Uczucie niepokoju, agresja, myśli samobójcze – wiatr, zwłaszcza typu fenowego, niekorzystnie wpływa na psychikę. Może też przyprawiać o ból głowy, powodować kłopoty z koncentracją i wzmagać drażliwość. Jak go przechytrzyć, radzi biometeorolog dr Jakub Szmyd z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie.
Czy wiatr wpływa na organizm człowieka?
Zakres oddziaływania wiatru na organizm człowieka jest bardzo szeroki. To czynnik, który istotnie kształtuje warunki biometeorologiczne. Wiatr to bodziec mechaniczny, którego siła działania zależy od prędkości i porywistości. Można przyjąć, że słaby wiatr jest dla organizmu człowieka neutralny lub korzystny, a silny wiatr – niekorzystny, choć są wyjątki.
Silny wiatr pobudza układ nerwowy człowieka. Jest to naturalna reakcja obronna organizmu powstała w toku ewolucji, która informuje nas, że w otoczeniu występuje zagrożenie. Silny, porywisty wiatr może być przyczyną niepokoju, rozdrażnienia, nerwowości oraz osłabienia zdolności skupienia uwagi. W nocy utrudnia zasypianie i zakłóca sen, co skutkuje później uczuciem niewyspania i zmęczenia. Wiatr działa na nas w skali mikro i makro – kiedy silnie wieje, częściej mrugamy, aby chronić oczy, a także mamy trudności w przemieszczaniu się, zwłaszcza kiedy idziemy pod wiatr. Wiatr wpływa na nasze odczucie termiczne i tzw. temperaturę odczuwalną. W upalne dni słaby wiatr wzmaga uczucie gorąca i duchoty. Silny wiatr działa ochładzająco, zwiększając straty ciepła z organizmu do otoczenia. Ma to szczególne znaczenie w zimie, kiedy przy niskiej temperaturze i dużej wilgotności powietrza może dojść do silnego wychłodzenia organizmu, a nawet odmrożeń. Zwiększona prędkość wiatru wysusza też odsłonięte powierzchnie ciała – skóra staje się podrażniona, błony śluzowe ust i nosa szybciej tracą wilgotność.
Wiatr wpływa na organizm człowieka nie tylko bezpośrednio, ale też pośrednio, na przykład wpływa na intensywności smogu czy koncentrację jodu w powietrzu na wybrzeżu oraz pełni ważną rolę w przenoszeniu pyłków roślin, w tym o dużym potencjale alergennym.
Jak wiatr wpływa na psychikę? Czy przy skłonności do obniżonego nastroju albo podczas depresji może pogorszyć samopoczucie na tyle, żeby doprowadzić do myśli samobójczych?
Tak, jest to potwierdzone badaniami naukowymi. Dotyczy to zwłaszcza wiatru fenowego, w Polsce zwanego halnym. Wiatr ten występuje głównie w chłodnej połowie roku, trwa zwykle kilka dni, czasami ponad tydzień. Halny jest zjawiskiem ocenianym jednoznacznie jako niekorzystny biometeorologicznie. W czasie jego występowania wiele osób odczuwa pogorszone samopoczucie, nasilają się stany depresyjne, przypadki agresji, w tym przemocy domowej, częściej dochodzi do wypadków. Objawy mogą być zróżnicowane – u niektórych osób, zwłaszcza początkowo, może wystąpić uczucie silnego pobudzenia, a nawet euforii. Niekorzystna ocena halnego wynika nie tylko z działania silnego i porywistego wiatru, ale również innych bodźców pogodowych. Dochodzi wówczas do gwałtownych zmian temperatury i wilgotności powietrza, środowisko zmienia się z mroźnego i wilgotnego w ciepłe i suche. Na skutek ocierania się masy powietrza o podłoże dochodzi do zmiany jonizacji, w przypowierzchniowej warstwie atmosfery utrzymuje się podwyższona koncentracja niekorzystnych dla nas jonów dodatnich. Wiatry typu fenowego, ale również inne, na przykład sirocco – suchy i gorący wiatr w basenie Morza Śródziemnego wiejący znad Sahary, niekiedy są uwzględniane jako czynnik łagodzący podczas rozpraw sądowych. Z pewnością im dłużej przebywamy w miejscu występowania silnego wiatru, tym bardziej narażamy się na jego niekorzystne działanie.
Czy wiatr może powodować bóle głowy, w tym nasilać migreny?
Należy podkreślić, że pogoda wpływa na nas kompleksowo – nie możemy analizować tylko wiatru. Silny wiatr jest skutkiem dużego gradientu ciśnienia atmosferycznego, a więc występowania w pobliżu danego obszaru niżów i wyżów barycznych. Szybkie zmiany ciśnienia, ale również innych czynników meteorologicznych, jak zmiany wagowej zawartości tlenu w powietrzu, mogą destabilizować procesy zachodzące w naszym organizmie. Jeśli przekroczony zostanie zakres tolerancji, organizm nie jest w stanie nadążyć za zmianami zachodzącymi w otoczeniu, wtedy mogą pojawić się nieprzyjemne reakcje organizmu, w tym ból. Szczególnie wrażliwe są osoby starsze i osłabione, u których ze względu na przebyte choroby i urazy możliwości adaptacyjne są ograniczone. Nie przypisujmy pogodzie jednak nadmiernej roli w kształtowaniu naszego zdrowia. Pogodę chętnie obwiniamy o złe samopoczucie, nie chcąc przyznać, że rzeczywistą przyczyną jest na przykład prowadzony przez nas niehigieniczny tryb życia, w tym poświęcenie zbyt małej ilości czasu na sen i odpoczynek, niezdrowe jedzenie czy stosowanie używek.
