Mylisz o literze i oczami wyobraźni od razu widzisz jej kolor. Słyszysz w radiu melodię, a w twoich ustach pojawia się smak. To nie typowe doświadczanie świata, a synestezja – niezwykła umiejętność postrzegania jednego zjawiska wieloma zmysłami. Spotyka od 1 do 4 proc. społeczeństwa. Chcesz się dowiedzieć, co to jest synestezja? Przeczytaj nasz artykuł.
Słowo synestezją pochodzi od greckiego słowa „synaísthēsis”, które oznacza „równoczesne postrzeganie”. Osoba, która została obdarzona synestezją, dane doświadczenie zmysłowe, np. kolor, zapach, dźwięk postrzega jednocześnie kilkoma zmysłami. Kolor ma dla niej np. jednocześnie fakturę, a dźwięk – smak lub barwę. Synesteci często wykazują artystyczne zdolności, piszą, malują lub komponują. Wielość doświadczeń zmysłowych na pewno ułatwia im tworzenie. Szacuje się, że synestezja dotyczy od 1 do 4 proc. społeczeństwa, choć te liczby mogą być zaniżone, bo nieświadome osoby uważają, że synestezja jest typowym dla wszystkich sposobem na zmysłowe odbieranie świata. O tym, że jest inaczej, dowiadują się w późniejszym okresie życia. Synestezja stosunkowo częściej spotyka osoby leworęczne oraz kobiety (choć niektórzy naukowcy twierdzą, że wynika to raczej z tego, że kobiety o swojej synestezji są bardziej skłonne mówić). Synestezja jest dziedziczna i rozwija się w dzieciństwie.
Są badania, które dowodzą, że synestezja jest bezpośrednio powiązana ze spektrum autyzmu lub syndromem sawanta. Inne łączą synestezję z większą inteligencją i zdolnością zapamiętywania. Jeśli zastanawiasz się, co to synestezja i czy należy ją leczyć, mamy dobrą wiadomość. Synestezja nie jest chorobą. Wprost przeciwnie – według teorii Simona Baron-Cohena to wyjątkowa zdolność twojego mózgu spowodowana najprawdopodobniej większą ilością połączeń nerwowych pomiędzy obszarami, które naturalnie nie są połączone. Z kolei inna teoria mówi, że mieszanie się odbieranych doświadczeń to efekt zachwianej równowagi pomiędzy hamowaniem i wyciszaniem impulsów mózgowych. Jedno jest pewne – dzięki synestezji możesz postrzegać świat pełniej i głębiej. Po prostu ciekawiej! Nie jest to powód do zmartwienia, a raczej niezwykły potencjał. Coś w rodzaju szóstego zmysłu, który bardzo rzadko, choć jednak, bywa kłopotliwy – gdy np. dźwięk wywołuje u nas smak, którego nie chcemy doświadczać.
Istnieje nawet 35 rodzajów synestezji, w zależności od tego, jakie zmysły zostaną ze sobą połączone. Najczęściej spotykaną odmianą synestezji jest tzw. „barwne słyszenie”. Każdy dźwięk wywołuje wówczas jednocześnie wrażenie konkretnego koloru. Tego rodzaju synestezji doświadczało wielu artystów, np. Franciszek Liszt, Wassily Kandinsky, a współcześnie Billie Eilish czy Lorde. Dość powszechnym gatunkiem synestezji jest też przypisywanie literom lub cyfrom kolorów – popularne wśród pisarzy. Przykłady można mnożyć. Dla niektórych muzyka ma smak albo fakturę. Słyszą wyraz i widzą oczami wyobraźni jego kolor lub zapach. Wąchają perfumy i słyszą konkretny dźwięk. Czują dotyk, gdy patrzą na kogoś dotykanego (to zjawisko jest nazywane dotykiem lustrzanym).
Synestezja jest również środkiem stylistycznym chętnie wykorzystywanym w literaturze. Polega na przypisaniu danemu zmysłowi wrażeń, które odbieramy za pomocą innego zmysłu. Synestezja w literaturze pozwala odbierać ją całym spektrum wrażeń zmysłowych. To rodzaj metafory świetnie oddziałujący na czytelników i pozwalający jeszcze lepiej zanurzyć się w literackim świecie. Przykłady to np. „gęsta cisza” czy „kwaśny zapach”. Z synestezji jako środka stylistycznego korzystali m.in. Vladimir Nabokov, Oscar Wilde, Charles Badeulaire, Kazimierz Przerwa-Tetmajer czy Cyprian Kamil Norwid.