Małżeństwo na próbę

Za pierwszym razem zakochałam się i wyszłam za mąż, bo on miał takie piękne oczy... Nie jest to jednak najważniejsze kryterium wyboru męża. A ty? Gdybyś dziś miał wybierać partnerkę, czym byś się kierował? Tym samym co wówczas, gdy byłeś młodym człowiekiem?
Oprócz naturalnych, koniecznych i istotnych informacji płynących z serca i podbrzusza zwróciłbym szczególną uwagę na emocjonalną, intelektualną i życiową zdolność tej kobiety do partnerstwa. Ale to na ogół idzie w parze z wiekiem, doświadczeniem i samoświadomością. W młodym wieku trudno więc znaleźć taką partnerkę, bo samemu się do tego nie dorasta. Pewnie więc popełniłbym te same błędy co kiedyś. Błędy młodości są nieuniknione i nie zawsze udaje się je wszystkie w dalszym wspólnym życiu ogarnąć i przekroczyć. Wśród nich bywają takie, które jak ukryta bomba zegarowa nagle eksplodują z potworną siłą i rozsadzają z pozoru dobry i trwały związek. Długo trzeba żyć i wiele się nauczyć, przemyśleć dawne porażki, by urealnić swoje oczekiwania co do związku. Wiedzieć, jak się ma to, czego byśmy chcieli, do tego, co możliwe. Warto wiedzieć o sobie nawzajem jak najwięcej, zanim zdecydujemy się na poważny związek.

Z moim obecnym mężem, a oboje byliśmy już po rozwodach, przed ślubem porozmawialiśmy o tym, jak byśmy chcieli razem żyć, że na przykład obojgu nam zależy na wyłączności i szczerości.
Dobra rozmowa. Znamionuje dojrzałość. Jeśli spotkamy osobę, która nam odpowiada ciałem i duchem, jeśli podobnie myślimy o tym, na czym polega związek, i o innych najważniejszych sprawach, jeśli rozumiemy, że partnerstwo zakłada psychiczną, społeczną i materialną autonomię, i umawiamy się, że będziemy razem do tego dążyć, aby nie musieć ze sobą być, lecz chcieć być – to mamy duże szanse na sukces. Trzeba jednak pamiętać, że nieustannie oboje się zmieniamy, dojrzewamy, poznajemy siebie. Określamy i akceptujemy silne i słabe strony swoje i partnera. Powinniśmy też rozumieć i zwykle z czasem rozumiemy, że zmianę w związku możemy spowodować tylko, zmieniając siebie.

Partnera zmienić nie sposób, jeśli on sam tego nie zechce. Od tego, czy to uznajemy i akceptujemy, w ogromnej mierze zależeć będzie trwałość związku, w czasach gdy brak  zewnętrznych ram dla bycia razem.

Właśnie, ważne dla trwałości związków zawsze były rytuały: zaręczyny, ślub. Nadal statystyki mówią, że częściej rozpadają się konkubinaty. Może więc warto korzystać z tych rytuałów?
Mamy do czynienia ze schyłkiem kobiecych rytuałów przejścia, takich jak: pierwsza miesiączka, narzeczeństwo, małżeństwo, noc poślubna, macierzyństwo. I mam nadzieję, że to se ne vrati. Wszystkie te rytuały są bowiem nierozerwalnie związane z prokreacyjną rolą kobiety – a zarazem sugerują, że istnienie kobiety na tej ziemi musi być legitymizowane przez służący prokreacji związek z mężczyzną. Feminizm słusznie dostrzegł w nich niesprawiedliwą i nieuzasadnioną dewaluację potencjału intelektualnego, twórczego i przywódczego kobiet. Dlatego te rytuały znikają z naszej obyczajowości i wątpię, żeby młode kobiety za nimi tęskniły. Potrzeba rytuałów jest jednak głęboko ludzka. Wyraża naszą tęsknotę za choćby symbolicznym uczestniczeniem w mistycznym, czyli ponadmaterialnym, ponadosobowym, ponadtransakcyjnym, a nawet ponadrelacyjnym wymiarem życia. Dlatego nadal będą rytuały, ale nowe, obrazujące stan dzisiejszej świadomości. Już teraz pojawiają się próby eliminowania z rytuałów udziału urzędów cywilnych i religijnych funkcjonariuszy. Bo też urzędy i funkcjonariusze nie nadążają za ewolucją świadomości obywateli. Historia uczy, że zmiany w ludzkiej świadomości najpierw przejawiają się w elitarnej, a potem powszechnej obyczajowości. Wtedy nowa obyczajowość zostaje skodyfikowana i staje się urzędową normą.

