W kwietniu w Warszawie będzie można ponownie oglądać amerykańską klasykę, europejskie dzieła, kino latynoskie, jak i ponadczasowe filmy polskie, które mimo upływu lat wciąż fascynują i inspirują kolejne pokolenia. To za sprawą drugiej edycji Timeless Film Festival Warsaw, która odbędzie się w dniach 7–14 kwietnia.
Timeless Film Festival Warsaw to wydarzenie dla wszystkich, którzy kochają kino – zarówno tych, którzy chcą wrócić do kultowych klasyków, jak i tych, którzy pragną odkrywać zapomniane perły. Na festiwalu zostanie bowiem pokazanych ponad 160 filmów pełnometrażowych oraz krótkometrażowych (animacje i dokumenty) z 23 krajów, pogrupowanych w retrospektywy reżyserskie i aktorskie, cykle tematyczne, pokazy specjalne, dokumenty oraz filmy z muzyką na żywo.
W czasie festiwalu odbędą się dwa wydarzenia łączące kino i muzykę. Obydwa spaja francuska kompozytorka i multiinstrumentalistka Christine Ott, która koncertowała m.in. z Yannem Tiersenem i Radiohead, a na otwarcie festiwalu 7 kwietnia w Muzeum POLIN, wspólnie z Mathieu Gabrym wykona skomponowaną przez siebie ścieżkę dźwiękową do brytyjskiego filmu „Człowiek z Aran” (1934) Roberta Flaherty’ego. Pokaz niemieckiego filmu „Cud kwiatów” (reż. Max Reichmann, 1926) z muzyką na żywo również w wykonaniu tego samego duetu zamknie 14 kwietnia w kinie Iluzjon tegoroczną edycję festiwalu.
„Shoah” to monumentalny, trwający dziewięć i pół godziny „tren pamięci ofiar Zagłady” (określenie Tadeusza Lubelskiego) zrealizowany w 1995 roku przez francuskiego reżysera Claude’a Lanzmanna, który skończyłby w tym roku 100 lat. Dla wielu to jedno z najważniejszych dzieł filmowych XX wieku.
Film powstawał przez 12 lat: sam montaż zajął pięć, a zdjęcia nakręcono w latach 1974–1981, w miejscach dawnych obozów śmierci. W filmie nie ma ani jednego zdjęcia archiwalnego, żadnej fotografii ani historycznych materiałów filmowych. Zamiast tego mówią ocaleni, postronni świadkowie oraz sprawcy Zagłady. Mówią również krajobrazy – pustka w przestrzeni, miejsca zapomniane i wyparte z pamięci, a także kamienne pomniki, lasy, pola i tory kolejowe. Reżyser chciał w ten sposób dokonać rekonstrukcji traumatycznych wspomnień i zadać pytanie o naturę pamięci. „Shoah” skupia się bardziej na pamięci o Zagładzie niż na faktach.
Tematem filmu nie jest to, jak Żydom udało się przeżyć, uciec czy kto im pomógł. Lanzmanna interesują żyjący jako świadkowie śmierci. – Nie nakręciłem filmu o Polsce ani o ocaleniu Żydów, ani tym bardziej o tych, którzy im ratowali życie. Tematem mojego filmu była śmierć w ciężarówkach pod Chełmnem, w komorach gazowych w Bełżcu, Treblince, Sobiborze, Majdanku i Auschwitz – mówił Claude Lanzmann. „Shoah” powstał z obaw twórcy, że ludobójstwo, popełnione zaledwie 40 lat wcześniej, już zanika w pamięci, a zbrodnia jest rozgrzeszana i traktowana jako historia.
