Jeszcze 30 lat temu Korea Południowa leżała na peryferiach globalnej gospodarki, dziś jest jednym z najbardziej zaawansowanych technologicznie państw na świecie. Czego możemy się nauczyć od społeczeństwa, które w takim tempie osiągnęło tak spektakularny sukces? Czym charakteryzuje się kultura koreańska?
Republika Korei to prawie połowa górzystego wąskiego półwyspu otoczonego morzem, zamieszkanego przez ponad pięćdziesiąt milionów ludzi, którzy nie boją się niczego, a już najmniej ciężkiej pracy. Gdy wszyscy idą w prawo, oni idą w lewo, gdy ktoś mówi, że coś jest niemożliwe, oni przekornie dowodzą, że wszystko da się zrobić. Są w stanie, tak jak w swoich tradycyjnych daniach, połączyć i wymieszać wszystko ze wszystkim: stare z nowym, twarde z miękkim, wyszukane z pospolitym. Wybuchowi, wylewni i serdeczni. Przywiązani do etykiety, oficjalni i eleganccy. Niewolni od kompleksów wyrosłych z trudnej historii, mimo to uparcie pokazujący światu, że ich kraj jest inny. Inny od wszystkich. Że kroczy swoją własną drogą. Cała naprzód, a najlepiej jeszcze pod prąd. Szybko, bo nie ma czasu. Byle do przodu – pisze Marcin Jacoby w książce „Korea Południowa. Republika żywiołów”. Autor znany przede wszystkim jako sinolog, jest mocno związany z tym krajem – jego żona jest Koreanką z Południa, co daje mu dostęp do wiedzy, której nie sposób zdobyć bez pomocy lokalsów czy chociażby znajomości języka.
Zebrane przez niego obserwacje na temat koreańskich zwyczajów, uzupełnione własnymi poszukiwaniami (zrodzonym z fascynacji historią półwyspu i, przyznaję, także serialami) posłużyły mi do stworzenia krótkiego poradnika na temat dobrego życia po koreańsku.
To ona pozwoliła zachować Koreańczykom mentalność i tożsamość przez wieki, mimo regularnych inwazji sąsiadów i silnych wpływów amerykańskich po II wojnie światowej. Dla osób wychowanych w zachodniej kulturze, gdzie promuje się indywidualizm, nunchi, czyli dosłownie „miara oka” – określenie na koreańską inteligencję emocjonalną, może być mało intuicyjne. Opiera się bowiem głównie na adaptowaniu do zastanej sytuacji.
Do najważniejszych zasad nunchi, zgodnych z kulturą koreańską, należy umiejętność czytania między wierszami, uważne słuchanie zamiast zalewania rozmówcy gradem pytań, przestrzeganie reguł zachowania i obserwowanie całości kontekstu z otwartym umysłem. Na przykład w Korei Południowej zwyczaje sprawiają, że żadnemu sprzedawcy nie przyszłoby do głowy zapytać, czy klient chce torebkę – każda rzecz pakowana jest prawie jak na prezent – ale już w koreańskim sklepie w Warszawie takie pytanie pada, bo ekspedienci zaobserwowali, że u nas często z reklamówek rezygnujemy. To dość przyziemna sprawa, ale wynika właśnie z nunchi. Warto się w nim ćwiczyć, bo tzw. bystre nunchi zapewnia dobre relacje, a te przynoszą korzyści niezależnie od szerokości geograficznej.
Republika Korei to prawie połowa górzystego wąskiego półwyspu otoczonego morzem, zamieszkanego przez ponad 50 mln ludzi wybuchowych, wylewnych i serdecznych. (Fot. iStock)
W Korei Południowej już od małego uczy się dzieci zwracania z szacunkiem do innych. W języku przyjmuje to postać dość skomplikowanych do opanowania przez obcokrajowców formuł grzecznościowych (uzależnionych przede wszystkim od wieku i statusu społecznego), na co dzień sprowadza się do zasady „nie jesteś sam”.
Stąd właśnie biorą się w Korei Południowej zwyczaje i cały szereg zachowań, na przykład związanych z biesiadowaniem, w którym jak w soczewce skupiają się obyczaje. Choćby ten, że na koreański stół zwyczajowo, przynajmniej w sytuacjach nieformalnych, trafia szereg dań w małych miseczkach. Stawiane są na środku, jednak nikt nie nakłada sobie porcji na swój talerz z ryżem, a za każdym razem sięga pałeczkami po odrobinę potrawy. Ta koreańska kultura „jedzenia z jednej miski” bierze się właśnie z poczucia wspólnotowości – dla kogoś mogłoby zabraknąć, więc jak mogę troszczyć się tylko o to, żeby się samemu najeść?
