1. Zwierciadlo.pl
  2. >
  3. Psychologia

Niewidomi w wyobraźni. Czym jest afantazja?

Jeśli należysz do osób z afantazją, nie jesteś w stanie korzystać z wyobraźni wizualnej. (Fot. iStock)
Jeśli należysz do osób z afantazją, nie jesteś w stanie korzystać z wyobraźni wizualnej. (Fot. iStock)
Wyobraźnia to spektrum – przekonują jej badacze. I tak jak niektórzy z nas obdarzeni zostali tendencją do barwnego wizualizowania wszelkich zdarzeń, równie żywego, jakby działy się naprawdę, tak inni w myślach zobaczą niewiele więcej niż pustkę i czerń. W ten sposób przejawia się afantazja – co to takiego? W czym przejawia się niezdolność do przeżywania świata oczami umysłu?

Afantazja – co to jest?

Wyobraź sobie, że nie możesz przywołać twarzy ukochanej babci, która umarła dziesięć lat temu. Gdy czytasz przygodową powieść, nie jesteś w stanie zobaczyć, jak wyglądają główni bohaterowie ani jakie krainy przemierzają. Nie masz pojęcia, jak miałaby wyglądać twoja wymarzona suknia ślubna, bo nie umiesz jej sobie stworzyć w myślach. Afantazja to niezdolność dostrzegania umysłem obrazów, przywoływania wspomnień czy wyobrażania sobie rzeczy wizualnych. Szacuje się, że objawy afantazji dotykają nawet 4 proc. społeczeństwa.

Afantazja – objawy

Osoba z afantazją nie potrafi przypomnieć sobie twarzy bliskich jej osób, w tym tych, które już odeszły, wyglądu rodzinnego domu czy najlepszych wakacji w pięknym miejscu. Opisy w książkach nic jej nie mówią – poza warstwą językową nie są dla niej stymulacją wyobraźni. Nie skorzysta z prowadzonych medytacji, których celem jest wizualizacja. Osoba z afantazją ma także gorszą pamięć do twarzy i orientację przestrzenną. Miewa problemy z nauką i zapamiętywaniem (zwłaszcza że system edukacji nie jest dopasowany do jej specyficznych potrzeb). Mimo nierzadko wysokiej inteligencji może mieć trudności w szkole. Poproszona o wyobrażenie sobie czegoś, użyje słów i faktów, ale nie zobaczy tego czegoś w głowie.

Co ciekawe, niektóre osoby z afantazją mają sny! Niemożność przywołania obrazów występuje u nich tylko na poziomie świadomym. Inne, gdy zamykają oczy, widzą tylko ciemność albo rozmazany obraz telewizora. Sny to dla osób z afantazją plątanina myśli i haseł.

Afantazja – przyczyny. Czy można ją leczyć?

Afantazja pierwszy raz została opisana pod koniec XIX wieku. Dziś szacuje się, że może dotykać od 2,5 do 4 proc. społeczeństwa. Bywa dziedziczna – jest 21 proc. szans, że przekażesz ją swoim dzieciom. Afantazja to zazwyczaj przypadłość wrodzona, choć czasem pojawia się w wyniku udaru, urazu głowy lub depresji. Jeśli nagle pojawiła się w twoim życiu, warto skonsultować objawy afantazji z lekarzem. Wiele osób z afantazją nie zdaje sobie sprawy, że ją ma, do czasu, gdy nie skonfrontuje tego z innymi, obdarzonymi wizualną wyobraźnią, osobami. Na drugim biegunie spektrum znajduje się hiperfantazja, wyobraźnia tak żywa jak prawdziwe widzenie, często połączona z pamięcią fotograficzną, którą dostało 10–15 proc. populacji.

Zdarza się, że afantazja dotyczy nie tylko zmysłu wzroku, ale też pozostałych. Wtedy nie jesteśmy w stanie przywołać smaku ulubionej potrawy czy głosu ukochanej osoby, zanucić w myślach piosenki. Taka multisensoryczna afantazja u każdej osoby przejawia się inaczej. Afantazja to bowiem spektrum i może się objawiać w różnej intensywności.