Jednym z najważniejszych wydarzeń festiwalu będzie retrospektywa 20 filmów i 5 spektakli Teatru Telewizji z udziałem wybitnego polskiego aktora Daniela Olbrychskiego, który w tym roku obchodzi 80. urodziny. W programie znalazły się najważniejsze role aktora – od występów u Andrzeja Wajdy („Popioły”, „Krajobraz po bitwie”) po kreacje w filmach Margarethe von Trotty („Róża Luksemburg”), Krzysztofa Zanussiego („Życie rodzinne”), Volkera Schlöndorffa („Blaszany bębenek” – wersja reżyserska), Lordana Zafranovicia („Upadek Italii”), Krystyny Jandy („Pestka”) czy Krzysztofa Kieślowskiego („Dekalog III”).
Reżyserem, którego dorobek będzie można zobaczyć na festiwalu, jest zmarły w styczniu amerykański reżyser, scenarzysta, aktor i malarz – David Lynch. Twórca zafascynowany był surrealizmem oraz tym, co dziwne i niesamowite. Łączył przemoc i okrucieństwo z czarnym humorem i groteską. Jego filmy rządzą się poetyką sennego koszmaru. Kompletny przegląd jego dzieł, od „Głowy do wycierania” (1977) po „Inland Empire” (2006), pozwoli na nowo przyjrzeć się twórczości jednego z największych autorów współczesnego kina. W programie znajdą się także rzadko pokazywane eksperymentalne filmy krótkometrażowe, ukazujące malarską wrażliwość artysty.
„Blue Velvet” (Fot. materiały prasowe)
Z pewnością odkryciem festiwalu będzie dorobek Mai Zetterling – szwedzkiej aktorki teatralnej i filmowej, reżyserki i scenarzystki, która w latach 60. XX wieku łamała społeczne tabu i wyprzedzała swoje czasy. Jej filmy to mistrzowsko wyreżyserowane, pełne pasji, wciąż aktualne manifesty wolności. Jedną z jej pierwszych ról był występ w filmie Ingamara Bergmana „Muzyka w ciemności” (1948). Jako reżyserka debiutowała w 1964 roku filmem „Zakochane pary”. Jej kolejne filmy bulwersowały bezpruderyjnym podejściem do seksu i wyróżniały się oryginalną stylistyką („Nocne zabawy”, 1966 i „Dziewczęta”, 1968).
„Amorosa” (Fot. materiały prasowe)
Sam Peckinpah – amerykański reżyser, scenarzysta i producent. Jeden z najważniejszych twórców amerykańskiego kina lat 60. i 70. Bezkompromisowy indywidualista, często skonfliktowany z producentami, wyprzedzał swoje czasy i szedł własną drogą, dekonstruując klasyczne motywy wbrew dotychczasowym zasadom i przyzwyczajeniom widzów i krytyków. Dzięki temu został uznany za czołowego reprezentanta antywesternu. Jego filmy były pełne aktów przemocy. Pokazując świat skazany na zło i brutalność, unikał jednak nihilizmu i pozostawał wierny niezmiennym wartościom: lojalności, odwadze i przyjaźni. Najważniejsze dzieła Peckinpaha to: „Dzika Banda” (1969), „Nędzne psy” (1971), „Pat Garrett i Billy Kid” (1973), „Dajcie mi głowę Alfredo Garcii” (1974).
Stephen Quay i Timothy Quay – Amerykanie od końca lat 70. ubiegłego wieku mieszkający i tworzący swoje wyjątkowe światy w Londynie. Stworzyli charakterystyczny styl łączący animację lalkową z elementami filmu aktorskiego i oryginalne ścieżki dźwiękowe z mroczną atmosferę. W ich dziełach widać fascynację kulturą środkowoeuropejską: dziełami Franza Kafki, Brunona Schulza, Roberta Walsera oraz filmami Jana Lenicy, Waleriana Borowczyka, Władysława Starewicza, Jurija Norszteina, Jiříego Trnki, Jana Švankmajera.