A czy prawdą jest, że silny wiatr w połączeniu ze spadkiem temperatury może spowodować zmiany w układzie krążenia, przez co osoby chorujące na nadciśnienie, niewydolność serca czy mające skłonności do zakrzepicy, mogą czuć pogorszenie zdrowia?
Warunki takie występują w czasie przechodzenia silnego frontu chłodnego, kiedy to następuje gwałtowne ochłodzenie, wzrost wilgotności powietrza i ciśnienia atmosferycznego, występują opady i burze. Zmiany te doprowadzają do zwiększenia się lepkości krwi, a w konsekwencji obciążenia pracy serca, co dla osób z chorobami układu krążenia rzeczywiście może mieć groźne konsekwencje dla zdrowia. Należy jednak podkreślić, że pogoda nie jest przyczyną choroby, stanowi ona środowiskowy czynnik ryzyka, który możne nasilać występujące już wcześniej dolegliwości. Przejście frontu atmosferycznego przejściowo zwiększa presję na organizm człowieka, stanowiąc wyzwanie dla osób wrażliwych na dany bodziec meteorologiczny. Podobnie jest z innymi niekorzystnymi sytuacjami meteorologicznymi, np. długotrwały niedostatek światła słonecznego uwarunkowany utrzymującym się całkowitym zachmurzeniem, wzmaga uczucie smutku i przygnębienia, na co szczególnie reagować będą osoby w depresji.
Jest różnica w oddziaływaniu wiatru w zależności od poru roku?
Wiele form oddziaływania wiatru na organizm człowieka jest niezależne od pory roku, na przykład silny wiatr wzbudza w nas niepokój, zarówno w lecie, jak i w zimie. W słoneczne, letnie dni zwiększona prędkość wiatru niweluje odczucie gorąca, wydłużając czas naszej aktywności na terenie otwartym. W komfortowych warunkach termicznych często zapominamy o zagrożeniu ze strony promieniowania ultrafioletowego, dlatego łatwo wtedy o oparzenia słoneczne. Na wiosnę i w jesieni, w dni z silnym wiatrem łatwiej się przeziębić. Nie dość, że w tych porach roku środowisko termiczne ulega częstym zmianom – na przykład rano jest już zimno, w ciągu dnia jeszcze ciepło – to porywisty wiatr jeszcze wzmaga kontrasty termiczne między okresami z ciszą i zwiększoną prędkością wiatru. Trudno nam wówczas nadążyć ze stosowaniem właściwej odzieży, łatwo więc o wychłodzenie lub przegrzanie organizmu, a osłabiony organizm jest bardziej podatny na infekcje. W chłodnej połowie roku zwiększona prędkość wiatru rozprasza zanieczyszczenia pyłowe w powietrzu (smog), poprawia się stan aerosanitarny, co jest szczególnie istotne dla osób z chorobami układu oddechowego. W zimie, gdy pada śnieg lub mamy pokrywę śnieżną, silny, porywisty wiatr doprowadza do powstania zawiei i zamieci śnieżnych, powodując ograniczenie widzialności i powstawanie zasp, które utrudniają przemieszczanie się po ciągach komunikacyjnych.
Jak się chronić przed wiatrem zwłaszcza w przejściowych porach roku?
Możemy sporo zrobić, żeby przechytrzyć wiatr. Najprostsze rozwiązanie to ograniczenie pobytu na terenie otwartym. Jeśli musimy wyjść z domu, to zastosujmy odzież o zwiększonej termoizolacyjności. Warto również zabrać ze sobą dodatkową odzież wierzchnią, z której skorzystamy, gdy wiatr się nasili. Wskazane jest użycie kremów ochronnych do twarzy i dłoni. Przebywając na zewnątrz, unikajmy miejsc eksponowanych na działanie wiatru, na przykład przewężeń między budynkami i wzniesień terenu. Gdy źle reagujemy na silny wiatr, jeśli to możliwe, poprośmy o dzień pracy zdalnej lub przeniesienie stresującego spotkania na inny termin. W czasie wichury, ze względów bezpieczeństwa, pozostańmy w domu. W przejściowych porach roku, kiedy organizm człowieka poddany jest zwykle zwiększonej presji ze strony pogody, w sposób szczególny zadbajmy o kondycję organizmu, w tym o regularny sen, aktywność fizyczną i pełnowartościową dietę. Wzmocniony organizm będzie bardziej odporny na niekorzystne czynniki atmosferyczne.