Wspólnotowość mieszkańców Korei Południowej wyraża się w spontanicznych propozycjach wyjścia na miasto, którym często towarzyszy hasło "ja stawiam". (Fot. iStock)
Ta sama perspektywa mentalności Koreańczyków ujawnia się m.in. w komplementowaniu posiłku, co Marcin Jacoby ilustruje przykładem z życia domowego. „Gdy żona ugotuje coś dobrego, w Europie naturalnym zwyczajem byłoby powiedzenie czegoś w rodzaju: Dziękuję, było pyszne!, czyli: JA dziękuję, bo MNIE to smakowało. W Korei Południowej bardziej naturalne będzie powiedzenie: Ojej, ale się napracowałaś, czyli: TY musiałaś ciężko pracować, żeby przygotować coś dobrego. Przejawia się w tym myślenie relacyjne, zawsze o tej drugiej osobie”.
Wspólnotowość, a właściwie towarzyskość wyraża się także w spontanicznych propozycjach wyjścia na miasto, którym często towarzyszy hasło „dziś ja stawiam”. Nikogo to nie dziwi, w Koreańczykach nie rodzi też potrzeby rewanżu. Owszem, innym razem płaci ktoś inny, ale nie ma to nic wspólnego z wyliczeniem co do grosza. Znajoma opowiadała mi, że kiedy jako stażystka świeżo po studiach czekała na pierwszą wypłatę, mogła zaprosić kolegów z pracy tylko na lody, ale i tak wszyscy się dobrze bawili. Jeśli jednak zaproszonym jest obcokrajowiec, może dojść do nieporozumienia.
W zbiorze artykułów, które ukazały się pod tytułem „Struktura świadomości Koreańczyków”, koreański dziennikarz Lee Gyutae opisuje swój wyjazd na safari z parą Amerykanów, podczas którego zapłacił za lunch całej trójki. Koreańskim zwyczajem – wyjaśnia. W dalszej drodze jego towarzysze początkowo prosili kierowcę o częste przystanki na kawę, owoce czy przekąskę, a po pewnym czasie to się zmieniło. Obserwując ich postawę, Gyutae uświadomił sobie, że chcieli zrewanżować mu się za gościnę, a gdy tylko suma wydatków podczas tych krótkich przerw – za każdym razem to oni zapraszali – osiągnęła koszt lunchu, poczuli, że spełnili swój obowiązek. Nieświadomi tego, że zachowanie dziennikarza było spontaniczne, a ich poprawność tylko sprawiła mu przykrość.
Kuchnia koreańska od kilku lat cieszy się rosnącym zainteresowaniem poza krajem pochodzenia, i to nie tylko w Stanach Zjednoczonych, co mogłoby wynikać z dużej grupy imigrantów, ale nawet w Polsce. To raczej światowy trend towarzyszący zainteresowaniu K-popem, K-dramą, K-beauty i innym elementom kultury życia codziennego eksportowanym na wszystkie kontynenty. I mimo że kuchnia koreańska za granicą ma raczej formę popularną, to zachowuje swój rdzeń, czyli mix smaków (szczerze mówiąc przede wszystkim ostrych).
Kultura mieszania, jak wyjaśnia Marcin Jacoby, wiąże się z ceremoniami ku czci przodków, którym składano potrawy ofiarne, ale Koreańczycy zaadaptowali ją do wszystkich sfer życia. Zatem choć współczesność zwłaszcza w wielkich miastach (w samym Seulu mieszka dziś ponad 9,5 mln osób, a w drugiej co do wielkości aglomeracji Pusan – prawie 3,5 mln) bardzo silnie naznaczona jest wpływami amerykańskimi: zapożyczenia językowe, marki ubrań czy sieciówki kawowe, nie oznacza to odrzucenia własnych obyczajów. Głównym elementem kuchni jest w dalszym ciągu kimchi, czyli kiszonki z warzyw; na uroczystościach rodzinnych, zwłaszcza ślubach, wiele osób pojawia się w tradycyjnych strojach kultury koreańskiej, tzw. hanbokach, i liczni mieszkańcy Korei Południowej niezależnie od wyznania zwracają się o pomoc do szamanek.
Koreańczyków już od małego uczy się szacunku do innych. W uproszczeniu sprowadza się to do zasady "nie jesteś sam", co przejawia się m.in. w jedzeniu z przysłowiowej jednej miski. (Fot. iStock)
O ile wiele zagranicznych obyczajów trudno jest bezpośrednio implementować, bo trzeba by zmian systemowych czy wcześniejszej edukacji społecznej, to już bycie schludnym nie wymaga niczego poza dobrą wolą. (Terapeuci alarmują wprawdzie, że tzw. trening czystości zabija w nas kontakt z ciałem i odczuwanie emocji, ale wierzę, że higienę można sobie przyswoić w mniej inwazyjny sposób). Koreańskim symbolem schludności są publiczne łaźnie, podzielone na kilka stref, w tym ostatnią wypoczynkową, która bywa, że staje się noclegownią. Nie tylko dla backpackersów, ale – jak zauważyłam w kilku serialach – także dla okresowo pozbawionych domu Koreańczyków. Co ciekawe, zamiłowanie do higieny łączy się z powszechnym w koreańskim społeczeństwie brakiem genu wywołującego nieprzyjemny zapach potu. Przeprowadzone na uniwersytecie w Bristolu badanie wskazuje, że ma go mniej niż promil mieszkańców półwyspu. I dla porównania: ok. 98 proc. mieszkańców Europy...