Fotograficzne świadectwa wojny polsko-bolszewickiej nie zapisały się w świadomości Polaków, choć zachowało się bardzo wiele zdjęć upamiętniających wydarzenia lat 1919–1921. Wystawa "Fotorelacje. Wojna 1920", przygotowana z okazji 100-lecia Bitwy Warszawskiej, jest próbą przywrócenia zbiorowej pamięci obrazu tego dramatycznego okresu.
W Muzeum Narodowym w Warszawie zaprezentowane zostaną fotografie ukazujące wojenną codzienność – prywatne i oficjalne, wykonane przez zawodowych fotografów i amatorów, przez wojskowych i cywilów. To niemal wyłącznie oryginalne odbitki z epoki, naświetlone i wywołane tak dawno, jak odległe są wydarzenia, które przedstawiają.
Jedna z prezentowanych na wystawie fotografii ma duży potencjał, aby stać się zdjęciem ikonicznym wojny polsko-bolszewickiej. To zdjęcie Warszawskiej Agencji Fotograficznej, "Ochotnicy w drodze na kolej" [z Cytadeli ul. Białostocką na Dworzec Wileński w Warszawie] z 1920 roku, należące do kolekcji Muzeum.
Ochotnicy w drodze na kolej [z Cytadeli ul. Białostocką na Dworzec Wileński w Warszawie], Warszawska Agencja Fotograficzna
Po raz pierwszy w tak dużym wyborze zostaną pokazane oryginalne zdjęcia i albumy z epoki, dotąd prezentowane zazwyczaj w formie kopii. – Na ekspozycji można będzie zobaczyć fotografie ilustrujące codzienne życie w czasie wojny, oczekiwanie na walkę, prywatne portrety żołnierzy i żołnierek, sceny z rekrutacji, ćwiczeń, marszów i przegrupowań oraz oficjalnych ceremonii, wreszcie brutalne konsekwencje każdej wojny: zniszczenia, jeńców, rannych i zabitych – mówi Karolina Puchała-Rojek, kuratorka wystawy. Na wystawie można obejrzeć fotografie m.in. Kazimierza Mitery, Jana Zimowskiego, Wacława Saryusza-Wolskiego, Jana Bułhaka, Kazimierza Skórskiego i Adama Wisłockiego, jednak większość prezentowanych zdjęć pozostaje anonimowa.
"Żołnierka na posterunku", Warszawska Agencja Fotograficzna
Znaczącą część ekspozycji stanowią zdjęcia amatorskie wykonane często z potrzeby zapisu osobistego doświadczenia wojny. Są dziełem cywilnych świadków i bezpośrednich uczestników działań wojennych. Na wystawie można będzie zobaczyć m.in. pamiątkowe portrety, zdjęcia ukazujące zaplecze wojny i działania na froncie. Na fotografiach z bogatej kolekcji Wojskowego Biura Historycznego znajdują się nie tylko zniszczone mosty, zdobyta broń, ceremonie pogrzebowe czy jeńcy, ale także pejzaże i sceny z codziennego życia. Natomiast próżno tu szukać zdjęć z bezpośrednich walk, czego powodem są głównie ograniczenia techniczne.
"Sanitariuszki PTCK przy łóżku żołnierza", fotograf nieznany (zbiory MNW)
Jednym z odkryć w zbiorze jest cykl ponad 30 fotografii anonimowego fotografa, który towarzyszył 35. pułkowi piechoty Wojska Polskiego prawdopodobnie aż do końca działań zbrojnych w 1921 roku. Zbiór ten – pierwotnie rozproszony – kuratorki wystawy uporządkowały i przypisały jednemu autorowi. Fotograf chętnie dokumentował nietypowe tematy i niemal nie wykonywał zdjęć pozowanych. To jeden z najciekawszych zespołów całej wystawy, układający się w wojenny fotoreportaż. Serię odbitek stykowych w oryginalnym, niewielkim rozmiarze po raz pierwszy będzie można obejrzeć jako całość.
"Przygotowanie posiłku w jednej z kolumn taborowych 1. Dywizji Piechoty Legionów", fotograf nieznany (zbiory MNW)
Wystawę będzie można oglądać od 14 sierpnia do 15 listopada 2020 roku w Muzeum Narodowym w Warszawie.