Nowe odpowiadające współczesnej świadomości rytuały miłosne to na przykład „zaślubiny”, jakie współcześni zakochani organizują sobie w jakimś pięknym przyrodniczo miejscu?
Właśnie. Widocznie przeczuwają, że sacrum przejawia się tam najpełniej i najdostojniej. Coraz częściej też te zaślubiny odbywają się wyłącznie w towarzystwie przyjaciół albo najbliższych krewnych. Pewnie bierze się to z przekonania, że z przyjaciółmi tworzyć będą najważniejszą i najpewniejszą przestrzeń dla swego społecznego i duchowego istnienia. A więc na ich ręce składają małżeńską przysięgę. Te czysto symboliczne rytuały mają również taką zaletę, że nie pociągają za sobą formalnych i prawnych zobowiązań, jakie nakłada cywilny czy religijny akt małżeństwa. Młodzi chcą być wolni i jednocześnie być razem. Przyszłość pokaże, czy symboliczne, wolne od formalnych zobowiązań śluby łączą „małżonków w sercu” tylko na dobre, czy również na złe.

Ale politycy też mają swoje pomysły. W Bawarii i Meksyku pojawił się m.in. projekt małżeństwa na próbę. Miałoby ono trwać siedem lat, a po tym czasie być rozwiązane bez żadnych konsekwencji prawnych i ekonomicznych lub przepoczwarzyć się w małżeństwo na zawsze.
Czy to nie jest tylko rozpaczliwa próba sformalizowania starego jak świat związku na kocią łapę, który poprzedza już dziś prawie każdy związek małżeński? Zapewne powodem są obyczajowo-religijne naciski, by zlikwidować bezcenną instytucję kociej łapy. W mediach krajów, które miały taki pomysł, pojawiły się nawet rysunki satyryczne, które tę tezę ilustrują. Przedstawiają ni mniej, ni więcej tylko świątynie udzielające ślubów na próbę. A więc myślę, że to zabieg mający nowoczesny styl życia pomieścić w tradycyjnym schemacie wartości obyczajowych i religijnych. Łatwiej przecież powiedzieć księdzu lub konserwatywnej rodzinie, że żyje się w małżeństwie na próbę, niż przyznać się do konkubinatu. Zwłaszcza jeśli już są dzieci. Myślę, że to tylko próba oswojenia zjawiska związków nieformalnych, których nie akceptuje żadna z religii, i nadania im pozoru obyczajowej i doktrynalnej poprawności.

Czy właśnie dlatego, że jest to próba adaptacji starego do nowego, małżeństwo na próbę może nam pomóc zbudować trwałą i udaną relację?
Trwały związek możemy budować tylko na dojrzałej miłości i na partnerstwie. Zakochać się każdy potrafi. Mnóstwo ludzi nie ma szansy na sensowny związek, bo nie doszli do ładu z samymi sobą. Trzeba najpierw siebie zaakceptować i pokochać, by pokochać kogoś innego i – co równie ważne - temu komuś też pozwolić siebie kochać. Może więc pomysł małżeństw na próbę byłby sensowny, o ile odwlekałby ostateczną decyzję do czasu dojrzałości partnerów.

Jak rozpoznać dojrzałość? To, że już jesteśmy gotowi, by choćby spróbować być z kimś na dłużej?
Trzeba wiedzieć, kto decyduje o naszych emocjach i o naszym poczuciu szczęśliwości. Jeśli wiemy, że to my sami o tym decydujemy, jesteśmy gotowi, by komuś innemu powiedzieć: „Kocham cię, chcę z tobą dzielić życie”. Tak długo jednak jak uważamy, że to inni decydują o tym, jak my się czujemy (bo są mili albo niemili, bo dają nam to, czego chcemy lub nie dają), to na dobrą sprawę nie powinniśmy poczciwym ludziom zawracać głowy tym, co czujemy. Bo też wtedy zmienia się nam to z chwili na chwilę i niczego sensownego na tym nie zbudujemy. Dojrzali ludzie nie obciążają innych odpowiedzialnością za swoje emocje ani za swoje trwałe poczucie szczęścia. Nie patrzą na drugą osobę z nadzieją: „Nareszcie spotkałem kogoś, kto uczyni mnie szczęśliwym”. Dobrze przynajmniej przeczuwać, że nasze prawdziwe szczęście od innych nie zależy, nim pomyślimy o byciu w związku.

Do tej pory myślałam, że to tylko kobiety oczekują od mężczyzn, że ci je uszczęśliwią. Mężczyźni też tak mają, też myślą: „Ta kobieta uczyni mnie szczęśliwym”.
Oczywiście, że tak. Też chcemy, żeby kobiety nas uszczęśliwiały. Zapominamy, że warto przynajmniej nie być nieszczęśliwym, zanim kupimy pierścionek zaręczynowy. Ale na to, by zacząć choćby przeczuwać istnienie wewnętrznego spokoju, zachwytu i radości – niezależnych od wszelkich zewnętrznych uwarunkowań – potrzebny jest czas, doświadczenie i wiele okazji do głębokiej medytacji. W przeciwnym razie będziemy wchodzić w niedojrzałe związki zawiązane na konfliktowej zasadzie: „Och! Wreszcie będzie komu usiąść na kolanach!”. Ale wtedy szybko się okazuje, że ta druga osoba dokładnie do tego samego zmierza. Czeka nas więc wtedy niekończąca się kłótnia o to, kto komu ma siedzieć na kolanach. W niektórych związkach taka sytuacja trwa latami, wszyscy są sfrustrowani i nikt nie wie, o co chodzi.

