Porządek kontra ADHD. Jak opanować bałagan, kiedy jesteś w związku z osobą z ADHD?

Fragment książki „Miłość z ADHD. Jak dbać o relacje z osobami neuroróżnorodnymi” Anity Robertson, przeł. Karolina Socha-Duśko, wyd. Mando

Każdy ma inną tolerancję na bałagan. Kiedy występuje w tym obszarze duża rozbieżność, może to być źródło częstych kłótni i stresu. Czasami to, czego potrzebuje jedna osoba, bezpo­średnio koliduje z tym, czego chce druga. W związku neuro­różnorodny partner z ADHD często potrzebuje bałaganu jako źródła wizualnych przypomnień, aby dobrze funkcjono­wać. Zwykle jest to przeciwieństwo tego, czego potrzebuje osoba neurotypowa do dobrego funkcjonowania: zorganizo­wanej przestrzeni. Aby znaleźć sposób na wygodne wspólne życie dla obojga, niezbędnych jest pięć filarów związku. To, co ma sens dla jednego typu mózgu, może nie mieć żadnego sensu dla drugiego; może wtedy dojść do walki dwóch systemów organizacyjnych, w której nie ma zwycięzcy.

Partner z ADHD

Wszędzie bałagan

Większość moich pacjentów z ADHD twierdzi, że nie przeszka­dza im zagracona przestrzeń. Wielu twierdzi, że łatwiej jest im znaleźć coś w „bałaganie” niż po tym, jak druga osoba „po­sprzątała”. Nie rozumieją sensu spędzania czasu na układaniu przedmiotów, ponieważ nie ma to dla nich znaczenia.

Przedkładają inne czynności nad sprzątanie po sobie. Jeśli neurotypowa osoba potrzebuje czystego domu, aby czuć się swobodnie, może to powodować duży stres dla mózgu z ADHD. Może on próbować utrzymać porządek w domu, ale czuje się stale zestresowany perspektywą tej konieczności.

Zaczyna też czuć się tak, jakby partner był zawsze rozcza­rowany lub polował na jego błędy. […]

Związek z ADHD

Skoro każdy ma inny poziom tolerancji na bałagan, często jest to problem w związkach. Skłonność do czynienia bałaga­nu nie oznacza oczywiście, że ktoś ma ADHD, i istnieje wiele typowych strategii pomagających ludziom zachować porzą­dek. Jednak te powszechne strategie nie są przeznaczone dla mózgu z ADHD, więc korzystanie z nich może tylko zwiększyć jego frustrację. Oto trzy powody, dla których bałagan i ADHD idą w parze i dlaczego wspólne strategie nie są tak skutecz­ne dla partnera z ADHD:

• Słaba pamięć robocza. Bałagan zapewnia wizualne przypomnienia o sprawach do załatwienia i miejscach, w których przedmioty się znajdują. Pozostawienie ich na wierzchu jest łatwiejsze niż wymyślenie systemu or­ganizacyjnego, który ukrywałby je przed wzrokiem. Za­sada: „co z oczu, to z serca” dobrze odnosi się do mózgu z ADHD i utrudnia mu znajdowanie przedmiotów.
  
  
• Słaba organizacja i planowanie. Kroki wymagane do uporządkowania przedmiotów i odłożenia ich na miejsce mogą być zbyt przytłaczające dla kogoś z ADHD. Zwyk­le łatwiej jest zostawić je na widoku, gdzie też łatwiej je zobaczyć.
  
  
• Dorastanie w bałaganie. Ponieważ na ADHD wpływa czynnik genetyczny, jest spore prawdopodobieństwo, że osoba z ADHD dorastała w domu, w którym nie było porządku i dlatego nie otrzymała instrukcji, jak skutecz­nie odkładać rzeczy na miejsce.

Kiedy bałagan psuje wasz związek, filary relacji przestają ist­nieć. Najważniejszymi filarami, na których należy się skupić, są wówczas uznanie i pochwała podczas pracy nad porządkiem.

Strategie

Neuroróżnorodne pary muszą znaleźć skuteczne strategie, aby bałagan nie stał się źródłem konfliktów w związku. Jeśli to możliwe, zatrudnienie profesjonalnego organizatora, który specjalizuje się w ADHD, może wam zaoszczędzić dużo czasu i energii. Czasem związek potrzebuje innych strategii, które są odpowiednie dla mózgu z ADHD.