Afantazja a sztuka

Mogłoby się wydawać, że osoby z afantazją nie nadają się na grafików, architektów, artystów czy projektantów, ponieważ nie są w stanie zobaczyć w myślach wizualnych efektów swoich pomysłów. Nie potrafią rysować z pamięci. Faktycznie, ludzie dotknięci afantazją sprawdzają się bardziej w naukach ścisłych, ale nie tylko. Afantazję ma np. Ed Catmull, współzałożyciel studia Pixar, czy Glen Keane, rysownik „Małej syrenki”, za którą dostał Oscara! Gdy pierwszy raz usiadł do pracy, zamiast syreny narysował plątaninę kresek. Jak więc był w stanie narysować Arielkę? Wiedział, jak wyglądają ludzie i ryby, a do tego miał umiejętności rysowania. To wystarczyło, by jego mózg mógł odpowiednio pokierować jego ręką. Osoby z afantazją nie mają też problemów, by narysować np. portret modela. To dlatego, że malowany obiekt mają dosłownie przed oczami i nie muszą go sobie wyobrażać. Wielu afantastów-artystów, gdy chce namalować nieistniejącą kreaturę (np. Bestię z „Pięknej i Bestii”, kolejnego działa Glena Keanego), zaczyna rysować istniejący obiekt (np. głowę byka), do którego później dokłada niepasujące elementy (ludzkie oczy – jak w przypadku Bestii). To również nieprawda, że osoby z afantazją nie skorzystają z lektury fascynującej książki. Prawdopodobnie ominą w niej opisy (no ale kto tego nie robi?), za to skupią się na zwrotach akcji, dialogach czy rytmie słów.

Afantazja a autyzm – badania naukowe

Naukowcy zajmują się przyczynami afantazji dopiero od niedawna, więc temat ten jest wciąż dosyć tajemniczy. Niektóre badania wiążą afantazję z autyzmem, ale bezpośrednia zależność nie została jeszcze udowodniona. Badania rezonansem magnetycznym potwierdzają, że gdy osobę dotkniętą afantazją prosi się o wyobrażenie sobie czegoś, odpowiedzialne za to tylne partie mózgu pozostają nieaktywne przy jednoczesnej większej aktywności części czołowej. W badaniach neuroobrazowania u osób niedotkniętych afantazją można zaobserwować aktywację w korze wzrokowej, obszarze mózgu przetwarzającym obrazy z oczu, co dodatkowo sugeruje rzeczywistą wizualizację.

Afantazja – zalety

Afantazja nie jest chorobą, choć życie z nią może mieć mniej smaku. Czy może mieć także plusy? Absolutnie tak. Według naukowców takie osoby są przeciętnie bardziej inteligentne. Mają też niższy poziom lęku, bo mniej przejmują się przerażającymi opowieściami o mordercach, potworach czy duchach za zasłonką. Są też mniej wrażliwe sensorycznie i trudniej im się przebodźcować. Osoby z afantazją mniej cierpią z powodu przykrych wydarzeń z przeszłości, bo nie potrafią ich sobie odtworzyć w pamięci i nie wracają do nich w formie uciążliwych flashbacków. Jednocześnie przynajmniej jedno badanie potwierdziło, że afantazja nie chroni przed doświadczeniem traumy. Dla wielu osób afantazja jest po prostu częścią życia. Nie znają innego i nie wiedzą, jak to jest mieć wyobraźnię, więc ten stan wywoływany przez afantazję nie ma dużego wpływu na jakość ich egzystencji.

Korzystałam z artykułów:

https://aphantasia.com/what-is-aphantasia/

https://time.com/6155443/aphantasia-mind-blind/

https://www.verywellmind.com/aphantasia-overview-4178710

https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/aktualnosci/126221,afantazja-zycie-bez-dostepu-do-wyobrazni

Share on Facebook Send on Messenger Share by email
Autopromocja
Autopromocja

ZAMÓW

WYDANIE DRUKOWANE E-WYDANIE
  • Polecane
  • Popularne
  • Najnowsze