Zespół stopy cukrzycowej – pierwsze objawy. Jak wspomóc leczenie?

Cukrzyca – typy, objawy i powikłania

Cukrzyca należy do przewlekłych chorób metabolicznych. Objawia się podwyższonym stężeniem cukru we krwi (hiperglikemią), co stanowi efekt upośledzonego wydzielania insuliny, bądź jej nieprawidłowego działania.

Wyróżnia się dwa podstawowe typy cukrzycy: typ 1 i typ 2, a także cukrzycę ciążową oraz inne specyficzne typy. Cukrzyca typu 2 jest najczęstszą postacią tej choroby i stanowi około 90% wszystkich przypadków, a zapadalność na nią stale wzrasta. Dane statystyczne wskazują, że na cukrzycę choruje 422 mln ludzi na całym świecie, a od 25 do 30% to osoby, u których choroba nie została jeszcze zdiagnozowana. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na cukrzycę choruje ponad 2 mln Polaków.

Niewyrównana i nieprawidłowo leczona cukrzyca może prowadzić do rozwoju szeregu groźnych powikłań, takich jak:

• retinopatia (uszkodzenie naczyń krwionośnych znajdujących się w siatkówce oka),
• neuropatia (uszkodzenie nerwów obwodowych, co skutkuje m.in. zaburzeniami czucia),
• nefropatia (uszkodzenie nerek)
• choroby układu sercowo-naczyniowego (na skutek uszkodzenia naczyń krwionośnych),
• zespół stopy cukrzycowej.

Jak powstaje stopa cukrzycowa?

Według Międzynarodowej Grupy ds. Stopy Cukrzycowej (IWGDF) zespół stopy cukrzycowej, czyli tzw. to infekcja, owrzodzenie i/lub destrukcja tkanek głębokich stopy, połączona z zaburzeniami neurologicznymi oraz chorobami naczyń obwodowych. Pojawia się w kończynach dolnych (poniżej kostki), w różnym stopniu zaawansowania. Samo owrzodzenie najczęściej dotyczy części grzbietowej lub podeszwowej. Jedną z głównych przyczyn stopy cukrzycowej jest przewlekła i nieleczona neuropatia cukrzycowa, która jest konsekwencją niewyrównanej cukrzycy. Następstwami stopy cukrzycowej mogą być powierzchowne lub głębokie infekcje, które zaniedbane staną się przyczyną stanów zapalnych stawów, kości, szpiku czy nawet martwiczego zapalenia powięzi. Owrzodzenie może dotyczyć również palców stóp – stan potocznie określany jako palec cukrzycowy. Zespół stopy cukrzycowej rozwija się u co dziesiątego pacjenta chorującego na cukrzycę.

Palec cukrzycowy

„Palec cukrzycowy” to potoczne określenie zespołu stopy cukrzycowej, w którego przebiegu proces chorobowy obejmuje palce stóp. Objawy stopy cukrzycowej mogą być różne w zależności od jej przyczyny: stopa neuropatyczna (pochodzenia nerwowego) lub stopa niedokrwienna (pochodzenia naczyniowego). Do objawów stopy cukrzycowej na tle neuropatii obwodowej należą zaburzenia czucia: wibracji, nacisku, dotyku, bólu, temperatury. Może również dochodzić do: drętwienia, pieczenia, palenia, uczucia szarpania, bólu czy skurczów. Brak czucia jest jednym z objawów, który szybko doprowadza do wystąpienia owrzodzenia. Bardzo często osoby chorujące na cukrzycę nie odczuwają momentu powstawania pierwszych otarć. W wyniku tego dochodzi do głębszego urazu i nasilania powstawania ran oraz owrzodzeń. Efektem bywa osłabienie siły mięśniowej lub zanik mięśni, a ruchomość w stawach zostaje ograniczona. W konsekwencji pojawia się ból podczas chodzenia – niekiedy również ból spoczynkowy. Upośledzone ukrwienie stopy również prowadzi do zespołu stopy cukrzycowej: tkanki nie są zaopatrywane w składniki odżywcze, co prowadzi do ich uszkodzenia. Warto pamiętać, że charakterystyczne objawy stopy cukrzycowej to również stopy chłodne, sine, pokryte suchą skórą oraz zauważalny zanik tkanki podskórnej.

Czy stopę cukrzycową można leczyć?

Leczenie stopy cukrzycowej powinno obejmować podejście interdyscyplinarne przy wsparciu: diabetologa, chirurga, ortopedy, podiatry, pielęgniarki, psychologa oraz dietetyka, a nawet szewca (odpowiednie obuwie ogranicza ryzyko otarć). Zazwyczaj stosuje się leczenie miejscowe oraz ogólnoustrojowe. Podstawą terapii pacjenta ze stopą cukrzycową jest leczenie choroby podstawowej: wyrównanie metaboliczne, czyli zadbanie o prawidłowe stężenie glukozy oraz lipidów we krwi, wyrównanie ciśnienia tętniczego oraz stosowanie leków przeciwkrzepliwych. Ważnym elementem kuracji jest również modyfikacja nawyków żywieniowych, redukcja masy ciała, rzucenie nałogów oraz podjęcie dostosowanej do sytuacji aktywności fizycznej. W przypadku występujących zakażeń stosuje się odpowiednio dobraną antybiotykoterapię.