W programie retrospektywy znalazły się filmy aminowane i eksperymentalne (m.in. „Ulica Krokodyli” wg Brunona Schulza), jak i wszystkie pełnometrażowe: „Instytut Benjamenta, albo ów sen, który nazywają życiem” (1994), „Stroiciel trzęsień ziemi” (2006) oraz najnowszy „Sanatorium Pod Klepsydrą według Braci Quay” (2024), zrealizowany na podstawie prozy Brunona Schulza, który na festiwalu będzie miał polską premierę. Film, który powstawał prawie dwadzieścia lat, rozwija styl artystów, a Schulzowskie galicyjskie sanatorium staje się w nim miejscem wydarzeń dziejących się między jawą a snem. Bracia Quay będą gośćmi festiwalu.
W 2025 roku mija 50 lat nie tylko od premiery ostatniego filmu Piera Paola Pasoliniego, lecz także od jego tragicznej śmierci. Postać włoskiego artysty w dalszym ciągu budzi kontrowersje i dyskusje, ale okrągła rocznica to świetny pretekst, aby spojrzeć bardziej krytycznie i mniej sztampowo na jego twórczość literacką i filmową, rozległą i złożoną, i na zaangażowanie polityczne i intelektualne.
Początek i koniec jego kariery reżyserskiej, gorzki, symboliczny „dyptyk” – „Włóczykij” (1961) i „Salò, czyli 120 dni Sodomy” (1975) – staje się okazją do poddania analizie jego postaci. Oba tytuły, które będą pokazane na festiwalu, niosą ze sobą – choć w bardzo różny sposób – pasję i ideologię, w które Pier Paolo Pasolini wierzył jako intelektualista, i ukazują – a jednocześnie skrywają – charakteryzujące go sprzeczności. Ale pełne sprzeczności było też państwo, w którym Pasolini żył: Włochy lat 70., kraj intryg politycznych, równie realnych i konkretnych, jak i ukrytych, których ofiarą padł Pier Paolo. Pokazywana także w Warszawie „Intryga” (2016) Davida Grieco, jego współpracownika i przyjaciela, stara się właśnie zrekonstruować ten kontekst historyczny, a wraz z nim figurę Pasoliniego naznaczoną tragiczną śmiercią – reżyser został pobity i zamordowany na małym boisku piłkarskim przy plaży w Ostii w 1975 roku. Ta ponura historia naznaczyła tamtą epokę i przez długie lata nie mogła liczyć na sprawiedliwy osąd.
Chorwacja w czasie II wojny światowej: Dubrownik, dalmatyńska wyspa, hercegowińska prowincja. To właśnie te piękne miejsca tworzą pejzaż filmowej trylogii Lordana Zafranovicia – jednej z najważniejszych (anty)wojennych wypowiedzi w dziejach jugosłowiańskiego kina. Nie jest to jednak klasyczne kino partyzanckie, tak charakterystyczne dla kinematografii regionu przez dekady. Zafranović przekracza jego ramy i tworzy dzieła europejskiego formatu, porównywalne z filmami włoskich modernistów – Viscontiego, Bertolucciego, Pasoliniego.
Trylogia – „Okupacja w 26 obrazach” (1978), „Upadek Italii” (1981) z udziałem Daniela Olbrychskiego, „Wieczorne dzwony” (1986) – powstała we współpracy z pisarzem Mišą Kovačem i stanowi także hołd dla południowej zmysłowości: pejzaży Adriatyku, lokalnych tradycji, różnorodności językowej i kulturowej. Piękno tych światów jednak zawsze sąsiaduje z przemocą. Poetyka Zafranovicia łączy monumentalną i ludową muzykę, ekspresyjną kompozycję i obrazy, które nie dają spokoju. To kino dramatycznych wyborów, a nie heroicznych gestów. Filmy Zafranovicia dotykają zbiorowej winy, społecznej obojętności i odpowiedzialności za to, co dzieje się tuż obok. Zło nie jest tylko czymś zewnętrznym – przeciwnie: staje się sąsiedzkie, znajome, codzienne.
