Podróż w zaśnieżone Tatry to zawsze dobry pomysł. A co powiecie na wycieczkę za pomocą sztuki? W Warszawskim DESA Unicum trwa właśnie wystawa „Zakopane, Zakopane!”, która urzeknie nie tylko miłośników gór, ale też wielbicieli góralskiej sztuki. Wśród prezentowanych prac znajdą się obrazy autorstwa zakopiańskich mistrzów sztuki: Witkacego, Zofii Stryjeńskiej, Walerego Eljasza-Radzikowskiego, ale też pamiątkowe przedmioty użytku codziennego, takie jak góralskie ciupagi, rzeźby, kilimy, meble i inne przedmioty związane z regionem Podhala.
Wszystko sięga końca XIX w. Wtedy wówczas zaczęła się fascynacja naturą i krajobrazem małej osady Zakopane oraz jej okolic. Rosnące zainteresowanie wynikało niewątpliwie ze zbawiennego klimatu, zalecanego przez lekarzy, ale – jak się szybko okazało – nie tylko. Podhale rozsławiły bowiem sztuka i rzemiosło inspirowane miejscowym folklorem. To one przyciągały licznych artystów, poetów i teoretyków. Zakopiański styl, emanujący duchem gór, mistycyzmem i folklorem, wkroczył na scenę sztuki, inspirując twórców przez kolejne dziesięciolecia.
Wystawa „Zakopane, Zakopane” to wyjątkowy coroczny projekt warszawskiego domu aukcyjnego DESA Unicum poświęcony dziełom o tematyce tatrzańskiej i góralskiej oraz artystom tworzącym w tym regionie. Na tegorocznej wystawie nie zabraknie prac największych nazwisk: Stanisława Ignacego Witkiewicza, Zofii Stryjeńskiej, Rafała Malczewskiego, Tadeusza Brzozowskiego, Władysława Hasiora czy Antoniego Rząsy. Nowością będzie kilka grafik Walerego Eljasza-Radzikowskiego, malarza, fotografa oraz współzałożyciela Towarzystwa Tatrzańskiego, który zakochał się w Zakopanem i to tam odnalazł swoje miejsce na ziemi. Łącznie na wystawie zgromadzono około 110 obiektów, w tym wybitne przykłady stylu zakopiańskiego w rzemiośle artystycznym.
Na jakie obrazy i grafiki warto zwrócić uwagę? Kiedy rozważamy zakopiańską scenę artystyczną, na myśl nasuwają się przede wszystkim dwa nazwiska: Witkiewicz i Stryjeńska. Miłośnicy pełnych wigoru i przepięknych ludowych wzorów w sztuce Zofii Stryjeńskiej, artystki zafascynowanej podhalańskim folklorem, będą zachwyceni – na wystawę trafiło bowiem kilka grafik, praca na papierze oraz obraz na płótnie. Jej „Taniec góralski” prezentuje wszystkie pożądane cechy stylistyczne malarki: doskonałe wyczucie rytmu, niezwykłą siłę wyrazu uzyskaną poprzez zastosowanie pewnego rysunku, śmiałych połączeń barwnych oraz „rozkołysanej” dynamiki kompozycji, a także upodobanie do narracji, ilustrowania i teatralizacji. Prezentowana na wystawie „Madonna nauczająca Chrystusa” z kolei odsłania inną stronę jej twórczości, nieco spokojniejszą i bardziej refleksyjną, w której artystka – dalej stosując swój charakterystyczny dekoracyjny styl – podejmuje tematy religijne. Nie zabrakło także grafik przedstawiających górala z Zakopanego i zbójnika z Tatr z teki „Polskie stroje ludowe”.
Wśród obiektów na wystawie znalazło się także kilka prac Witkiewiczów – ojca i syna. Warto zwrócić uwagę na niezwykle interesujące przedstawienie Jadwigi Zięby z domu Trembeckiej z 1927 r. To portret Witkacego w typie C, czyli malowany pod wpływem substancji odurzających o znacznym stopniu deformacji, najbardziej zbliżony do Czystej Formy. Portrety w typie C nie były na sprzedaż – artysta malował je w okolicznościach towarzyskich, a w rolę modeli i modelek wcielali się przyjaciele oraz znajomi artysty, których śmiała deformacja na obrazie prowadzi niejednokrotnie do niemal karykaturalnego uwypuklenia cech osobowości lub fizjonomii. Z kolei grafika Stanisława Witkiewicza ojca przedstawia głowę górala – artysta wykonał ją do „Tygodnika Ilustrowanego” w 1887 r.
Pośród przedmiotów rzemiosła artystycznego na wystawie warto zwrócić uwagę na unikatowe platery z ornamentem zakopiańskim z Pierwszej Krajowej Fabryki Wyrobów Platerowanych Marcina Jarry i Marcelego Jakubowskiego. Obiekty z tej kolekcji zapewniły wytwórni bezwzględny sukces sprzedażowy i przyniosły partnerom srebrny medal na wystawie w Paryżu w 1900 r. Oprócz drobnych przedmiotów codziennego użytku mocną reprezentację na wystawie mają także meble. Wzrok przyciągnie niewątpliwie półka w stylu zakopiańskim projektu Wojciecha Brzegi z 1909 r., zdobiona motywem roślinnym – lelują. Artysta zasłynął jako wybitny przedstawiciel kulturalnego i społecznego życia Zakopanego. Należał do grona najbliższych współpracowników Stanisława Witkiewicza, autora stylu zakopiańskiego. Propozycje Witkiewicza, oparte na sztuce podhalańskiej i huculskiej, stanowiły pierwszą próbę stworzenia stylu narodowego, na którego bazie miały powstać nowoczesna polska architektura oraz rzemiosło artystyczne.
Ekspozycja nie byłaby kompletna bez ponadczasowego symbolu Podhala – góralskiej ciupagi. Znalazły się na niej aż trzy pięknie zdobione obiekty. Warto przyjrzeć się zwłaszcza jednej z nich, na której metalowymi odznakami oznaczono zdobyte szlaki górskie. Takie artefakty mają wartość nie tylko sentymentalną, ale także kolekcjonerską.
Wystawa dostępna jest dla zwiedzających od 12 stycznia do 1 lutego w DESA Unicum. Jej koordynatorami są Martyna Kolanowska, Weronika Roś i Teresa Soldenhoff.
Źródło: materiały prasowe DESA Unicum