Jej miejsce w sztuce

Choć w 1960 roku skończyła studia na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych i uważała się przede wszystkim za malarkę, znamy ją jako wybitną aktorkę awangardowego teatru Cricot 2 stworzonego przez jej męża Tadeusza Kantora. Każda z artystycznych działalności Marii Stangret na wystawie „Gra w miejsca” została przypisana innej przestrzeni, potrzebnej artystce do tworzenia: pracowni gdy malowała, sceny teatralnej gdy grała i zacisza domu gdy pisała. W każdym z tych miejsc ujawniała inną część siebie, inną wrażliwość i inną twórczą rolę, godząc je ze sobą.

Odważne ślady pędzla

W malarstwie była odważna, miała doskonałe wyczucie barw i spontaniczność. Studia na ASP przygotowały ją do tworzenia obrazów, ale jak sama twierdziła, to krakowskie środowisko artystyczne i związek z Tadeuszem Kantorem otworzyły ją na poszukiwania własnego stylu. Zadebiutowała w 1963 roku w Sztokholmie, gdzie w galerii Brinken zaprezentowała prace w stylu informel, uznawanym niekiedy za odmianę abstrakcyjnego ekspresjonizmu. Z pasją pozostawiała na płótnach ślady pędzla, z impetem nakładała odważne kolory. Później jej styl zaczął skłaniać się w kierunku pejzaży – niekiedy nawet bardzo realistycznych – aż do początku lat 70. gdy zerwała z dotychczasowym sposobem malowania i zaczęła wykorzystywać w twórczości przeskalowane elementy kojarzące się z dzieciństwem i szkołą (motyw kartki w kratkę, zarys gry w klasy, planszy szachów, podziałkę linijki). Do końca życia pozostała wierna „szkolnej” inspiracji oraz pejzażowi, ale wprowadziła do swojej twórczości również elementy kojarzące się z wybitnymi artystami (Siergiejem Jesieninem czy Tadeuszem Kantorem) i ofiarami Zagłady (Anną Frank, Wiesławem Kilarem, Daniłem Liderem).

Kobieta na scenie

Maria kochała scenę i w teatrze swojego męża stała się wybitną odtwórczynią jego wizji. Mimo, że marzyła o zostaniu aktorką, nie udało jej się dostać do szkoły aktorskiej. Dopiero związek z Kantorem umożliwił jej pierwsze doświadczenia aktorskie podczas słynnych happeningów i na scenie Teatru Cricot 2, na której pozostała aż do nagłej śmierci Tadeusza Kantora w 1990 roku. Brała udział we wszystkich Witkacowskich przedstawieniach Teatru Cricot 2 („Wariat i zakonnica”, „W małym dworku”, „Kurka Wodna”, „Nadobnisie i koczkodany”), jednak największym jej osiągnięciem stały się role w spektaklach z ostatniego etapu Teatru Cricot 2, jakim był Teatr Śmierci. W „Umarłej Klasie” i „Wielopolu, Wielopolu” wcieliła się w swoje najsłynniejsze role: Kobiety z Kołyską Mechaniczną oraz Ciotki Mańki, Wiadomo Kogo i Rabinka. Choć występowanie w teatrze wiązało się z wielotygodniowymi podróżami i „koczowniczym” trybem życia, Maria nie buntowała się, uznając każdy z nurtów swojej twórczości – również aktorstwo – za podążający własną drogą i wymagający innej przestrzeni.

Artystka w domu

Maria Stangret uważała, że największą inspiracją dla jej sztuki pozostaje literatura więc przez całe życie czytała. Ceniła sobie zarówno poezję (przede wszystkim Jesienina), powieści (uwielbiała „Czarodziejską Górę”), ale nie stroniła również od kryminałów, które ją odprężały. Regularnie powracała do literatury wspomnieniowej związanej z II wojną światową i Zagładą. Inspirował ją „Dziennik” Anny Frank, a także wspomnienia Wiesława Kilara. Choć sama zaczęła pisać już w latach 60., jej awangardowa powieść „Pamiętnik Dziadka” została wydana dopiero w 2002 roku, a wspomnienia „Malując progi: Maria Stangret-Kantor o swoim życiu i twórczości” spisane i zredagowane przez Lecha Stangreta ukazały się w roku 2016. Maria Stangret niekiedy pisała także komentarze do własnej twórczości („Progi”, „Nieba”), chociaż sama przyznawała: „jestem malarką, a nie filozofką” i nie lubiła komentować swoich dzieł. Prywatnie była skromna, dyskretna w mówieniu o sobie i życiu osobistym, stroniła od skandali i burzliwego życia artystycznego. Razem z Tadeuszem Kantorem mieszkali w Krakowie i mieli także dom na wsi, w Hucisku. Swoją obecność zaznaczała dekoracjami z suszonych kwiatów, bibelotami, zdjęciami i… zapachem dymu papierosowego. Zmarła w wieku 90 lat w 2020 roku w Warszawie.

„Maria Stangret. Gra w miejsca”

Kuratorka / Curator: Magdalena Ujma
Współpraca kuratorska i koordynacja / Curatorial cooperation and coordination: Kamil Kuitkowski
Opieka konserwatorska / Conservatorial care: Joanna Gorzałczany
Redakcja / Editing: Magdalena Link-Lenczowska
Oświetlenie i multimedia / Lighting and multimedia: Mariusz Gąsior, Maciej Jagoda
Dostępność / Accessibility: Anna Bargiel, Anna Rejowska, Stowarzyszenie Dobrze
Program towarzyszący / Accompanying programme: Anna Bargiel
Identyfikacja wizualna / Graphic design: Kuba Sowiński
Aranżacja wystawy / Exhibition design: Parastudio
Promocja / Promotion: Zofia Mikołajska, Maria Pieniążek

Współpraca / Collaboration: Wiktor Bury, Justyna Droń, Joanna Geroch, Piotr Golonka, Ewa Kaczmarczyk, Agata Klakla, Michał Lelek, Aldona Mikulska, Piotr Masoń, Paweł Mirocha, Andrea Nikolov, Agnieszka Oprządek, Marcin Orliński, Otio Studio, Małgorzata Paluch-Cybulska, Paweł Panic, Barbara Pasterak, Gerard Piasecki, Tomasz Pietrucha, Anna Pulit, Bogdan Renczyński, Starowicz Hudyma Radcowie Prawni s.c., Tomasz Stefaniak, Joanna Tarlaga, Agnieszka Tomczak, Aleksandra Treder, Krzysztof Wilk, Natalia Zarzecka, Natalia Żabińska.

Specjalne podziękowania dla Lecha Stangreta oraz Grzegorza Musiała, Andrzeja Starmacha, Stefana Szydłowskiego.

Organizator / Organizer: Cricoteka
Partnerzy i współpraca / Partners and cooperation: Fundacja im. Tadeusza Kantora, Galeria Foksal Mazowiecki Instytut Kultury
Patroni medialni / Media partners: Format, Notes Na 6 Tygodni, Radio Kraków, SZUM, TVP3 Kraków, TVP Kultura, wyborcza.pl