„Okupacja w 26 obrazach” (Fot. materiały prasowe)
„Nie mamy prawa mówić o cudzych zbrodniach, jeśli nie potrafimy mówić o własnych” – mówi reżyser. Dziś, w czasach narastającego rewizjonizmu i presji na „wygodne” interpretacje historii, trylogia Zafranovicia brzmi jeszcze mocniej. To kino, które nie pozwala odwrócić wzroku i przypomina, że pamięć nie jest zasobem, lecz zobowiązaniem. Lordan Zafranović będzie gościem festiwalu.
W programie tej sekcji zostanie pokazanych osiem przełomowych filmów z Brazylii i Meksyku, dwóch największych kinematografii regionu. Wśród nich są trzy meksykańskie filmy Alejandro Jodorowskiego, wielkiego maga sztuki („Fando i Lis”, 1968, „Kret”, 1970, „Święta Góra”, 1974), oraz pierwszy międzynarodowy przebój („Dworzec nadziei”, 1998) nagrodzonego w tym roku Oscarem za film „I’m Still Here” (2024) Waltera Sallesa, najwybitniejszego aktywnego reżysera brazylijskiego. W latach 40. XX wieku powstał film „Perła” Emilio Fernandeza, którego światowe sukcesy stworzyły ramy rozwoju jednej z najbardziej globalnych kinematografii świata. Pół wieku później debiuty Guillermo del Toro („Cronos”, 1992) i Alejandro Gonzaleza Iñárritu („Amores Perros”, 2000) zapoczątkowały kolejną edad dorada – złotą epokę – kina meksykańskiego. Pokazane także będą „Karabiny” Ruya Guerry, jeden z pierwszych filmów brazylijskiego cinéma novo, być może najwybitniejszego ruchu w całej historii kina latynoamerykańskiego.
To najobszerniejsza sekcja festiwalu, ponad 70 filmów reprezentujących praktycznie wszystkie najważniejsze okresy w historii kinematografii, od lat 20. (i urodzinowego seansu „Gorączki złota” Charlesa Chaplina, 1925) po współczesność i filmy Christophera Nolana czy Davida Finchera. Dramaty, komedie, thrillery, westerny, filmy grozy i sci-fi. Filmy powszechnie znane i kinofilskie perły, niezwykle rzadko dostępne na dużym ekranie. Tegoroczny wybór jest ogromny, to swoisty festiwal w festiwalu.
Wśród największych pereł tej sekcji są m.in.:
- „Dziwolągi” (1932) Toda Browninga
- „Czarnoksiężnik z Oz” (1939) Kinga Vidora
- „Sokół maltański” (1941) Johna Hustona
- „Ucieczka skazańca” (1956) – arcydzieło Roberta Bressona
- „Viridiana” (1961) Louisa Buñuela
- „Sugarland Express” (1974) Stevena Spielberga
- „Imperium zmysłów” (1976) i „Imperium namiętności” (1978) Nagisy Ōshimy
- „Wielki i mały” (1963) Akiry Kurosawy
- „Armia cieni” (1969) Jeana-Pierre’a Melville’a
- „Piknik pod Wiszącą Skałą” (1975) i „Świadek” (1985) Petera Weira
- „Za nasze miłości” (1983) Maurice’a Pialata
- „Najważniejsze to kochać” (1975) Andrzeja Żuławskiego
- „Ostatnie kuszenie Chrystusa” (1988) Martina Scorsesego
- „Zabójstwo inżyniera Čerta” (1970) Ester Krumbachovej
- „Kobieta gniewu” (1984) Tseng Chuang-hsianga
- „Golden Eighties” (1986) Chantal Akerman
- „Rebelia” (1993) Michaela Hanekego
- „Nagi lunch” (1991) Davida Cronenberga
- „Niebiańscy jeźdźcy” (1968) Jindřicha Poláka (warszawski pokaz będzie pierwszym na świecie z odrestaurowanej kopii).