Kto komu siedzi na kolanach w dobrym związku?
Najlepiej w ogóle nie liczyć na to, że usiądziemy. Poza nadzwyczajnymi sytuacjami, takimi jak choroba, żałoba, utrata pracy itp. Jeśli bycie rozpieszczanym jest możliwe w innych sytuacjach życiowych, należy to traktować jako odświętny prezent. Gdy zdarza się za często i prawie zawsze to jedna strona bierze tę drugą na kolana, grozi to uzależnieniem i zdziecinnieniem. Bezpieczniej jest, gdy w związku dwojga ludzi nie jest raz na zawsze ustalone, kto się kim opiekuje, kto komu ustępuje, kto dostaje i kto bierze. Partnerstwo polega na symetrii i ekwiwalentnej wymianie.

Doświadczenie i dojrzałość to też rozstania, które się przydarzyły. Jak ich uniknąć, bo rany czasem goją się latami? Ile można mieć takich rozstań, „małżeństw na próbę”, żeby mieć szansę na związek na stałe?
Rany nie są same w sobie złe, pod warunkiem wszakże, że próbujemy zrozumieć, czemu znowu nam się nie udało, na czym polega nasza odpowiedzialność za to, że znowu zostaliśmy zranieni. Ten rodzaj refleksji nad rozstaniami jest niezbędny, jeśli chcemy, by następny związek miał większe szanse – a może nawet by był tym wymarzonym i ostatnim.

Wszystko wolno mieć na próbę – oprócz dzieci. Nawet w wypadku małżeństwa na próbę powinno nam wystarczyć dojrzałości i odpowiedzialności, aby nie powoływać niechcianych dzieci na świat. Ponieważ dziś – sądząc z liczby szybkich rozwodów pierwszych małżeństw – małżeństwami na próbę są w istocie te pierwsze formalnie zawierane, to odpowiedzialne i dojrzałe zachowanie próbnych małżonków polegać winno na tym, że nie decydowaliby się na dzieci. Przynajmniej do czasu, gdy przejdą razem i zwycięsko dwa, trzy poważne kryzysy. W przeciwnym razie za duże będzie ryzyko zafundowania dzieciom przedwczesnej i bolesnej lekcji o nietrwałości związków.

A więc dzieci dopiero, kiedy wiemy na pewno, że to ten mężczyzna, ta kobieta, na dobre i na złe?
Sęk w tym, że obecnie decyzji o posiadaniu dzieci nie musimy podejmować tylko wtedy, kiedy czujemy, że znaleźliśmy partnera, partnerkę na całe życie, kogoś, na kogo możemy liczyć, gdy przyjdzie zmierzyć się z trudnościami i wyrokami losu. Kobiety mogą decydować się na dziecko z danym mężczyzną, zakładając ryzyko, że związek albo choćby mieszkanie pod jednym dachem nie potrwa długo. Same z pomocą państwa i agend pozarządowych zdołają dziecko wychować. Stworzenie takiego poczucia bezpieczeństwa dla matek jest obowiązkiem każdego współczesnego państwa i prawem każdej matki, ale w indywidualnych przypadkach może sprzyjać nieodpowiedzialnemu rodzicielstwu. Niekorzystne jest też z góry przyjmowane przez kobiety – zwłaszcza tych w dzieciństwie opuszczonych przez własnych ojców – założenie, że również ojciec ich dzieci nie wytrwa w związku. Takie przekonanie staje się napędem podświadomego mechanizmu powodującego wybieranie przez te kobiety niedojrzałych, słabo rokujących mężczyzn. Z podażą partnerów dojrzałych do rodzicielstwa jest trudno również z tego powodu, że coraz więcej kobiet przezornie decyduje się na macierzyństwo dopiero wtedy, gdy osiągną niezależność i bezpieczeństwo finansowe – a więc pod koniec trzeciej dekady życia. Do tego czasu potencjalni dojrzali partnerzy z ich pokolenia, których jak wiadomo na dodatek ubywa, zostali już dawno zaangażowani w związki z mniej dojrzałymi lub bardziej skłonnymi do podjęcia ryzyka kobietami.

Wojciech Eichelberger psycholog, psychoterapeuta i trener, autor wielu książek, współtwórca i dyrektor warszawskiego Instytutu Psychoimmunologii.