„Uwielbiam samotność”, „czuję się szczęśliwa tylko wtedy , kiedy jestem sama”, „nie interesuje mnie życie towarzyskie” – takie deklaracje z pozoru niewinne, mogą jednak niepokoić, zwłaszcza jeśli osoba, która to mówi, uporczywie stroni od ludzi. Czy aspołeczność to choroba?
Joanna odkąd pamięta najlepiej czuła się we własnym towarzystwie. Gdy dzieci w przedszkolu bawiły się razem w ogrodzie, ona siedziała na ławce obok pani z ulubioną lalką. W szkole przezywano ją odludkiem, na studiach dziwaczką. Nigdy sama z siebie nie nawiązywała znajomości, nie zabierała głosu, nie włączała się do dyskusji. Była jakby stale nieobecna, wiecznie zamyślona. Uwielbiała spędzać czas z książką i kotem na kolanach. Nie zależało jej na kontaktach z ludźmi, unikała ich wręcz jak ognia. Gdy była już do nich zmuszona, w sklepie, czy na poczcie, uważano że jest niemiła i arogancka.
Długo myślała, że tak już po prostu ma – jest nieśmiała, może nawet introwertyczna - do chwili, gdy ktoś w przypływie złości rzucił jej w twarz: „Ty jesteś aspołeczna!”.
Joanna istotnie przejawia wiele cech osób aspołecznych. Aspołeczność które łatwo pomylić z chorobliwą nieśmiałością czy introwertyzmem. Jednak o ile ludzie nieśmiali i introwertycy mają kłopot z wyjściem do ludzi, ale pragną kontaktów z innymi, osoby przejawiające aspołeczność ich zupełnie nie potrzebują. Nie są zainteresowane byciem w związku, szukaniem partnera, posiadaniem dzieci czy zdobywaniem przyjaciół. Aspołeczność determinuje w zasadzie wszystkie obszary ich życia: najczęściej pozostają samotne, najlepiej realizują się w zawodach, które nie wymagają kontaktu z ludźmi. Joanna została bibliotekarką.
Aspołeczność to - jak czytamy w opracowaniu pod redakcją prof. Andrzeja Jaczewskiego „Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania, cz. II” [1] - tzw. „wyłączeniowe” formy niedostosowania społecznego charakteryzujące się biernością, izolacją, niechęcią do bycia w grupie, zahamowaniem, brakiem inicjatywy społecznej.
Aspołeczność zaliczana jest do zaburzeń, które można podsumować w kilku punktach:
- Aspołeczność przejawia się izolacją, niechęcią do nawiązywania relacji towarzyskich, wycofaniem się z życia społecznego i chorobliwym wręcz upodobaniem samotności.
- Aspołeczność postrzegana bywa przez postronnych jako arogancja, egoizm czy brak empatii bowiem osoby aspołeczne mają trudności z rozumieniem norm społecznych.
- Aspołeczność manifestuje się często impulsywnością w zachowaniu – osoba aspołeczna, gdy jest zmuszona do kontaktów z innymi bywa rozdrażniona i rozłoszczona. Osoba aspołeczna wytycza wyraźne granice w kontaktach z innymi: skrupulatnie się ich trzyma, np. nie życzy sobie, aby ktoś dotykał jej rzeczy, nie lubi, gdy ktoś ją dotyka lub zadaje pytania, które uznaje za prywatne.
- Aspołeczność wiąże się także z nadwrażliwością na bodźce, związane z przebywaniem w miejscach publicznych, które generują hałas.
- Apołeczności nie należy mylić z antyspołecznością, co dość powszechnie się zdarza. Osoby aspołeczne nie przejawiają jednak wrogości wobec innych członków społeczności. Osoba aspołeczna nie czuje potrzeby bycia z innymi ale nie lekceważy zasad, jak to ma miejsce w przypadku zachowań antyspołecznych, które są często sprzeczne z prawami i odbiegają od przyjętych norm społecznych.
Psychologowie i psychiatrzy przyznają, że trudno jednoznacznie ustalić przyczyny aspołeczności. Wśród czynników, które predysponują aspołeczności wymieniają na pierwszym miejscu: zaniedbania emocjonalne z dzieciństwa, wychowywanie się w niepełnej lub/i dysfunkcyjnej rodzinie, posiadanie wśród członków bliskiej rodziny osoby ze zdiagnozowanymi zaburzeniami psychicznymi, w tym zaburzeniami osobowości, depresją czy uzależnieniami.
Aspołeczność współgra także z innymi cechami osobowości takimi jak niska samoocena, trudności z komunikacją i skrajna nieśmiałość.
Zdiagnozowana aspołeczność jest podstawą do podjęcia terapii. Najczęściej osobom aspołecznym proponuje się terapię w nurcie behawioralno-poznawczym.
[1] A. Jaczewski (red.), Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania, cz. II, wyd. WSiP, Warszawa 1998