowych. Poznawanie kolejnych etapów powstawania tkanin najlepiej uświadamia ogrom pracy, wiedzy i doświadczenia niezbędny, aby powstał wełniak, koszula czy gorset” - opowiada pomysłodawczyni projektu Joanna Seliga.
„Kiecki, zapaski, koszule przed laty tkane i ozdabiane przez nasze babcie, dziś niestety coraz częściej traktowane są jako niepotrzebne nikomu i niemodne szmatki. Zapominamy ile wysiłku, a przede wszystkim serca poprzednie pokolenia musiały włożyć w każdy fragment tkaniny, które teraz w najlepszym wypadku zalegają na dnach szafek czy kufrów”.
[caption id="attachment_250958" align="aligncenter" width="600-->
Kinga Kowalik/Jarosław Kluzek/Lena Kowalik/Hanna Kowalik. Kinga prezentuje się w wełniaku na biskupim dnie wszytym w stanik. Kiecka przykryta jest zapaską o asymetrycznym raporcie tkaniny nawiązującym do wzornictwa łowickiego oraz ozdobiona pasami bawełnianej pasmanterii. Pąsowy kaftan, wykonany jest z samodziałowej tkaniny wełnianej ozdobiony „strojami” z czarnej aksamitki. Szyję zdobi szydełkowa „siotka”. Nakrycie głowy kobiety stanowi „szalinowa” chustka z frędzlami o motywie roślinnym. Do stroju założono skórzane trzewiki. Jarosław ubrany jest w sportowe spodnie bryczesy z wełnianego sukna produkcji fabrycznej. Spodnie mają wiązania na łydkach i rozszerzają się ku górze. Wpuszczone są w skórzane buty z cholewami, zwane oficerkami. Koszula ze stójką, którą ma na sobie mężczyzna uszyta została z bawełnianej tkaniny. Nakrywa ją „spencerek” z sukna fabrycznego, obszyty aksamitką. Zapinany jest na guziki i ozdobnie wszyte sznury zwane „potrzebami”. Na głowę założono czapkę maciejówkę. Lena i Hania prezentują się w wełniczkach o wąskich prążkach w raporcie tkaniny, które posiadają wyodrębnione czarne dna oraz obszyte są czarnymi aksamitkami. Fartuszki, które przykrywają przody wełniaków uszyte są z cienkiego białego batystu i ozdobione haftem płaskim i walansjenką. Dziewczynki prezentują bawełniane kaftany z falbankami. Starszej, niebieski kaftan ozdobiony jest koralikowymi ślimacznicami, zaś młodszej buraczkowy, czarną aksamitką i wzorem zwanym „wodami”. Na kaftany wyłożone są kołnierzyki lnianych koszul z „siotkami” oraz „śkloki” czyli szklane korale. Głowy zdobią chustki „szalinówki” z frędzlami. (Fot. Tomasz Jóźwik/materiały prasowe Folk Fashion Show)[/caption]
[caption id="attachment_250956" align="aligncenter" width="600-->
Dawid Walas ubrany jest w strój robiony z wełniano-lnianej tkaniny wykonanej na krosnach: sportowe spodnie bryczesy wpuszczone w skórzane buty z cholewami oraz wydłużaną marynarkę z klamkami. Ma na sobie również koszulę uszytą z lnianej tkaniny, o „przyramkowym” kroju, ze stójką i naszytym napierśnikiem z płótna. Na koszulę założono kamizelkę z żółtej, wełnianej tkaniny ozdobionej iglicą. Jest rozcinana i obszyta aksamitką. Głowę zdobi czapka maciejówka. Daniel Walas prezentuje się w sportowych spodniach bryczesach z lniano-wełnianej kraciastej tkaniny wykonanej na krosnach, które wpuszczone są w skórzane buty z cholewami. W pasie zawinięto siatkowy pas, robiony z wełny na specjalnym krosienku. Koszula, którą ma na sobie chłopak szyta jest z lnianej tkaniny, o „przyramkowym” kroju, ze stójką. Na nią założona jest samodziałowa, wełniana, krótka marynarka z kieszeniami, zapinana na guziki. Głowę zdobi kaszkiet. Kawaler ma także kawalerską chusteczkę, którą otrzymał od panny na święta wielkanocne. (Fot. Tomasz Jóźwik/materiały prasowe Folk Fashion Show)[/caption]
