On, nałóg i ja. Czym jest współuzależnienie w związku?

Jak rozpoznać, czy mój partner uzależnił się od gier w sieci, zakupów, pornografii? Może on to po prostu lubi, to jego sposób na relaks?
Ludzie nie rozumieją, co to jest uzależnienie. Wydaje się im, że to coś, co bardzo często robią, co lubią i co daje im dużo frajdy. A tak nie jest. Istotą uzależnienia jest robienie czy zażywanie tego, co kiedyś dobrze nam robiło, dawało ulgę, ale teraz robi bardzo źle. Mimo to nie przestajemy, nawet jeśli zagraża to naszemu życiu. Nie patrzymy na konsekwencje, na koszty, aż w pewnym momencie nic więcej nie ma znaczenia, tylko „to”. Tym „czymś” może być wszystko. Gdybym wciąż jeździła na rowerze i nawet rozmawiając z mężem, przyjaciółką i szefem, myślała tylko o tym i czekała napięta, że za chwilę znów wskoczę na siodełko, to mogłabyś uznać, że jestem uzależniona.

Rower rządziłby twoim życiem?
Właśnie! To byłaby całkiem inna sytuacja niż ta, kiedy po prostu lubiłabym jeździć, a w wolnym czasie interesowałabym się markami i modelami różnych jednośladów. Jeśli rower byłby tylko moim hobby, to w sytuacji, kiedy czytałabym o rowerach, podeszłoby do mnie dziecko, bez złości skupiłabym się na rozmowie z nim. A gdy jestem uzależniona, to złoszczę się, gdy bliscy mi w tej czynności przeszkadzają.

Gdzie jest granica, za którą zostaje się rowero-, praco- czy innym holikiem?
Zapytałabym raczej: kto łatwo i szybko znajdzie się za tą granicą? Ten, kto ma różne emocjonalne deficyty, bo nie doświadczył (i z tego powodu nie potrafi sobie dać): samoakceptacji, poczucia wewnętrznej wartości, spokoju i bezpieczeństwa. Dlatego potrzebuje czegoś, co wyciszy jego lęk i głód dobrych odczuć wobec samego siebie. A nawet uzasadni prawo do życia i nada temu życiu jakiś sens. Tym czymś mogą być: narkotyki, alkohol, zakupy, hazard, seks, pornografia, czyli używki i czynności powszechnie niepochwalane. Ale są i takie, które przynoszą społeczne głaski, jak pracoholizm, i dlatego trudno je leczyć. Znam wiele osób uzależnionych od kłótni, złości, lęku czy cierpienia. One zawsze znajdą pretekst, aby zrobić awanturę albo poczuć się ofiarą. Łatwiej przeżywać silne emocje, bo są znane, oswojone, wiadomo, jak z nimi się obchodzić, niż wkładać wysiłek w poprawę swojego położenia.

Można nie zauważyć, że narzeczony i na przykład gry to nierozłączna para?
Można, bo są mężczyźni, którzy bardzo się z tym kryją. Dopiero gdy zamieszkają z partnerką i nie są w stanie już się tak pilnować, wychodzi na jaw, że oddają się czemuś w specjalny sposób. Bo na przykład nie mają pieniędzy, choć dobrze zarabiają. A więc na co je wydają? Albo noce spędzają przy komputerze i wcale nie spieszą się do seksu.

Są jakieś sposoby, żeby odkryć prawdę, zanim zainwestujemy we wspólne mieszkanie?
Ten, kto bardzo coś ukrywa, jest zazwyczaj nadmiarowo fajny – dużo obiecuje, daje, komplementuje. Taka hojność powinna nas skłonić do uważności. Warto też ufać swojej intuicji i traktować poważnie to, że zaczynamy czuć się w tej relacji niedobrze. Trzeba wtedy poobserwować partnera. Mówi, że kocha? No, ale jest go przy mnie coraz mniej. Zapewnia, że mu zależy? Ale ja czuję, że mu przeszkadzam, że chciałby robić coś beze mnie.

Nie wmawiać samej sobie, że przesadzam?
Ważne też, by nie nadawać rzeczywistości znaczenia, jakie nam pasuje. Na przykład kobieta widzi, że jej nowy mężczyzna ma zawsze drogi zegarek, modne gadżety i ciuchy. Myśli więc, zadowolona, że jest bogatym estetą i że będzie jej z nim świetnie. A może jest uzależniony od zakupów?

