Włochy, Mediolan, bazylika Santa Maria delle Grazie i jedno z największych arcydzieł epoki renesansu – „Ostatnia wieczerza”. Leonardo da Vinci słynie z wielu wybitnych obrazów i projektów, jednak przedstawiające Chrystusa i apostołów malowidło ścienne do dziś jest przedmiotem wielu badań, dyskusji, a nawet kontrowersji. Co tak naprawdę przedstawia najsłynniejszy fresk na świecie? Szukamy odpowiedzi!
Zwiedzając Mediolan – miasto mody, zapierających dech w piersiach zabytków i stolicę biznesową Włoch – nie sposób pominąć XV-wieczną bazylikę o charakterystycznej kopule otoczonej otwartymi na zewnątrz arkadami. Lekkie i jasne wnętrze kryje w sobie jedno z najsłynniejszych malowideł ściennych na świecie, które przedstawia jedną z ważniejszych dla chrześcijaństwa scen związanych z życiem i śmiercią Jezusa Chrystusa. „Ostatnia wieczerza” Leonarda da Vinci od stuleci jest inspiracją kolejnych pokoleń artystów, a uwieczniona nad drzwiami refektarza (jadalni) klasztoru dominikanów scena uchodzi za jedną z najbardziej rozpoznawalnych w całej historii chrześcijaństwa.
Malarz, rzeźbiarz, wynalazca, architekt, matematyk, filozof, pisarz, muzyk, botanik, anatom… lista zainteresowań i osiągnięć Leonarda da Vinci jest imponująca, dlatego nie bez powodu wciąż jest on uznawany za najwszechstronniej utalentowaną osobę w historii ludzkości. Urodzony 15 kwietnia 1452 roku w Vinci był nieślubnym dzieckiem notariusza Piera i niepełnoletniej Cateriny – sieroty mieszkającej w pobliżu. Pochodzenie z nieprawego łoża wiązało się z wieloma przykrymi dla chłopca konsekwencjami. Leonardo nie mógł się uczyć w takiej samej szkole jak rówieśnicy, nie mieszkał z ojcem i miał poczucie wyalienowania z rodziny.
Mimo wielu trudności ogromna ciekawość świata sprawiła, że młodzieniec, zadając ogromne ilości pytań i ucząc się samodzielnie, rozwijał liczne talenty, by w wieku 14 lat zacząć nauki u inżyniera i artysty Andrei del Verrocchia. Od tego momentu przez kolejne lata powstawały liczne dzieła artysty, a wiele z nich, jak np. „Mona Lisa”, „Człowiek witruwiański”, „Dama z gronostajem” czy „Ostatnia wieczerza”, zostało uznanych za wybitne. Wszechstronny talent Leonarda sprawiły, że został okrzyknięty człowiekiem renesansu, czyli osobą wyróżniającą się wszechstronną i rozległą wiedzą w wielu dziedzinach.
W jaki sposób powstała „Ostatnia wieczerza”? Technika malarska, jaką wykorzystał artysta, była nowatorska i nietypowa, a w późniejszych latach okazała się również dość nietrwała, co przyczyniło się do nader szybkiego pogorszania stanu dzieła. Zamiast sprawdzonego sposobu malowania na mokrym tynku Leonardo da Vinci szkicował i kładł mieszankę farby olejnej z temperą na suchej ścianie, dzięki czemu nie musiał pracować w pośpiechu (stworzenie malowidła zajęło około 3 lata). Niestety niedługo po ukończeniu prac okazało się, że choć nietypowa technika nadała malunkowi upragnioną przez mistrza trójwymiarowość, to kolory i linie zaczęły szybko zanikać, co w kolejnych latach wymagało popraw oraz kolejnych renowacji.
(Fot. Mark Edward Harris/Getty Images)
Podziwiając dzieło wielkiego mistrza, nie trudno odgadnąć, kto jest na obrazie „Ostatnia wieczerza”. Dokładnie pośrodku stołu siedzi Chrystus, otoczony 12 apostołami podzielonymi na 4 grupy. Od lewej strony znajdują się: wsparty o blat Bartłomiej, jasnowłosy Jakub Młodszy i Andrzej z uniesionymi rękami. Obok niego siedzą: oburzony Piotr, ściskający w dłoni sakiewkę Judasz oraz Jan – młodzieniec o subtelnych, niemal kobiecych rysach. Najbliżej prawicy Jezusa umieszczono Tomasza, Jakuba Starszego, a także Filipa, który wskazując na siebie, uważnie wpatruje się w skupionego i poważnego Mesjasza. Ostatnią grupę tworzą dyskutujący miedzy sobą Mateusz, Tadeusz oraz Szymon.
Na twarzach wszystkich postaci widać ogromne emocje: od oburzenia, poprzez zaskoczenie, po smutek i zatroskanie, tak mocno kontrastujące z sielskim krajobrazem znajdującym się tuż za plecami uczestników ostatnich chwil spędzonych z Chrystusem.
Kierując wzrok na obraz Leonardo da Vinci „Ostatnia wieczerza”, najpierw zauważa się siedzącego Jezusa, który w milczeniu sięga po wino i chleb. Wypisany na twarzy spokój Chrystusa kontrastuje z licznymi emocjami współbiesiadników, wyrażonymi poprzez mocno wyeksponowaną mimikę oraz jednoznaczne gesty rąk czy pozycje ciała. Malowidło ukazuje scenę, w której apostołowie właśnie dowiedzieli się od Syna Bożego, że któryś z nich go zdradzi. Niewątpliwie brzemienna w skutkach wiadomość była dla wszystkich ogromnym wstrząsem. Niemal każdy uczeń chciał dowiedzieć się, o kogo chodzi, lub wytłumaczyć Jezusowi czystość własnych zamiarów.
Na obrazie pojawiają się również symboliczne przedmioty związane z pojmaniem Mesjasza, jak trzymana przez Judasza sakiewka z pieniędzmi otrzymanymi za zdradę czy ściskany w ręku Piotra nóż, którym wierny apostoł obetnie ucho żołnierza dokonującego aresztowania.
Z powstaniem wybitnego dzieła oraz samą osobą Leonarda da Vinci wiąże się kilka interesujących ciekawostek, które warto poznać:
- „Ostatnia wieczerza” Leonarda da Vinci ma wymiary 460 x 880 cm.
- Malowidło zamówił książę Mediolanu Ludwik Sforza, który planował przebudować kościół w mauzoleum Sforzów.
- Dzieło powstawało przez około 3 lata, ponieważ Leonardo pracował nad nim nieregularnie.
- Przy tworzeniu artysta korzystał z pomocy uczniów, którzy m.in. zajmowali się przygotowaniem postaci.
- Uważa się, że mistrz nie ukończył pracy nad dziełem (podobno widać to po stopach apostołów i niedopracowanej do końca twarzy Chrystusa), ponieważ nie otrzymał pełnej zapłaty.
- Obraz jest przedmiotem wielu dyskusji i rozważań na temat Leonardo da Vinci oraz rzekomego ukrycia w malowidle ważnych przesłań, na podstawie których powstały książki, filmy i seriale o teoriach spiskowych. Najwięcej kontrowersji wzbudziła doskonała powieść Dana Browna pt. „Kod Leonarda da Vinci”, w której profesor Robert Langdon stara się odczytać ukryte przez malarza wskazówki dotyczące ukrycia Świętego Graala.