[caption id="attachment_250966" align="aligncenter" width="600-->
Małgorzata Tyce/ Róża Tyce-Sowik/ Wiktor Sowik. Małgorzata prezentuje się w długim wełniaku na orzechowym dnie, zmarszczonym i wszytym w stanik. Przepasana jest czarnym atłasowym fartuchem. Ma na sobie ceglany kaftan z tkaniny fabrycznej, ozdobiony haftem koralikowym w motywy roślinne. Na szyi zawieszony jest pełny różaniec, zakupiony w kręgu częstochowskim. Głowę modelki zdobi pełny czepiec z bandażami, uszyty z tiulu i haftowany ręcznie przez babkę „cepcorkę”. Czepiec przykrywa bordowa chustka z frędzlami o bogatym kwiatowym motywie. Róża ubrana jest w wełniak na czarnym dnie, ozdobiony atłasowymi wstążkami, które zaczęto stosować pod koniec lat 30-tych XX w. Przepasana jest zapaską na bordowym dnie z ozdobną szydełkową „siotkum”, z ornamentem kwiatowym. Do stroju założono tzw. górkę, czyli lnianą koszulę, z wyszytymi hafem płaskim na mankietach i przyramkach kwiatowymi bukietami. Strój dopełniają skórzane trzewiki i cielista chustka „szalinówka” z frędzlami. Kobieta trzyma dziecko, ubrane w wełnianą „katunkę” i czapeczkę z „kocotkami” zawinięte w kilimek na zielonym dnie, wykończony koronką z „kocotami”. (Fot. Tomasz Jóźwik/materiały prasowe Folk Fashion Show)[/caption]
Zofia Kut ma na sobie wełniak - ciemnozieloną układankę z tkaniny samodziałowej, obszyty aksamitkami i wszyty w granatowy stanik z aksamitu, zapinany na guziki, płócienną koszulę z tzw. „rzucanym” wzorem, czyli haftowanymi bukiecikami na całych rękawach i „przyramkach”, ozdobioną marszczoną „siotkum” przy kołnierzyku. Przepasana jest zapaską na zieloniutkim dnie, obszytą bogato pasmanterią. Głowę zdobi kremowa chustka o motywie „dużego kwiatu”. (Fot. Tomasz Jóźwik/materiały prasowe Folk Fashion Show)
Lubocheński strój ludowy to nie tylko element scenicznego kostiumu
Na szczęście dla wielu mieszkańców gminy Lubochnia, którzy wcielili się w rolę modeli, strój ludowy nie jest tylko elementem scenicznym. Wielkimi popularyzatorami lubocheńskiego stroju są ks. Tomasz Bojanowski czy Małgorzata Tyce (na fotografii pozuje w długim wełniaku na orzechowym dnie, ceglanym kaftanie, przepasana jest czarnym atłasowym fartuchem), opiekunka dziecięcego zespołu „Mali Lubochnianie” promującego folklor ziemi rawskiej. W gminie nie brakuje także kobiet, które potrafią uszyć wełniak, wyhaftować gorset czy koszulę, ale także odnowić stary strój. “Również nasze prababki i pradziadowie lubili wyglądać ładnie. Cenili modne kroje, dobre surowce i gustowne zdobienia. Przywiązywali wagę do barw, z których każda miała swoje znaczenie, a wyjście do kościoła było okazją, aby wyglądać elegancko” - wyjaśnia Joanna Seliga. Za dobór zaprezentowanych na pokazie strojów odpowiadał etnograf Michał Adam Pająk, który przygotował również etnograficzny komentarz przybliżający źródła, inspiracje, symbolikę stroju i okres, z którego pochodziły.