Zakochane patrzymy na mężczyzn przez różowe okulary.
Wiele kobiet na początku nie chce widzieć ani słyszeć sygnałów ostrzegawczych. Nie traktuje poważnie słów mężczyzny, kiedy on mówi wprost: „Za często gram, za dużo wydaję na gadżety, osiem godzin siedziałem przed ekranem”. Najsensowniej wtedy powiedzieć: „Może przyjrzyj się temu, skonsultuj ze specjalistami”. Niemądrze jest mówić od razu: „Na pewno przesadzasz”. Wiele kobiet bagatelizuje zachowanie partnera, nawet kiedy kolejny raz się upije czy przegra pensję. Dlaczego? Bo w głowie noszą iluzję: „Ja go zmienię”. Niejedna kobieta lubi się wzruszyć, że swoją miłością uzdrowi ukochanego, jeśli usłyszy, że on tak brzydko się zachowuje, bo miał trudne dzieciństwo. Albo dlatego, że była żona go skrzywdziła. Takie pomysły o uzdrowieniu mężczyzny to początek drogi do współuzależnienia. A więc do sytuacji, kiedy jego emocje staną się dla kobiety ważniejsze niż jej własne. Będzie mu współczuć, wspierać, pomagać, opiekować się i wybaczać. A więc traktować jak dziecko zamiast jak dorosłego – i wymagać na przykład dotrzymywania umów. A ponieważ szybko okaże się, że nie może mu ufać, to też zacznie go pilnować i kontrolować.

Niemożliwe jest szczęście we troje: on, ja i to „coś”?
Jeśli na przykład kobieta przyłapie partnera na masturbacji i przemilczy to, bo pomyśli: „Jak zamieszkamy razem, to nie będzie tego robił” – bardzo się pomyli. Istotą uzależnienia od masturbacji nie jest brak stałej partnerki, tylko używanie seksu jako regulatora emocji i wypełniacza emocjonalnych dziur. Żadnego mężczyzny uzależnionego od czegokolwiek kobieta, z którą jest, nie obchodzi do tego stopnia, aby zaprzestał swojego uzależnienia. Ona jest mu potrzebna, ale jako zaplecze gospodarcze. Jako ktoś, kto zapewnia mu warunki do tego, aby mógł spokojnie nadal ćpać, pić, grać. Ona jest po to, żeby się nim zajęła, jak zemdleje ze zmęczenia po całonocnej masturbacji czy grach. Lub żeby wezwała pogotowie do jego zawału po przepracowaniu. Ona jest dla niego ważna jako jego wygoda, a nie jako osoba.

Miłość nie leczy nałogów?
Na samym początku może się tak wydawać, i to obojgu. Ale nadejdzie taki moment, zazwyczaj po kilku miesiącach, kiedy on znów sięgnie po alkohol czy seks, żeby poradzić sobie z emocjami, które go zaleją. No, a po tym jednym razie ruszy lawina, która w końcu zmiecie jej spokój i złudzenia. Jeśli ona uwierzy w jego zapewnienia, że już nigdy, że bez terapii i pracy nad sobą da radę przestać, to powinna od razu iść na spotkanie wspólnoty współuzależnionych.

Tylko rozstanie ma wtedy sens?
Sens ma tylko terapia, i to obojga. Rozstanie to dobry pomysł, ale niełatwy, jeśli kobieta jest współuzależniona. A jest, gdy wychowała się w rodzinie, w której były alkohol czy przemoc, a więc rosła w lęku i nie czuła się kochana. Aby przetrwać, musiała nauczyć się skupiać na emocjach rodziców, podążać za ich nastrojami i zaspokajać ich potrzeby, a nie swoje. Dla niej więc to nic nowego, że partner woli napić się, niż iść z nią do kina, że wkurza się o byle co, że raz jest słodki, a raz krytyczny, i nigdy nie wiadomo, w jakim nastroju będzie za chwilę, że nigdy go nie ma, bo: „Przecież pracuję, o co ci chodzi?”. Ani uzależniony mężczyzna, ani współuzależniona od niego kobieta nie dadzą sobie rady sami, dlatego oboje potrzebują pomocy.

A jeśli jej nie poszukają?
Jego uzależnienie zacznie kontrolować ich życie. Ona będzie wymyślała sposoby na jego nałóg, będzie stawiać warunki, które pozornie mają rozwiązać problem, a tak naprawdę tylko go spotęgują. Powie mu na przykład, że może pić, ale tylko w domu. Znam kobiety, które w ten sposób zostały alkoholiczkami, bo zaczęły pić z mężczyznami, żeby oni pili mniej. Uzależnienie ma to do siebie, że pochłania coraz więcej i więcej świata wokół. A więc ten mężczyzna w końcu i tak zacznie pić poza domem. No, a wtedy ona będzie płakać, krzyczeć, szukać go. Nie uczy się nas psychologii człowieka – i kobieta współuzależniona myśli, że kieruje nią miłość. Tymczasem może kierować nią stare marzenie o tym, że uratuje rodzica, który był alkoholikiem.