Moja przestrzeń

Jeśli potrzebujesz miejsca, gdzie możesz rzucić swoje rze­czy i nie zajmować się nimi, aż przyjdzie odpowiedni moment, umów się z partnerem, że wygospodarujecie w domu miejsce, które może być tylko twoje i gdzie możesz rządzić po swoje­mu. Być może macie dodatkowe pomieszczenie, które będzie od teraz twoje, a może coś mniejszego, na przykład konkretną szafę lub ławę z pojemnikiem. Nie ma nic złego w bałaganie w tym obszarze, jeśli to ci służy. Posiadanie chronionej prze­strzeni pozwala mózgowi organizować przedmioty w sposób, który pomaga ci w produktywności i daje swobodę.

WSKAZÓWKA: Obszar zarezerwowany dla partnera z ADHD musi być łatwo dostępny, w przeciwnym razie ta strategia nie zadziała. Na przykład strych dostępny jedynie po drabinie nie wchodzi w grę.

Mniej znaczy więcej

Organizując dom, należy pamiętać o ważnej zasadzie, że mniej znaczy więcej. Im więcej kroków wymaga odłożenie przedmiotu na miejsce, tym większe prawdopodobień­stwo, że nie zostanie on odłożony. Na przykład jeśli trzy­ macie kurtki w szafie na piętrze, musicie wejść po scho­dach, podejść do szafy i powiesić kurtkę. Droga do szafy jest na tyle długa, że zwiększa prawdopodobieństwo de­ koncentracji i upuszczenia kurtki gdzieś, gdzie później będzie trudno ją znaleźć. Posiadanie wieszaka w pobliżu drzwi wejściowych byłoby bardziej efektywne, ponieważ wymaga mniej kroków.

Wizualne wskazówki, takie jak wieszak na ubrania, mogą ci pomóc pamiętać o odkładaniu rzeczy bez konieczności korzystania z pamięci roboczej lub długiej sekwencji dzia­łań. Oto dwa inne przykłady:

• Zawieście szafeczkę na klucze przy Bę­dzie przypominała o odwieszeniu kluczy po wejściu do domu.

• Postawcie kosz na makulaturę przy drzwiach wejścio­wych, żeby zwiększyć szanse na to, że ulotki znajdą się w koszu, a nie na blacie w kuchni.

Partner bez ADHD

Żyjemy w chaosie

Wiele neurotypowych osób doświadcza stresu, gdy w ich domu panują bałagan i brak organizacji, a one nie mogą niczego znaleźć. Dla ich układu nerwowego środowisko może faktycznie być chaotyczne. Z biegiem czasu życie w bałaganie może odbić się na ich zdrowiu psychicznym. Aby uniknąć chaosu i dezorganizacji, zwykle stosują jedną lub wię­cej z następujących strategii:

• Regularnie sprzątają po swoim partnerze, aby utrzymać porządek. Osoba z ADHD może zrobić większy bałagan niż neurotypowy dorosły. A kiedy są dzieci, zbie­ranie po wszystkich może stać się pracą na pełny etat, zwłaszcza jeśli dziecko również ma ADHD.
  
  
• Uczą partnera różnych strategii, które sami stosują. Ponieważ te strategie są zazwyczaj przeznaczone dla osób neurotypowych, czują się sfrustrowane, gdy part­ner nie potrafi z nich korzystać.
  
  
• Wciąż wyjaśniają, jak ważne jest dla nich życie w schludnym domu. Nawet jeśli partner próbuje przez jakiś czas ich uszczęśliwić, po prostu nie potrafi utrzy­mać takiego stanu rzeczy.

Osoba bez ADHD może czuć się niedoceniana i samotna, kie­dy jej strategie nie działają. […]

Związek z ADHD

Po wielokrotnym i bezskutecznym powtarzaniu osobie z ADHD, jak ważny jest dla niej uporządkowany dom, neurotypowa oso­ba zaczyna wierzyć, że partner nie dba o jej potrzeby. Ciągły bałagan jest jednak odzwierciedleniem słabych umiejętności wykonawczych partnera w zakresie skupienia uwagi, organi­zacji i planowania, a nie miarą tego, jak dalece zależy mu na drugiej osobie.

Ponieważ osoba z ADHD łatwo się rozprasza, ma tendencję do pozostawiania rzeczy w przypadkowych miejscach. Na­sila się to, gdy w pobliżu są dzieci, ponieważ cały czas prze­szkadzają rodzicowi w skupieniu się. Jedzenie jest zwykle pozostawiane poza lodówką i nieodkładane do niej; kubki do kawy są wielokrotnie gubione i znajdowane rano; pilo­ty lądują w łazienkach i tak dalej. Może to być niezwykle frustrujące dla neurotypowego partnera, który ma ustalony system sprzątania. Co więcej, słaba pamięć robocza może sprawić, że osobie z ADHD trudno będzie zapamiętać, gdzie coś powinno trafić.

