W obliczu rzeczywistości, którą rządzi absurd i ślepy los, Albert Camus radził przyjąć postawę aktywnej niezgody. Trzeba walczyć i buntować się przeciw złu – choćby było nieuniknione, brutalne i wieczne. Tylko wtedy, gdy będziemy niezłomnie stawiać czoła beznadziei i bezsensowi świata, odnajdziemy sens życia i zbudujemy piękną, międzyludzką wspólnotę. Apel ten wybrzmiewa w każdym z najważniejszych dzieł Alberta Camusa. Wybraliśmy z nich cytaty, które warto przypomnieć z okazji 112. rocznicy urodzin pisarza.
7 listopada 1913 roku w Algierii przyszedł na świat Albert Camus. Wybitny pisarz i laureat Nobla w dziedzinie literatury był synem niepiśmiennej Katalonki i francuskiego robotnika. Nie przeszkodziło mu to we wstąpieniu na uniwersytet, rozpoczęciu kariery dziennikarskiej, a następnie pisarskiej. Tworzył powieści, dramaty, eseje oraz zbiory opowiadań. Był też filozofem, choć bez „etykiety”. Długi czas przyjaźnił się z Jeanem-Paulem Sartrem (w pewnym momencie stracili kontakt na skutek konfliktu) i często wymieniany jest obok niego jako ważny przedstawiciel egzystencjalizmu.
Sam Camus odżegnywał się jednak od wszelkich prób włączania go do jednego nurtu filozoficznego. Świat był dla niego na tyle niepojmowalny, pozbawiony sensu i przepełniony absurdem, że filozofa nie interesowało szukanie stałych recept ani okopywanie się na jednym stanowisku. „Mogę doświadczać tego serca, które jest we mnie i orzekam, że ono istnieje. Mogę dotknąć tego świata i orzekam także, że on istnieje. Tu zatrzymuje się cała moja wiedza, reszta jest konstrukcją” – pisał. Życie człowieka nie ma samo w sobie celu, człowiek nie żyje dla żadnej wielkiej idei, a jedyne co zna i co może uznać za pewne, to materialna rzeczywistość, w której czai się zło. Absurdalne i niewytłumaczalne, jak na przykład cierpienie dziecka. Dla Camusa zło jest nie do usprawiedliwienia – próby tłumaczenia go, np. z punktu widzenia religii (kara za grzech pierworodny, skutek dania człowiekowi wolności) uważał za nieporozumienie. Według francuskiego filozofa jedyną postawą, którą możemy przyjąć wobec zła, jest bunt.
Tę myśl Albert Camus najpełniej wyraził w swoim największym dziele: „Dżumie” z 1947 roku. To powieść głęboko humanistyczna, będąca świadectwem wiary w drugiego człowieka, w jego dobroć, współczucie, solidarność i chęć działania, wbrew absurdalnemu złu świata. W „Dżumie” Camus daje nam do zrozumienia, że odpowiedzią na zło i cierpienie nie musi być ucieczka w nihilizm, ani też w religię (sam pisarz był ateistą). Człowiek musi się buntować – walczyć o siebie i nieść pomoc innym, niezależnie od tego, w jak beznadziejnej sytuacji się znalazł. Tak jak główny bohater powieści, doktor Rieux (alter ego autora), który walczy z epidemią z poczucia obowiązku i solidarności z innymi ludźmi, choć nie wierzy w Boga. Bo nawet jeśli nie możemy wygrać z dżumą – musimy jej się sprzeciwiać.
Camus zmarł przedwcześnie w wieku 46 lat. W 1960 roku, zaledwie trzy lata po otrzymaniu narody Nobla za całokształt twórczości, zginął tragicznie w wypadku samochodowym we Francji. W rozbitym aucie, którym jechał ze swoim wydawcą Michelem Gallimardem, znaleziono niedokończony szkic jego powieści „Pierwszy człowiek” oraz bilet kolejowy do Paryża. Podobno pisarz chciał wracać do stolicy pociągiem i w ostatniej chwili zdecydował się na podróż samochodem. Chciałoby się powiedzieć: absurd i ironia losu.
Po Camusie pozostały cenne eseje, powieści oraz dramaty, takie jak „Mit Syzyfa”, „Dżuma”, „Obcy”, „Upadek”, „Kaligula”, „Człowiek zbuntowany”. To z nich wywodzą się najcenniejsze cytaty myśliciela, które przytaczamy poniżej.
„W ludziach więcej rzeczy zasługuje na podziw niż na pogardę”.
„Dżuma”
„Poczucie absurdalności może porazić byle jakiego człowieka na zakręcie byle jakiej ulicy”.
„Eseje”
„Bunt nie potrafi się obejść bez pewnego rodzaju miłości. Ci, co nie znajdują odpoczynku ani w Bogu, ani w historii, chcą żyć dla innych, którym równie jest trudno jak im samym, to znaczy dla upokorzonych”.
„Człowiek zbuntowany”
„Gdy się zobaczyło tylko raz piękno szczęścia na twarzy ukochanej osoby, wiadomo już, że dla człowieka nie może być innego powołania, jak wzbudzanie tego światła na twarzach otaczających nas ludzi”.
„Czasem czyta się jaśniej w tym, który kłamie, niż w tym, który mówi prawdę. Prawda oślepia jak światło. Kłamstwo, przeciwnie, jest pięknym zmierzchem, przydaje wartości wszystkim przedmiotom”.
„Upadek”
„Człowiek jest jedynym stworzeniem, które nie godzi się być tym, czym jest”.
„Mit Syzyfa”
„Zbuntowany nie domaga się życia, ale racji życia. Odrzuca logikę śmierci. Jeśli nic nie trwa, jeśli nie ma żadnych usprawiedliwień, śmierć pozbawiona jest sensu. Walczyć ze śmiercią znaczy więc żądać sensu życia, walczyć o regułę i jedność”.
„Człowiek zbuntowany”
„Zbyt wielu ludzi wdrapuje się teraz na krzyż tylko po to, żeby ich można było widzieć z większej odległości, nawet jeśli w tym celu trzeba trochę podeptać Tego, który znajduje się na krzyżu od tak dawna”.
„Upadek”
„Każdy nosi w sobie dżumę, nikt bowiem nie jest od niej wolny. I trzeba czuwać nad sobą nieustannie, żeby w chwili roztargnienia nie tchnąć dżumy w twarz drugiego człowieka”.
„Dżuma”
„Skoro jednak śmierć ustanawia porządek świata, może lepiej jest dla Boga, że się nie wierzy w niego i walczy ze wszystkich sił ze śmiercią, nie wznosząc oczu ku temu niebu, gdzie on milczy”.
„Dżuma”
„Jego zdaniem, sprawiedliwość ludzka jest niczym, a wszystkim jest sprawiedliwość Boga. Zauważyłem, że to sprawiedliwość ludzka skazała mnie na śmierć”.
„Obcy”
„Zostawiam Syzyfa u stóp góry. Człowiek zawsze odnajdzie swój ciężar. Syzyf uczy go wierności wyższej, tej, która neguje bogów i podnosi kamienie. On także mówi, że wszystko jest dobre. Świat bez władcy nie wydaje mu się ani jałowy, ani przemijający. Każda z cząsteczek kamienia, każdy poblask minerału w tej górze pełnej nocy sam w sobie tworzą świat. Aby wypełnić ludzkie serce, wystarczy walka prowadząca ku szczytom. Trzeba wyobrażać sobie Syzyfa szczęśliwym”.
„Mit Syzyfa”