Do udziału w sesji fotograficznej oraz do niezwykłego pokazu zaproszono członków formacji „Step by Step” oraz laureatów konkursu „Strój ludowy w mojej rodzinie”, których zadaniem było wykonanie i przesłanie do organizatorów zdjęcia, na którym zaprezentowano tradycyjne lubocheńskie stroje. Ze względu na COVID-19 pokaz został nagrany, a relację udostępniono na YouTube i fanpage'u Stowarzyszenia. Pomysłodawczyni i koordynatorka pokazu Joanna Seliga, etnograf Michał Adam Pająk, reżyserka pokazu Ewelina Grzelak, fotograf Tomasz Jóźwik oraz Kuba Wolak, który zajął się opracowaniem muzycznym pokazu to nie tylko mieszkańcy Gminy Lubochnia, ale przede wszystkim pasjonaci, których celem, tak jak i samego projektu, jest upowszechnienie wiedzy o stroju lubocheńskim - elemencie lokalnego, materialnego dziedzictwa kulturowego.
[caption id="attachment_250954" align="aligncenter" width="600-->
Jadwiga Pająk/ Maria Mucha/ Rozalia Mucha. Jadwiga prezentuje wełniak na niebieskim dnie, który zdobią aksamitki i „siutarz” oraz bogato przeszywany pasmanterią i cekinami fartuch do pasa na orzechowym dnie z „siotkum”. Do stroju założono modny sweter z potrzebami, wykonany na drutach z owczej wełny. Na kołnierz swetra wyłożony jest kołnierzyk koszuli z „siotkum”. Dopełnieniem stroju są „śkloki” czyli szklane korale, czerwona chustka „szalinówka” z frędzlami o kwiatowym motywie oraz czarne skórzane trzewiki. Dziewczynki prezentują się w strojach z przełomu lat 20-tych i 30-tych XX w. i ubrane są zgodnie ze swoim wiekiem. Młodsza ma na sobie wełnianą, samodziałową „katunkę” z zakładkami, które odkładano wraz ze wzrostem dziecka. Dziecko chodziło w „katunce” od pierwszego do 4 roku życia. Główkę małej modelki zdobi wełniana czapeczka „z kocotkami”. Ma ze sobą „mamkę”, czyli dawny smoczek. Starsza dziewczynka ubrana jest w wełniaczek ze stanikiem na zielonym dnie i zapaseczkę o asymetrycznym, niewyróżnionym dnie, ozdobione aksamitką i pasmanterią. Koszulka, którą ma na sobie została uszyta z bawełnianego płótna o „przyramkowym” kroju z mankietami, wyszyta haftem płaskim w pasowym układzie roślinnym ze szczypankami. Głowę zdobi kremowa chustka „szalinówka” z frędzlami. (Fot. Tomasz Jóźwik/materiały prasowe Folk Fashion Show)[/caption]
Jolanta Kagankiewicz prezentuje lniany strój letni noszony na przełomie XIX i XX wieku. Ubrana jest w koszulę o przyramkowym kroju, haftowaną na „przyramkach” i mankietach haftem przeszywanym, w przeważającym czarnym kolorze; „sorc”, czyli spódnicę w pas z tkaniny lniano-bawełnianej tkanej w tzw. „koziełki”, „zapołową” zapaskę do pasa obszytą „korunką” wykonaną w czerwono-czarne „koziełki” oraz gorset z tackami, rozcinany i sznurowany atłasową wstążką. Strój zdobią korale z „kościokiem”, czyli medalikiem z jasnogórskim wizerunkiem, płócienna chustka z frędzlami, wyszywana haftem płaskim oraz czarne, skórzane trzewiki. (Fot. Tomasz Jóźwik/materiały prasowe Folk Fashion Show)