Mroczna triada (czasem określana też jako ciemna triada) to termin z zakresu psychologii opisujący na trzy rodzaje osobowości: narcyza, makiawelistę i psychopatę. Według badaczy łączą ich 4 podstawowe cechy, a są to: egocentryzm, chłód emocjonalny, dwulicowość i agresywność, które mogą występować w różnym nasileniu. Osobom ze spektrum ciemnej triady brakuje zdolności do autorefleksji, są wobec siebie bezkrytyczne i z wyrachowaniem dążą do wyznaczonych celów. A że często robią to w białych rękawiczkach, chowając się za wizerunkiem idealnego partnera, ojca czy też poważanego autorytetu – czyni to z nich bardzo niebezpieczne jednostki. Jak je rozpoznać i jak się ich ustrzec?
O mrocznej triadzie mówi się zwykle w kontekście osób głęboko zdegenerowanych moralnie, kryminalistów czy zabójców. Ale pod tę kategorię równie dobrze mogą podpadać osoby z naszego najbliższego otoczenia. Przerażające? Bez paniki. Badacze szacują, że osób o „ciemnym” typie osobowości jest w społeczeństwie 1-2%. To mało, ale nie na tyle, by wykluczyć, że w swoim życiu natkniemy się na tego typu jednostkę. Ponadto, ten jeden-dwa procent stanowią osoby, które stanowią przypadki kliniczne ciemnej triady. Kolejne 10-20% populacji ma mniejsze bądź większe skłonności do zachowan narcystycznych, psychopatycznych i makiawelicznych. W ich towarzystwie być może nie musimy martwić się o życie, ale o swoje zdrowie psychiczne czy poczucie własnej wartości – już tak. Dlatego warto wiedzieć, jakie symptomy zdradzają osoby ze spektrum ciemnej triady oraz kiedy zerwać z nimi relację, by nie paść ich ofiarą.
Pojęcie ciemnej triady wprowadzili do psychologii w 2002 roku Delroy L. Paulhus i Kevin M. Williams. Kanadyjscy uczeni do mrocznej triady zaliczyli narcyzm, makiawelizm i psychopatię. Choć pojęciowo odrębne, według psychologów w pewnym zakresie ich cechy nakładają się na siebie.
Przybliżmy najważniejsze własności poszczególnych typów:
- narcyzm – osoby dotknięte tym zaburzeniem wyróżnia przeświadczenie o własnej uprzywilejowanej pozycji i wyjątkowości, egoizm, poczucie wyższości;
- makiawelizm – charakterystyczny dla niego jest cynizm, skłonność do kłamania i manipulowania celem osiągnięcia własnych korzyści;
- psychopatia – objawia się tendencją do zachowań aspołecznych i impulsywnych, a także całkowitym brakiem empatii oraz niemożnością odczuwania wstydu czy winy za swoje przewinienia.
Cechy te występują w różnym nasileniu, przez co u jednej osoby możemy obserwować przewagę jednego typu osobowości nad innymi. Ponadto, aby zaliczyć kogoś do mrocznej triady, nie musi on mieć dokładnie wszystkich cech wymienionych powyżej –wystarczy, że przejawia większą część.
Co ciekawe, liczne badania przeprowadzone na przestrzeni ostatnich 20 lat dowodzą, że to mężczyźni przejawiają wyższe natężenie cech ciemnej triady. Rzecz jasna nie wyklucza to ich występowania u kobiet, jednak w mniejszej skali.
Wczytując się w listę cech narcyza, makiawelisty i psychopaty można dojść do wniosku, że ich rozpoznanie nie powinno nastręczać trudności. Są to postawy i zachowania tak sprzeczne z moralnością, uczciwością i zasadami współżycia społecznego, że powinny być widoczne z daleka. Niestety, cały problem polega na tym, że “ciemne” osobości doskonale umieją się maskować. Kiedy wreszcie orientujemy się, z kim naprawdę mamy do czynienia, często jest już za późno, by uwolnić się spod ich wpływu. Jak oni to robią?
Udają.
Mężczyźni i kobiety z cechami mrocznej triady zakładają kostium, który ma pomóc im w ukrywaniu niegodziwych celów, a z drugiej strony wzbudzać zaufanie i kreować nieskazitelny wizerunek w oczach ofiar. Bije od nich urok osobisty, magnetyzm i duża pewność siebie. Kiedy leży to w ich interesie, potrafią być miłe, pomocne i serdeczne. Do podtrzymywaniu tej iluzji służy im rys narcystyczny, dzięki któremu osoby z mroczną triadą są wolne od wątpliwości, niekończących się analiz i rozterek na swój temat – co w przypadku osób o zdrowej konstrukcji psychicznej działa jak hamulec powstrzymujący przed podejmowaniem ryzykownych decyzji. Psychopaci, makiaweliści i narcyzi takiego hamulca nie mają. Są uosobieniem powiedzenia „po trupach do celu”, a swoją grę prowadzą na tyle konsekwentnie i długo, by uśpić czujność otoczenia.