Wsparcie dietetyczne jako element terapeutyczny stopy cukrzycowej

Żywienie u osób ze stopą cukrzycową powinno opierać się na wyrównaniu parametrów choroby metabolicznej, poprawie profilu lipidowego, zapobieganiu lub leczeniu niedożywienia oraz wsparciu gojenia ran. Dlatego też podstawowe zalecenia dietetyczne obejmują:

• zapotrzebowanie kaloryczne ze względu na trudno gojącą ranę powinno być o około połowę wyższe niż u zdrowego człowieka i wynosić 30-35 kcal/kg m.c, a w przypadku pacjentów niedożywionych może wzrastać nawet do 40 kcal/kg m.c.;
• dieta powinna charakteryzować się niskim ładunkiem glikemicznym, aby dostarczane z pożywieniem węglowodany nie powodowały gwałtownego wzrostu stężenia glukozy we krwi i nie nasilały powikłań m.in. wystąpienia zespołu stopy cukrzycowej. Węglowodany złożone (pełne ziarno, grube kasze, warzywa – zwłaszcza surowe) powinny stanowić podstawowe źródło energii;
• podaż białka powinna być zwiększona i dostosowana indywidualnie do potrzeb pacjenta w zależności od: rozległości rany, występowania niedożywienia oraz innych chorób współistniejących. Białko stanowi niezbędny element syntezy kolagenu, powstawania nowych naczyń krwionośnych oraz odbudowy uszkodzonych tkanek. Niewystarczająca podaż białka może spowolnić proces gojenia się rany;
• dostarczenie argininy w zwiększonej ilości powinno być standardem dietetycznego wsparcia gojenia się ran. Zapotrzebowanie na ten składnik wzrasta w momencie uszkodzeń tkanek. Aminokwas ten jest niezbędny do produkcji kolagenu, a także redukuje proces zapalny. Arginina występuje w żywności zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Jej źródłem są: orzechy i nasiona, rośliny strączkowe, kasza gryczana i ryby;
• źródłem kwasów tłuszczowych w diecie powinny być kwasy jedno- i wielonienasycone (z przewagą kwasów omega-3), które mogą wpływać korzystnie na profil lipidowy. Dodatkowo kwasy tłuszczowe omega-3 wykazują działanie przeciwzapalne, co jest szczególnie korzystne w przypadku współwystępującej infekcji. Tłuszcze umożliwiają również wchłanianie niektórych witamin, czyli A, D, E, K;
• niezbędne są również składniki o działaniu antyoksydacyjnym zawarte m.in. w warzywach, owocach i olejach roślinnych: witamina C, E oraz A, a także pierwiastki takie jak selen i cynk. Ten pierwszy w połączeniu z witaminą E przyspiesza regenerację komórkową oraz łagodzi podrażnienia skóry. Cynk z kolei odpowiada za utrzymanie stabilności błon komórkowych oraz za obronę immunologiczną organizmu;
• odpowiednie nawodnienie, które pozwoli na utrzymanie prawidłowego napięcia skóry i przepływ krwi przez komórki.

Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego

Stosowanie doustnych preparatów odżywczych pomaga zapobiegać niedożywieniu oraz przeciwdziałać już obecnym niedoborom pokarmowym. U osób z trudno gojącymi ranami zalecane są preparaty wzbogacone w dodatkowe składniki wspierające gojenie ran, zwłaszcza że ich dostarczenie do organizmu w odpowiednich ilościach za pomocą tradycyjnej diety jest bardzo trudne. Stosowanie doustnych preparatów odżywczych pod nadzorem lekarza może stanowić cenny element wsparcia żywieniowego podczas leczenia zespołu stopy cukrzycowej. Takim preparatem jest Nutridrink Skin Repair (dawniej Cubitan), określany jako żywność medycznego specjalnego przeznaczenia. Preparat jest przeznaczony do postępowania dietetycznego w szczególności w przypadku trudno gojących ran: odleżyn, owrzodzeń żylnych goleni czy owrzodzeń w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej.

Dlaczego warto sięgnąć po Nutridrink Skin Repair?

• Stanowi skoncentrowane źródło energii i składników niezbędnych w procesie gojenia rany: białka, argininy, cynku i antyoksydantów.
• Posiada niski indeks glikemiczny, dzięki czemu może być spożywany przez osoby zmagające się z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej.
• Forma płynna ułatwia spożycie osobom chorym. Preparat może być spożywany jako samodzielny posiłek lub stanowić bazę do przygotowania koktajli czy deserów.
• Niewielka objętość (200 ml) będzie stanowiła atut dla pacjentów, którzy mają problemy z brakiem apetytu.

Podsumowanie

Cukrzyca stanowi globalny problem ochrony zdrowia, a występowanie powikłań pogarsza jakość życia oraz stan zdrowia pacjentów. Edukacja w zakresie profilaktyki cukrzycowej, a także właściwej opieki nad chorym, w tym również prawidłowego żywienia, powinna być podstawą wspomagania leczenia powikłań cukrzycy.

Bibilografia:

1. Grycel, A. Błachnio-Zabielska, Cukrzyca typu 2 – epidemiologia i farmakoterapia, Probl Hig Epidemiol 2019, 100(2): 75-81
2. Jaap J van Netten, Sicco A Bus, Jan Apelqvist, Benjamin A Lipsky, Robert J Hinchliffe, Frances Game, Gerry Rayman, Peter A Lazzarini, Rachael O Forsythe, Edgar J G Peters, Éric Senneville, Prashanth Vas, Matilde Monteiro-Soares, Nicolaas C Schaper, International Working Group on the Diabetic FootDefinitions and criteria for diabetic foot disease, Diabetes Metab Res Rev. 2020
3. Dennis F Bandyk, The diabetic foot: Pathophysiology, evaluation, and treatment, Semin Vasc Surg. Jun-Dec 2018;31(2-4)
4. Angela M. Quain, Nancy M. Khardori, Nutrition in Wound Care Management: A Comprehensive Overview, Wounds. 2015 Dec;27(12):327-35