A inne powody trwania w związku z nałogowcem?
Znam niejedną młodą kobietę, która związała się z artystą i uznała, że on taki jest, że ma humory, raz jest obecny, a raz nie, a potem wraca i przynosi kolejną piosenkę napisaną dla niej, i patrząc jej w oczy, zapewnia, że cały czas myślał o niej na tym zatraceniu. No i ona się wtedy wzrusza i wybacza. Ale co z tego, że on przynosi piosenkę? Kobieta w takiej sytuacji powinna skupić się na sobie: co ona czuje, kiedy okazuje się, że jej partner znika z domu albo że jest nieodpowiedzialny, że nie dba o jej emocje i potrzeby. Ważne jest też to, żeby taka kobieta wiedziała, że to nie dusza artysty, ale uzależnienie powoduje, iż on jest niestabilny emocjonalnie. Kobieta o tym nie myśli, jeśli on dla niej jest jak narkotyk, bo wtedy, kiedy go wreszcie dostanie, zapomina o tym, jak bolało, kiedy go nie było. Jeśli w jej domu takie rzeczy się działy, to dla niej chleb powszedni i ona w taki związek wchodzi jak w masło. No i tak wspiera jego i swoje uzależnienia.

Co zrobić, kiedy dostajemy piosenkę zamiast odpowiedzialności i uczciwości?
Zdrowa kobieta pilnuje swojego dobrostanu. A więc do takiego artysty, który wróci po kilku dniach, powie: „Piosenka jest piękna, ale z tobą jest coraz gorzej”. On oczywiście zaatakuje: „O co ci chodzi!?”. Ona się jednak mu nie da i powie: „Źle się czuję w takim związku, jeśli będziesz dalej tak robił, to ja odejdę”. No i jeśli on nie przestanie znikać, kłamać, to ona odejdzie. I to jest ta różnica między współuzależnioną a zdrową kobietą.

Można zostać z „artystą” i nie zatracić siebie we współuzależnieniu?
To bywa możliwe przy wewnętrznej sile, świadomości i opanowaniu. Znam kobiety, ale nie jest ich dużo, bo to bardzo trudne, które powiedziały: „Ja go kocham, jest dla mnie interesujący, on będzie żył jak chce, a ja przy nim tak, jak ja będę chciała i mogła”. Taka kobieta nie weźmie na siebie choroby mężczyzny, skupi się na chronieniu siebie. A więc będzie sprawdzać, czy kontakt z nim jej czymś nie grozi. No i wie, że może liczyć tylko na siebie. Nie ma złudzeń, nie daje się zwodzić. Bo on, jak każdy uzależniony, ma momenty, kiedy powie: „Już mam dosyć, przestaję pić”, ale ona wie, że to bajer.

Smutne… Nie ma żadnej nadziei?
Może być tak, że świadoma kobieta, kiedy będzie już wiedziała, co jest grane, postawi partnerowi warunek: „Idziesz się leczyć albo koniec z nami”. No i są mężczyźni, którzy się wtedy zaczynają leczyć i wychodzą na prostą. To ci, w których poza destrukcją jest także chęć życia. Ale muszą tak naprawdę sami tego chcieć i pracować nad powrotem do zdrowia z pomocą specjalistów. Podstawowa zasada, jaką musi przyjąć kobieta, która widzi, że jej mężczyzna ma problem, brzmi: możesz zmienić tylko siebie, jego nie.

A więc musimy wiedzieć, czy same nie jesteśmy uzależnione?
To ma ogromne znaczenie, bo druga zasada mówi: nałóg (a jest nim też współuzależnienie) to ucieczka od realności. Trzeba wiedzieć, jak to działa, że najpierw ucieka się od przykrości emocjonalnych w to, co daje przyjemność, na przykład seks, alkohol czy gry. Dzięki temu odczuwa się ulgę, satysfakcję, euforię. Traktuje się te odczucia jak nagrodę za trudy życia i różne przykrości. Szybko jednak te nagrody zaczynają być jak opętanie – nie umiemy bez nich żyć. A potem nas zabijają.

Dlaczego tak się dzieje, że nałóg nas zabija?
Nie umiemy sięgać po nic innego, co by nam mogło dać to samo, czyli poczucie ulgi, satysfakcji, przyjemności. Palacz zaciąga się i odczuwa natychmiastową ulgę – krótką, ale od razu. Kiedy rzuci palenie, potrzebuje czegoś innego, co mu tę ulgę da. Ale to nie jest takie proste. Aby poradzić sobie z życiem na trzeźwo, potrzebna jest praca nad sobą i pomoc wspólnoty, jaką są choćby Anonimowi Alkoholicy, Anonimowi Uzależnieni od Seksu i Miłości czy Anonimowi Jedzenioholicy.

A gdy spotyka się dwoje uzależnionych? Mogą być razem?
I często są, sami nie wiedząc, jak to z nimi naprawdę jest. Na przykład kobieta może być uzależniona od czegoś innego niż mężczyzna i uważać, że jej nałóg to nic w porównaniu z jego. Ona wydaje za dużo na ubrania, a on bierze kokainę! I niestety, rozkręcają się w swoich nałogach, bo mają sobie za złe, bo się tym usprawiedliwiają. I cierpią okrutnie. Mogą być razem, jeśli oboje równolegle podejmą pracę nad swoimi uzależnieniami i będą w tym wytrwali. Gdy staną się odpowiedzialni za siebie samych, a nie za partnera. Gdy będą szanować siebie, trzeźwość i dojrzałość. Mogą być wtedy z siebie dumni, ale już zawsze powinni być uważni.