Zaparcia czynnościowe – czym są? Objawy i przyczyny

Zaparcie jako choroba czynnościowa

Najnowszą i obowiązująca aktualizację wytycznych rzymskich ogłoszono w 2016 r. (maj) w czasie Digestive Disease Week – corocznego światowego forum edukacyjnego, poświęconego problemom szeroko pojętej gastroenterologii.

Zgodnie z IV kryteriami rzymskimi[1], opracowanymi przez 117-osobowy międzynarodowy zespół ekspercki, czynnościowe choroby jelit (functional bowel disorders; FBD) odnoszą się do przewlekłych zaburzeń przewodu pokarmowego; wśród ich najważniejszych objawów wymienia się zaburzenia rytmu wypróżnień, jak zaparcie. Rozpoznanie FBD ustala się na podstawie kliku kluczowych cech, jak częstotliwość objawów, przewlekłość zaburzeń (≥6 miesięcy), ich aktywność (w okresie ostatnich 3 miesięcy) oraz brak zaburzeń natury anatomicznej i fizjologicznej (czyli brak odchyleń w rutynowych badaniach diagnostycznych).

Do chorób jelit o podłożu czynnościowym należą:

• zespół jelita drażliwego (irritable bowel syndrome; IBS);
• czynnościowe zaparcie (functional constipation; FC);
• czynnościowa biegunka (functional diarrhea; FDr);
• czynnościowe wzdęcie/powiększenie obwodu brzucha (functional abdominal bloating/distention; FAB/D);
• nieokreślone FBD (unspecified FBD; U-FBD);
• zaparcie opioidowe (opioid induced constipation; OIC).

Ostatnia kategoria, czyli zaparcie opioidowe (OIC) zostało wyodrębnione dopiero w 2016 r. (IV kryteria rzymskie), ze względu na etiologię (przyczynę: leki opioidowe). W praktyce jednak zaparcia czynnościowe i indukowane opioidami przebiegają z podobnymi objawami i mogą się na siebie nakładać (jak inne FBD).

Przyczyny zaparć czynnościowych

Ponad 90% wszystkich zaparć stanowią zaparcia idiopatyczne czynnościowe – czyli bez przyczyny organicznej (jak nowotwór, mięśniaki macicy itp.). Mimo to zaparcie może wskazywać na poważną chorobę organiczną (nawet jeśli nie występują inne objawy), dlatego w każdym przypadku wskazana jest konsultacja lekarska.

Wspomniane spowolnienie motoryki jelita grubego uważa się za kluczową przyczynę zaparć czynnościowych. U jej podłoża leży przede wszystkim tryb życia, w tym:

• brak lub mała aktywność fizyczna;
• niezdrowe nawyki żywieniowe, dieta uboga w błonnik, niewystarczająca podaż płynów;
• czynniki psychogenne, w tym stres (również zaburzenia psychologiczne, emocjonalne).

Zwraca się również uwagę na rodzinne występowanie choroby. Nawiązując do czynników psychogennych, warto wspomnieć o celowym, świadomym hamowaniu defekacji (stres, pospiech, niechęć do korzystania z toalet publicznych, brak czasu w pracy itp.). Reakcja tego rodzaju – powtarzana i utrzymująca się w czasie – prowadzi wprost do tzw. zaparć nawykowych, a następnie (gdy niekorzystne zmiany w odbytnicy się utrwalą) – do przewlekłych zaparć czynnościowych.

O innych przyczynach zaparć przeczytać można na .

Postępowanie w zaparciu czynnościowym

W leczeniu zaparć czynnościowych stosuje się dietę dostarczającą właściwą ilość błonnika pokarmowego. Lekarz może zalecić odstawienie leków nasilających zaparcia lub zmienić dotychczasową farmakoterapię (pamiętajmy, że za zaparcia mogą odpowiadać zarówno leki na receptę, jak i OTC – dostępne bez recepty). Znaczenie mają również warunki korzystania z toalety po posiłku – istotne jest, by stworzyć atmosferę spokoju, pozbawioną stresu i pośpiechu. Należy zaplanować na tę czynność minimum 15-20 dodatkowych minut (najczęściej rano, po śniadaniu).