„Wymyślając” swoją idealną osobowość, mężczyźni i kobiety z dużym natężeniem cech mrocznej triady starają się wpisać w najbardziej pożądany społecznie model zachowań i ideał wyglądu. Wiedzą, jak podnieść swoją wizualną atrakcyjność, nawet jeśli nie należą do osób urodziwych. Lubią imponować swoimi dokonaniami, wysokimi stanowiskami, dobrami materialnymi, znajomościami, nieprzeciętnym gustem. Stąd też statystycznie więcej takich osób znajdziemy we wpływowych środowiskach, do których łatwiej przeniknąć tym, którzy mają niezachwianą pewność siebie i urok osobisty.
Nawiązanie romantycznej relacji z makiawelistycznym psychopatą i narcyzem w jednym prawie nigdy nie kończy się dobrze. Prędzej czy później taka osoba nas skrzywdzi, bo nie jest zdolna do odczuwania empatii i autentycznego przywiązania. Niestety, bardzo dobrze je udaje. Robi to, ponieważ innych ludzi traktuje przedmiotowo, jak narzędzie do osiągania swoich celów. Potencjalną ofiarę musi więc odpowiednio „urobić”, zanim zacznie czerpać korzyści z relacji.
To dlatego początki związku z partnerem lub partnerką z ciemnej triady zapowiadają się tak obiecująco. Narcyz i psychopata wie doskonale, co jego ofiara chce usłyszeć i jak być traktowana. Rozsiewa wokół siebie czar, rozpieszcza, komplementuje, składa wielkie deklaracje, jawi się jako ideał. Ale to tylko pierwszy etap znajomości zwany love bombingiem. Kiedy osoba z cechami mrocznej triady już wie, że ma w garści swój obiekt zainteresowania, przechodzi do stopniowego naruszania granic. Zaczyna się przemoc psychiczna: manipulowanie, gaslighting, szantaż emocjonalny, wpędzanie w poczucie winy, chorobliwa zazdrość, kłamstwa, zdrady. Ofiara toksyka i psychopaty jest na tyle do niego przywiązana i tak bardzo wierzy w powrót „starego” ukochanego z początków znajomości, że zgadza się na kolejne upokorzenia. Zastraszona i zmanipulowana z czasem zupełnie rezygnuje z siebie i oddaje się całkowicie pod kontrolę swojego oprawcy. Ten z kolei przestaje cokolwiek udawać – odsłania swoją prawdziwą, mroczną twarz, którą na nowo chowa wychodząc z domu i przebywając w obcym towarzystwie. W czterech ścianach nadal stosuje przemoc psychiczną, a w skrajnych przypadkach może nawet posuwać się do agresji fizycznej.
Jak zorientować się, że znajomy lub znajoma z biura ma ciemną stronę? Z pewnością taki współpracownik będzie powielał rady Niccolò Machiavellego, patrona makiawelistów, który już w XV wieku zalecał władcom i możnym tego świata, aby na drodze do celu nie przebierali w środkach. Podstęp, oszustwo, donosy, kopanie pod kimś dołków, przypisywanie sobie czyichś zasług –kolega bądź koleżanka z pracy, którzy stosują takie nieczyste chwyty, z dużym prawdopodobieństwem mają cechy mrocznej triady. Aby wspiąć się na najwyższy szczebel zawodowej hierarchii, budują stronnictwa, wszczynają konflikty, podburzają innych przeciw swoim "wrogom”, którzy mogą zagrażać ich pozycji. Słowem: dla awansu, podwyżki czy zyskania sympatii szefa są w stanie posunąć się do wszystkiego, a przyłapani na gorącym uczynku zwykle zwalają całą winę na innych.
W każdym z nas może drzemać ukryty narcyz, makiawelista lub psychopata – choć ci z reguły rzadko poddają się autorefleksji i nie dociekają przyczyn swoich szkodliwych skłonności. Niemniej, nigdy nie zaszkodzi sprawdzić, w jakim stopniu nasze indywidualne cechy pokrywają się z cechami najbardziej zepsutych, wyrachowanych jednostek.
Dzięki poniższemu testowi to sprawdzisz. To tzw. kwestionariusz „Parszywej dwunastki” Jonasona i Webstera. Składa się z 12 pytan, na które odpowiadamy wybierając liczbę na skali od 1 do 7, przy czym 1 oznacza „bardzo rzadko”, a 7 „bardzo często”.
- Mam tendencję do manipulowania innymi, aby osiągnąć swój cel.
- Zwykle brakuje mi wyrzutów sumienia.
- Zwykle chcę, żeby inni mnie podziwiali.
- Zwykle nie przejmuję się moralnością moich działań.
- Użyłem oszustwa lub kłamałem, aby osiągnąć swój cel.
- Mam tendencję do bycia osobą bezduszną lub niewrażliwą.
- Aby osiągnąć swój cel, używam pochlebstw.
- Mam tendencję do szukania prestiżu i statusu.
- Mam tendencję do bycia cynicznym.
- Mam tendencję do wykorzystywania innych do własnych celów.
- Zwykle oczekuję od innych specjalnych przysług.
- Chcę, żeby inni zwracali na mnie uwagę.
Wszystkie punkty podliczamy. Wbster i Jonason podają, że przeciętny wynik uzyskiwany w tym teście wynosi między 33 a 39 punktów. Jeśli jest on wyższy niż 45 punktów, osoba, która go uzyskała może przejawiać nasilone cechy mrocznej triady (dla postawienia ostatecznej diagnozy potrzebne są jednak dalsze testy pod okiem profesjonalisty).