Szczególnie potrzebne są tutaj filary relacji: uznanie, po­chwała i pozytywna akceptacja. Jak wyjaśniono wcześniej, bałagan może w rzeczywistości być pomocny dla mózgu z ADHD, który opracował własny system, aby przeciwdzia­łać słabej pamięci roboczej. To, co uspokaja neurotypowego partnera (dom wolny od bałaganu), może stresować partne­ra z ADHD, ponieważ bez swojego systemu wizualnych wska­zówek (zagracony dom), które by mu o sobie przypominały, może on być bardziej zapominalski.

Aby odłożyć przedmiot, muszą zadziałać następujące funk­cje wykonawcze:

• Uwaga. Osoba musi zauważyć, że przedmiot nie jest na swoim miejscu, skupić się na odłożeniu go i nie rozpra­szać się innymi bodźcami przed zakończeniem zadania.
  
  
• Planowanie i organizacja. Wiedza o tym, jak zorga­nizować gospodarstwo domowe, bezpośrednio wiąże się z tą umiejętnością. Wiedza, gdzie najlepiej umieścić przedmioty, by łatwo je znaleźć, wymaga skupienia się na planowaniu i organizacji. Wymaga to również plano­wania, aby wiedzieć, jak ustalić priorytety we wszyst­kich zadaniach, które należy wykonać.
  
  
• Samokontrola. Ponieważ sprzątanie nie jest przy­jemne, wymaga powstrzymania się od wykonywania przyjemniejszych czynności, takich jak oglądanie tele­wizji lub wychodzenie z przyjaciółmi.

To dużo pracy dla kogoś, kto nie ma silnych umiejętności wykonawczych w tych obszarach. Ponieważ większość osób neurotypowych nie rozumie, jak trudne są takie zadania dla osoby z ADHD, nie potrafią docenić jej wysiłku.

Strategie

Ważne jest, aby partner bez ADHD pamiętał, że prosi dru­gą osobę o zrobienie czegoś trudnego, ponieważ jest to dla niego ważne. Uznanie i rozpoznanie, kiedy partner stara się coś porządkować, wspiera ich cel, jakim jest posiadanie zor­ anizowanego domu, i jest bardzo ważne. Taka osoba musi unikać odrzucania lub minimalizowania wysiłków partnera z ADHD, co wyklucza mówienie takich rzeczy jak: „Cóż, już najwyższy czas” lub „Dlaczego muszę cię chwalić za to, co jest twoim obowiązkiem?”. Takie uwagi skutecznie przeko­nują mózg z ADHD, że nie powinien zawracać sobie głowy podejmowaniem wysiłku, ponieważ i tak nie jest wystarcza­jąco dobry. Aby go zmotywować, potrzebna jest odwrotna strategia.

Chwalić, chwalić, chwalić

Zwróć uwagę na to, kiedy druga osoba porządkuje dom lub odkłada coś na właściwe miejsce. Pochwal jej wysiłki i wyraź swoje uznanie. Na przykład możesz powiedzieć coś w st­ylu: „Ale super! Pilot jest na swoim miejscu! To mi bardzo po­ maga. Bardzo lubię usiąść przed telewizorem i odprężyć się, zamiast się stresować, gdzie może być pilot”. Albo: „Czuję taki relaks i odprężenie, kiedy rzeczy są na swoim miejscu. Wiem, że robisz to dla mnie. Jestem wdzięczna, że tak się starasz”.

Jeśli zdarzyło się, że twój partner „nie trafił” z jakimś przed­ miotem i chcesz coś o tym powiedzieć, zaczynaj i kończ swoją wypowiedź wyrazem uznania i docenienia tego, co zrobił do­brze. Staraj się, aby stosunek pochwał do korekt wynosił pięć do jednego. Pamiętaj, że wysoka nagroda (pochwała) moty­wuje mózg z ADHD do lepszego funkcjonowania, podczas gdy negatywne wzmocnienia (krytyka i złość) sprawiają, że chce się on wyłączyć.

Oznakowane pojemniki

Posiadanie oznakowanych pojemników w domu może być skutecznym systemem dla obu mózgów w neuroróżnorod­nym związku. Etykiety stanowią wizualne przypomnienie dla partnera z ADHD, każą mu przechowywać przedmioty w po­jemniku po użyciu. Na przykład możecie oznaczyć pojemniki napisami „piloty”, „klucze” lub „materiały biurowe”.

System powinien być prosty i znajdować się blisko obsza­ru działania. I tak kosz z napisem „piloty” dobrze jest umieś­cić bliżej kanapy lub telewizora, a „klucze” – bliżej drzwi wejściowych.

Umieszczenie pojemników na regale i/lub na półkach może sprawić, że dom będzie wyglądał na schludny i uporządkowa­ny, co jest korzystne dla obu stron! […]

Więcej w książce: