Ta książka mnie uwiodła, wypełniła barwami i zapachami Ameryki Południowej. „Ñameryka” MartÍna CaparrÓsa to dzieło monumentalne.
Setki minireportaży, skrawki świetnej literatury, niezliczone podróże autora, podglądanie świata, błyskotliwe analizy polityczne i społeczne. Caparrós, pisarz argentyński, autor słynnego „Głodu”, historii głodu na świecie, tu podjął się tego, co wydaje się niemożliwe. Opisać wnikliwie cały kontynent, zrobić portret osobisty Ameryki Południowej, tej, która mówi po hiszpańsku, a właściwie po kastylijsku. Dwadzieścia krajów, jakże różnych, a jak do siebie podobnych, nie tylko ze względu na wspólny język, ale też wspólną przeszłość. Pierwsza przeszłość to choćby cywilizacja Majów, Azteków. A potem wiek XVI, gdy zaczął się najazd Hiszpanów i nowa historia. Wielka mieszanina ras i kultur. Pisze: „Ñameryka jest przestrzenią metysażu, krzyżowania się kultur. Nazywa się to kulturą hybrydową.
Ñameryka stworzyła siebie na podstawie trzech głównych źródeł – tubylczego, śródziemnomorskiego i afrykańskiego. […] Nie ma czystych Ñamerykanów: jesteśmy czystą mieszanką, innej czystości nie ma”. Powstał jeden obszar hiszpańskojęzyczny bez granic, trwał przez 300 lat. Dopiero potem zaczęły się wyłaniać z tej magmy odrębne kraje, tworzyły się narody i państwa. Ale nadal nie ma innego kontynentu na świecie, który miałby tyle cech wspólnych. Caparrós pisze, że najazd Hiszpanów mógł się udać, bo ówczesne państwa na tym kontynencie były wewnętrznie skłócone, istniała też tyrania, więc ci obcy nie wydawali się gorsi. „Oryginalność Ameryki Łacińskiej zasadza się na fakcie kulturowym; w żadnym innym miejscu na świecie nie ma dwudziestki krajów posługujących się tym samym językiem, dzielących wspólne korzenie, historie, rasy, tradycje, religię. Które nie nienawidzą się jakoś szczególnie, toczyły ze sobą niewiele wojen, widzą siebie nawzajem, które siebie słuchają, mogą ze sobą rozmawiać, a nawet czasami siebie zrozumieć. Albo mogłyby się, powiedzmy, zrozumieć – gdyby je to interesowało. To wszystko czyni je unikatowymi”. Pisze, że dzisiaj: „Ameryka z perspektywy globalnej jest regionem o największej przemocy. Przestrzenią, gdzie przemoc króluje, sprawując rządy w dzień i w nocy”.
To stereotyp, tylko częściowo prawdziwy. Przestępczość głównie jest związana z produkcją i handlem narkotykami. Autor ukazuje, dlaczego tak się stało. Caparrós kreśli soczyste portrety kilkunastu wielkich miast: Hawany, Caracas, Buenos Aires, nawet Miami, chociaż to miasto na Florydzie, ale pełne Latynosów. Odwiedzamy wsie, dżunglę, wysypiska śmieci, pełne zapachów targowiska, mrowiska slamsów, ale też dzielnice dla bogatych. Bezmierną biedę i bezmierne bogactwo. Caparrós opisuje narkotykowe kartele, muzykę kontynentu, królestwo piłki nożnej, kuchnię. Jest też rozdział o sytuacji kobiet w Ameryce Południowej, o kulturze macho i jak ona teraz znika, jak kobiety zaczynają walczyć o swoje prawa i jak wygrywają. A prawo do wolnej aborcji, podobnie jak u nas, staje się taranem, który kruszy mury. To próbka stylu autora: „Właśnie zapada zmrok i nad Villa Tonari widać ogromny żółty księżyc: brudny i spocony”. Znajdziemy w książce wiele ciekawych myśli: „brakuje dowodów na to, że ci, którzy cierpią z powodu władzy, sami z siebie są od niej lepsi. Są lepsi, dopóki jej nie mają; bo problem z władzą nie polega na tym, kto ją sprawuje, problemem jest sama władza, która oczywiście zmienia tego, kto ją dzierży”. Skąd ten dziwaczy tytuł – Ñameryka, jakby z błędem? Bo N z falą na górze to litera, która jest tylko w języku hiszpańskim. Nie ma jej w portugalskim, dlatego w tej podróży przez kontynent pominięta została Brazylia. Trochę szkoda, ale „Ñameryka” i tak jest trudna do utrzymania w dłoni. Dawno nie czytałem książki, której lektura byłaby taką przygodą.
Tomasz Jastrun, poeta, prozaik, krytyk literacki, czuły obserwator świata. Zawsze z książką obok poduszki.