„Imperium zmysłów” (Fot. materiały prasowe)
W ramach cyklu autor podcastu „SpoilerMaster”, Michał Oleszczyk, zaprezentuje pięć wybranych przez siebie filmów, które osobiście zapowie:
- „Casablanca”, reż. Michael Curtiz, USA, 1942
- „Komedianci”, reż. Marcel Carné, Francja, 1945
- „Zakochany kundel”, reż. Hamilton Luske, Clyde Geronimi, Wilfred Jackson, USA, 1955 (film będzie pokazany z kopii 35 mm z polskim dubbingiem z 1962 roku, w której w roli Lady wystąpiła Kalina Jędrusik, a w Trampa wcielił się Wieńczysław Gliński. Za polskie teksty piosenek odpowiadała Joanna Kulmowa)
- „Awans”, reż. Janusz Zaorski, Polska, 1974
- „Rozważna i romantyczna”, reż. Ang Lee, Wielka Brytania, USA, 1995
„W Ameryce kino jest prawdziwe, bo cała przestrzeń i styl życia mają tam charakter filmowy. Życie jest kinem” – pisał francuski filozof Jean Baudrillard. „Fikcja nie oznacza tego, co wyobrażone. Jest tym, co poprzedza wyobrażone jako jego urzeczywistnienie”.
Od przeszło stu lat Ameryka promuje na świecie swoją mitologię. Kraj stał się przez to ogólnoludzkim wyobrażeniem. Również ta część ludzkości, która nigdy nie postawiła stopy w Stanach, wie – albo wydaje jej się, że wie – czym jest i jaka jest Ameryka. Dzięki kinu. Maciej Jarkowiec, kurator sekcji, w książce „Na bulwarach czyhają potwory. „Filmowa historia Ameryki”, bierze pod lupę ową mitologię. Wieczorne seanse w kinie Muranów poprzedzą wykłady w nowoczesnej formule TEDx prowadzone przez Macieja Jarkowca. Będą one nie tylko opowieścią o kulisach powstania filmów i ludziach, którzy je tworzyli, ale też o kontekście kulturowym, społecznym i politycznym. Wykłady są również podróżą – z Kalifornii, przez Teksas, na Wschodnie Wybrzeże.
W cyklu zostaną pokazane:
- „Absolwent”, reż. Mike Nichols, USA, 1967
- „Nocny kowboj”, reż. John Schlesinger, USA, 1969
- „Ostatni seans filmowy”, reż. Peter Bogdanovich, USA, 1971
- „Pieskie popołudnie”, reż. Sidney Lumet, USA, 1975
- „Rozmowa”, reż. Francis Ford Coppola, USA, 1974
- „Wściekły Byk”, reż. Martin Scorsese, USA, 1980
„Nocny kowboj” (Fot. materiały prasowe)
Na festiwalu będzie można zobaczyć polskie filmy animowane, wśród nich przegląd filmów Daniela Szczechury oraz dzieła Waleriana Borowczyka, Kazimierza Urbańskiego, Andrzeja Czeczota i Piotra Kamlera.
Przypadające na ten rok 130. urodziny kinematografii zostaną uczczone pokazami filmów „Braci Lumière!” Thierry’ego Frémaux oraz „Życie i śmierci Maxa Lindera” Edwarda Porembnego.
Festiwalowe pokazy odbędą się w kinach: Muranów, Iluzjon, Luna oraz Ziemia Obiecana. W dniach 15–30 kwietnia 2025 roku w kinie Iluzjon będą kontynuowane retrospektywy Sama Peckinpaha oraz filmów z udziałem Daniela Olbrychskiego. Pełny program festiwalu oraz sprzedaż karnetów na stronie timelessfilmfestival.pl. Sprzedaż biletów online na pokazy filmów rozpocznie się 27 marca. Bilety w kasach kin będą dostępne od 7 kwietnia.