Czy słyszałaś kiedyś pojęcie „odwrócona psychologia”? A czy wiesz, że to technika, sposób działania, z którego korzysta całkiem sporo osób? Może tobie też się to zdarzyło?
Psychologia odwrócona – co to jest?
Co rodzi się w twojej głowie, co czujesz, kiedy słyszysz: „Nie wolno”? Są wśród nas tacy, dla których tego typu komunikat zamyka sprawę, dyskusję, ale dość często i dla wielu z nas zakaz jest źródłem oporu. O powszechności, o „naturalności” tej reakcji, nazywanej w psychologii reaktancją czy też oporem psychicznym, świadczy choćby zachowanie dzieci. Gdy słyszą, że czegoś nie mogą zrobić, rodzi się w nich bunt i zapala się w głowie lampka – „Zrobię odwrotnie” czy „A właśnie, że to zrobię!”. Kto z nas nie poczuł nigdy w praktyce siły powiedzenia, że to „zakazany owoc smakuje najlepiej”…?
Reaktancja a odwrócona psychologia
Tym, co przede wszystkim rodzi w nas wspomniany opór, jest poczucie, że ktoś, coś odbiera nam czy ogranicza naszą wolność. Opór jest tym silniejszy, im więcej przestrzeni, poczucia niezależności nam odebrano.
Sprzeciwiamy się i będziemy próbować doprowadzić do tego, aby zrobić to, czego nam nie wolno.
Być może nigdy nie uprawiałaś joggingu albo nigdy nie ciągnęło cię do podróżowania, ale jeżeli ktoś ci tego zabroni, jest wielce prawdopodobne, że obudzi się w tobie chęć, by właśnie zacząć to robić.
I właśnie na tym zjawisku, na tym psychologicznym mechanizmie opiera się odwrócona psychologia. To sposób wpływania na zachowania ludzi. Możemy mówić o niej wtedy, kiedy nasz opór psychiczny, nasz bunt wykorzystywany jest przez kogoś, by wpłynąć na nasze zachowanie, wywołać nasze określone zachowanie.
Mówiąc najprościej: jeżeli komuś bardzo zależy, żebyś coś zrobiła, zasugeruje, że ci tego zrobić nie wolno – to mu wystarczy, reszta „wydarzy się” sama – to znaczy ty sama dołożysz wszelkich starań, by to zrobić.
Najbardziej narażeni z nas na działanie tego zjawiska to ci z natury przekorni, nastawieni na indywidualizm, dla których poczucie wolności i niezależności jest bardzo ważne. Osoby z charakteru uległe czy ugodowe nie będą tak podatne na ten rodzaj manipulacji – kiedy usłyszą zakaz, potraktują go raczej jako oczywistość.
Psychologia odwrócona – przykłady
Przykłady odwróconej psychologia znajdziemy w wielu dziedzinach życia. Odwrócona psychologia dotyczy polityki, działań społecznych, marketingu, ale także codziennych relacji międzyludzkich w zasadzie na każdym szczeblu. Ulegamy jej i sami ją stosujemy. Wobec pracownika, partnera, dziecka czy przyjaciela.
Twoje dziecko jest „niejadkiem”, obiad trwa pół wieku. Może zdarzyło ci się powiedzieć do niego: „Sprawdzimy, kto zje pierwszy? Jestem pewna, że wygram, bo ty potrafisz jeść tylko bardzo powoli”? No właśnie, otóż zastosowałaś właśnie technikę odwróconej psychologii.
Twoje dziecko nie chce jeść warzyw, podczas nakładania obiadu powiedziałaś: „Marchewkę nałożę tacie, twojej siostrze i sobie, tobie nie, bo ty na pewno nie zjesz”. Zdziwiłaś się, kiedy córka czy syn odpowiedzieli: „Ja też trochę poproszę”…?
Psychologia odwrócona w związku
Podobnie z powodzeniem psychologia odwrócona jest stosowana w związku, wobec partnera. Chcesz zaprosić przyjaciółki wieczorem do domu i bardzo zależy ci, by twój mąż gdzieś wyszedł. Możesz go poprosić, by to zrobił, ale bywa, że załatwiamy to zupełnie inaczej. Kobieta mówi do swojego partnera: „Rozumiem, że nigdzie nie idziesz, byłeś z kumplami w zeszłym tygodniu, to by była przesada” i osiąga swój cel – partner buntuje się przed odbieraniem mu wolności i nabiera ochoty, by umówić się z kolegami…
Masz wyrzuty sumienia, bo teraz właśnie przypominają ci się różne sytuacje, w których dopuściłaś się wobec bliskich tego rodzaju manipulacji? Oczywiście, nie jest to narzędzie, sposób działania, który należy pochwalać, bo żadna manipulacja nie powinna być sposobem na budowanie relacji międzyludzkich. Ale nie oszukujmy się – wszyscy się jej dopuszczamy. A twoje wyrzuty sumienia mogą być odrobinę złagodzone faktem, że jest wielce prawdopodobne, że są w twoim życiorysie decyzje – może jest ich nawet całkiem sporo – które podejmowałeś właśnie pod wpływem reaktancji i odwróconej psychologii, działania twojego partnera, szefa, mamy czy nastoletniej córki…