Miła i szczupła - anoreksja od kuchni

Skąd wiem, że jestem głodna? Skąd wiedzą to inni? To pytania, które cię kiedyś prześladowały. Z pozoru odpowiedź wydaje się oczywista. Dostajemy zewsząd mnóstwo komunikatów na temat jedzenia. Mówi się nam, co powinniśmy jeść, a czego nie, o jakich porach i jak często. Wszystkie te informacje przepracowujemy w głowie. Efekt jest taki, że wolimy słuchać, co podpowiada nam umysł, a nie ciało. I dotyczy to nie tylko ludzi z problemami odżywiania, ale każdego z nas. Dla mnie jedną z najważniejszych lekcji, jakie musiałam odrobić, było nauczenie się, jak słuchać ciała, a nie tego, co podpowiada mi umysł.

Z twojego komiksu pamiętam scenę, w której terapeutka mówi ci, że problemy z jedzeniem to kwestia nie tyle braku kontroli, ile silnych emocji, które w tobie są. Zaburzenia odżywiania to rodzaj języka, komunikowania się z samym sobą i z otoczeniem. Sposób, w jaki radzisz sobie z jedzeniem, jest metaforą tego, jak radzisz sobie z emocjami. Anoreksja to próba przejęcia kontroli nad swoim życiem, bo czujesz, że wszystko cię przytłacza. Z kolei nieopanowane kompulsywne jedzenie oznacza poddanie się, złożenie broni. Nie zależy ci już na przejęciu kontroli, na jej odzyskaniu.

Narysowałaś swoją rodzinę, która je obiad, i tylko ty grzebiesz w talerzu. Rodzice namawiają cię do skończenia posiłku i nie pozwalają wstać od stołu. Zastanawiałam się, czy takie metody mogą pchnąć człowieka w stronę zaburzeń odżywiania. Gdybym nie zachorowała, ta scena nie byłaby niczym niezwykłym. W ilu domach odbywają się takie obiady, podczas których rodzice walczą, żeby ich dzieci coś zjadły? To normalne. Poza tym, jeśli mówimy o zaburzeniach odżywiania, nigdy nie ma jednej przyczyny. W moim przypadku były też inne rzeczy, choćby nękanie w szkole, czy to, że moje ciało nagle zaczęło się zmieniać, dojrzewać, co mnie przerażało. A wraz z tą zmianą przyszła presja, jak mam wyglądać, co jeść, co na siebie włożyć.

W „Lżejszej od swojego cienia” nie czujesz się rozumiana przez rodziców, mimo że o ciebie walczyli. Uwiera cię, że cię nieustannie kontrolują. Niezwykle mi zależało, żeby pokazać, że mama i tata bardzo mnie kochali i zrobili wszystko, żeby mnie ratować. Ludzie często starają się zrzucić winę za zaburzenia odżywiania na rodziców właśnie, a ja naprawdę nie mam za co winić moich. Wiem, że nie mogli zrobić więcej. Ale kiedy jesteś nastolatkiem, robisz wszystko, żeby się jakoś spod tej kontroli wyrwać. W tamtym okresie życia z jednej strony wiedziałam, że potrzebuję pomocy, z drugiej – byłam zwyczajną nastolatką, której koleżanki miały chłopaków i chodziły na imprezy na długo, zanim ja zdążyłam tego doświadczyć. Nie chciałam siedzieć z rodzicami w domu.

A jak z tym, co działo się z tobą, czuła się twoja siostra? W komiksie pozostaje w cieniu, prawie jej nie ma. Jest młodsza ode mnie o cztery lata, rodzice starali się ją chronić, więc nie rozumiała za bardzo, co się tak właściwie dzieje, dlatego faktycznie była nieobecna. Chcę przez to powiedzieć, że nie miała takiego udziału w procesie mojego leczenia jak mama i tata.

Wróćmy do przyczyn choroby. Wspominałaś o nękaniu – w „Lżejszej…” pokazujesz, jak koledzy i koleżanki w ramach podłych żartów obrzydzają ci drugie śniadanie, śmiejąc się, że jest zepsute, przez co później nie masz w ogóle ochoty nic jeść. Ważne są tu także wyśrubowane, nierealne wzorce kobiecej urody, do których dążą nastolatki. Katowanie się dietami, porównywanie się z innymi – to było w moim życiu wszechobecne, cały czas przewijało się we wszystkich rozmowach, nie tylko z rówieśnikami. To znaczy moi najbliżsi akurat nigdy nie byli na diecie, ale pamiętam spotkania z dalszą rodziną, podczas których zawsze mi mówiono: „Jesteś taka miła i szczupła! Ładna i szczupła!”. Powtarzali to w kółko. I nagle stajesz się nastolatką, twoje ciało się zmienia i pierwsza rzecz, jaką o sobie myślisz, to to, że nie jesteś już miła i szczupła.