Na rezultaty początkowego postepowania czeka się zwykle 4-8 tygodni. Jeśli okaże się nieskuteczne, stopniowo zwiększa się dzienne spożycie błonnika do 20–30 g. Jeśli nadal nie ma poprawy, rozważa się leczenie farmakologiczne.

Wyniki badań z randomizacją wykazały korzyści kliniczne w przypadku włączenia do terapii bisakodylu (zmniejszenie objawów zaparć przewlekłych)[2][3]. Bisakodyl to lek pobudzający, który stymuluje motorykę jelitową i wpływa na redukcję wchłaniania wody, przyczyniając się do zwiększenia nawodnienia mas kałowych i zmiękczenia ich konsystencji, co pobudza i ułatwia defekację oraz zapobiega dolegliwościom w jej przebiegu (jak bolesne oddawanie twardych stolców).

Źródła:

Lacy BE, Mearin F, Chang L et al. Bowel disorders. Gastroenterology. 2016;150:1393–1407.

Stern T, Davis AM. Evaluation and Treatment of Patients With Constipation. Jama. 2016;315:192–193.

Müller-Lissner S, Richter E, Eberlin M et al. Bisacodyl and Sodium Picosulfate Improve Bowel Function and Quality of Life in Patients with Chronic Constipation – Analysis of Pooled Data from Two Randomized Controlled Trials. Open Journal of Gastroenterology. 2017;7:32-43.

Soufi-Afshar I, Moghadamnia A, Bijani A et al. Comparison of pyridostigmine and bisacodyl in the treatment of refractory chronic constipation. Caspian J Intern Med. 2016;7:19–24.

Costilla VC, Foxx-Orenstein AE. Constipation: understanding mechanisms and management. Clin Geriatr Med. 2014;30:107.

Kienzle Horn S., Vix JM., Schuijt C. et al. Efficacy and safety of bisacodyl in the acute treatment of constipation: a double-blind, randomized, placebo-controlled study. Aliment Pharmacol Ther. 2006;23:1479–88.

Manabe N., Cremonini F., Camilleri M. et al. Effects of bisacodyl on ascending colon emptying and overall colonic transit in healthy volunteers. Aliment Pharmacol Ther. 2009; 30(9): 930–936.

Postępowanie w zaparciu. Podsumowanie wytycznych American Gastroenterological Association 2013. Medycyna Praktyczna. 2013; 12: 44–50.

Postępowanie w nienowotworowych chorobach odbytnicy i odbytu. Podsumowanie wytycznych American College of Gastroenterology. Medycyna Praktyczna. 2014; 2015; 3: 26–34.

Wald A. Constipation in the primary care setting: current concepts and misconceptions. Am J Med. 2006;119(9):736–739.

Suares NC, Ford AC. Systematic review: the effects of fibre in the management of chronic idiopathic constipation. Aliment Pharmacol Ther. 2011;33(8):895–901.

Charytoniuk A., Simon K. Diagnostyka i leczenie zaparć u młodych osób. Medycyna po Dyplomie. 2013; 5, [dostęp online].

Bassotti G, Blandizzi C. Understanding and treating refractory constipation. World J Gastrointest Pharmacol Ther. 2014;5:77–85.

Portalatin M., Winstead N. Medical Management of Constipation. Clin Colon Rectal Surg. 2012; 25(1): 12–19.

Szczepanek M, Goncerz G, Strzeszyński Ł. Choroby czynnościowe układu pokarmowego – wytyczne rzymskie IV (2016). Część III: Choroby czynnościowe jelit. Med. Prakt. 2018;6:18–29.

[1] Lacy BE, Mearin F, Chang L et al. Bowel disorders. Gastroenterology. 2016;150:1393–1407.

[2] Müller-Lissner S, Richter E, Eberlin M et al. Bisacodyl and Sodium Picosulfate Improve Bowel Function and Quality of Life in Patients with Chronic Constipation—Analysis of Pooled Data from Two Randomized Controlled Trials. Open Journal of Gastroenterology. 2017;7:32-43.

[3] Szczepanek M, Goncerz G, Strzeszyński Ł. Choroby czynnościowe układu pokarmowego – wytyczne rzymskie IV (2016). Część III: Choroby czynnościowe jelit. Med. Prakt. 2018;6:18–29.