Trudno być w kontakcie z własnym ciałem, kiedy słyszy się takie słowa. No właśnie. Pilnowanie wagi i bycie na diecie odchudzającej kojarzą się automatycznie z dbaniem o siebie. Tak to przedstawiają reklamy, telewizja i kolorowe magazyny, a ludzie im wierzą. 

Co było najtrudniejsze, kiedy walczyłaś z chorobą? Nie wiem, czy jestem w stanie jednoznacznie odpowiedzieć, ale walka o zdrowie nierozerwalnie wiąże się z tym, co zrobił mi pewien terapeuta, który, jak sam mówił, stosował alternatywne metody leczenia.

W komiksie pokazujesz, że na początku waszej pracy jego metody zdawały się pomagać. Dopiero po jakimś czasie dotarło do ciebie, jak bardzo ten człowiek nadużył twojego zaufania, jak nieszczere miał intencje. Pokazujesz czytelnikom, jak w pewnych momentach uciekałaś mentalnie, nie dopuszczałaś do siebie myśli, co tak naprawdę się dzieje. Moment, gdy dotarło do mnie, że ten człowiek mnie molestował, był ekstremalnie trudny. Podobnie jak wyrwanie się z tej relacji. Świadomość, że osoba, o której myślałam, że mi pomaga, tak naprawdę cały czas mnie krzywdziła i mną manipulowała, była bardzo bolesna. I zamiast wychodzić z choroby, pogrążałam się w niej coraz bardziej właśnie przez niego... Tak, to było chyba najtrudniejsze – stanąć na nogi po tej historii.

Jest też inna scena, kiedy w gabinecie specjalisty słyszysz, że wszystko jest z tobą w porządku. Opowiadasz, że masz ataki obżarstwa – zresztą na zmianę z katorżniczą dietą i ćwiczeniami, które kończą się m.in. omdleniem – a specjalista odpowiada z uśmiechem, że każdy czasem zajada smutki jedzeniem. Ten brak kompetencji brzmi znajomo. W Polsce brakuje specjalistów w publicznej służbie zdrowia, którzy potrafiliby się zająć dzieciakami z zaburzeniami odżywiania. Jak jest w Wielkiej Brytanii? Z tego, co wiem, brytyjska służba zdrowia nie ma funduszy, żeby dbać o ludzi wymagających długoterminowego wsparcia. Łatwiej jest pomóc tym, którzy wymagają natychmiastowego działania ratującego życie. Pacjenci z zaburzeniami odżywiania są trochę pośrodku, bo choć nie mają się dobrze, to nie są też przypadkami wymagającymi szybkiej interwencji. Dzieci i młodzież do 18. roku życia są i tak w lepszej sytuacji, ale kiedy stajesz się dorosła, możliwości wsparcia w państwowej służbie zdrowia są bardzo ograniczone. No i nikt ci nie pomoże, jeśli sama się nie zgłosisz. A zaburzenia odżywiania są zdradliwe, bo dopóki nie jest z tobą tragicznie, nie przychodzi ci do głowy, że potrzebujesz pomocy.

Tobie w powrocie do zdrowia pomogło rysowanie. Rysowałam już jako dziewczynka i w tym trudnym dla mnie okresie życia rysowanie mnie uratowało. Przyszedł taki moment, kiedy uznałam, że nie mam siły walczyć z moją chorobą, ze wspomnieniami tego, co zrobił mi terapeuta, że to już za dużo. Wtedy postanowiłam popełnić samobójstwo. Ale zanim do tego doszło, miałam refleksję, że kiedyś rysowałam, żeby poczuć się lepiej. I postanowiłam do tego wrócić, dać temu szansę, zacząć to robić na poważnie. Uznałam, że dopiero jak ta próba się nie powiedzie, wrócę do pomysłu odebrania sobie życia.

Wiele osób spodziewałoby się pewnie tradycyjnego podejścia do tematu: zapisania wspomnień w formie dziennika czy nawet fabularyzowanej powieści. Sama zawsze wyobrażałam sobie, że będę opisywać historie, a nie opowiadać je poprzez obrazki. Ale też czytałam komiksy. „Blankets. Pod śnieżną kołderką” Craiga Thompsona był jednym z pierwszych, po które sięgnęłam. Odkryłam, że to doskonały środek przekazu, bo w obrazku możesz zastosować metafory, które nie są możliwe w przypadku tekstu. Mogłam na przykład uczynić widzialną chorobę, której przecież nie widać.

Przelać na papier własne traumatyczne doświadczenia – to była niełatwa decyzja, skoro wiązała się z rozpamiętywaniem zdarzeń i osób, do których pewnie wolałabyś nie wracać. Wiedziałam, że muszę to zrobić, jeśli chcę pójść do przodu. Z drugiej strony – grzebanie we własnej przeszłości trwało latami i prawdopodobnie skomplikowało mój powrót do zdrowia. Z dzisiejszej perspektywy nie wiem, czy to było najzdrowsze posunięcie, ale po prostu musiałam to zrobić.

Pomogło? Nie, w ogóle. Pomijając cały wysiłek emocjonalny, jaki włożyłam w tworzenie „Lżejszej…”, już po publikacji ludzie chcieli wciąż ze mną rozmawiać o mojej chorobie. Mieli mnóstwo pytań.

Coś się od tamtego czasu zmieniło? Od wydania komiksu w Wielkiej Brytanii minęło już sześć lat, a ty jeździsz na spotkania z czytelnikami po całym świecie. Dziś jest mi zdecydowanie łatwiej, miałam czas już do tego przywyknąć. No i dokonałam innego wyboru, który był o wiele poważniejszy niż napisanie książki.

Co masz na myśli? Zdecydowałam się, że dla dobra innych nadal będę się utożsamiać ze sobą z tamtych czasów, czyli z osobą, która przeszła chorobę. Że będę publicznie o tym rozmawiać. Ten komiks nie jest już dla mnie, jest dla dzieci w potrzebie, dla ich rodziców. Jeśli ktoś ma mówić o swoich doświadczeniach, o tym, jak było mu ciężko i jak stanął na nogi, to mogę to być ja. Niech to usłyszą ode mnie, niech mnie zobaczą. To inni mają się poczuć lepiej, nie ja.

W jednym z wywiadów podkreśliłaś, że choroba dotyka nie tylko jedną osobę, ale wszystkich domowników. Jak twoja rodzina pamięta dzisiaj tamte ciężkie lata? Jesteśmy blisko, ale nie rozmawiamy już o tym, co się wydarzyło. Moja rodzina radzi sobie z przeszłością inaczej niż ja. Oni chcą żyć dalej i zapomnieć o tym okresie życia.

Jak się z tym czujesz? Muszę to uszanować, bo oni uszanowali moją decyzję o wydaniu komiksu. W końcu publicznie opowiedziałam historię, która jest opowieścią nie tylko o mnie, ale o naszej rodzinie, naszym życiu prywatnym. Teraz ja robię coś dla nich. Mam terapeutkę, partnera i przyjaciół, z którymi mogę rozmawiać o przeszłości, więc z rodzicami już nie muszę. Jednocześnie bardzo wspierali mnie w mojej pracy, przyszli na spotkanie autorskie, byli ze mnie dumni, gdy komiks się ukazał. Chociaż do dziś nie wiem, czy go czytali.

W pewnym sensie to choroba zadecydowała o twoim zawodzie. Dziś jesteś rysowniczką. Ponieważ sama czynność rysowania okazała się w moim przypadku terapeutyczna, długo uważałam, że nie mogę brać za nią pieniędzy. Jak mogłabym zarabiać na czymś, co lubię i co robię, żeby pomóc samej sobie!

Co się zmieniło? Dziś już rozumiem, że należy mi się wynagrodzenie za pracę, nieważne, jak dobrze mi ona robi. Przystałam więc na ten model biznesowy. Narysowałam m.in. książkę dla dzieci i nadal rysuję komiksy. Niewielkie w porównaniu z obszerną i osobistą „Lżejszą od swojego cienia”.

Powiedziałaś kiedyś, że zrobiłaś ten komiks dla siebie 14-letniej. To chyba dobre medium dla nastolatków, którzy chętniej sięgają po kulturę obrazkową. Mnie też się wydaje, że historia opowiedziana w taki sposób jest dla nich bardziej dostępna. Nawet jeśli waży ponad dwa kilogramy!

Katie Green, studiowała nauki przyrodnicze oraz ilustrację sekwencyjną. Tworzenie graficznego pamiętnika „Lżejsza od swojego cienia” rozpoczęła w ramach pracy dyplomowej.