Biega, krzyczy pan Hilary: Gdzie są moje okulary?! Słysząc ten wierszyk, wyobrażamy sobie pana Hilarego jako osobę dojrzałą, prawdopodobnie w podeszłym wieku. Dlaczego?
Problemy z pamięcią są powszechnie kojarzone z procesem starzenia się i z pewnością za część pogorszenia pamięci odpowiadają neurodegeneracyjne zmiany w mózgu. Jednakże liczne badania pokazują, że mózg do końca życia zachowuje plastyczność i zdolności do nauki. Pewne obniżenie się sprawności poznawczej wraz z wiekiem jest nieuchronne, ale skala tych zmian nie jest z góry określona.
Jednym z decydujących czynników wpływających na poziom wykonania zadań pamięciowych wśród osób starszych są przekonania na temat swoich możliwości poznawczych. Dlaczego tak jest? Bo jeśli wierzymy, że możemy coś zapamiętać, to faktycznie angażujemy się w zadanie i trwale kodujemy informacje.
Gdy na przykład po przejściu na emeryturę rezygnujemy z bardziej wymagających aktywności intelektualnych i jesteśmy przekonani, że jako osoby starsze nie możemy skutecznie zapamiętywać nowych informacji, utrata pamięci staje się samospełniającą się przepowiednią. Wierzymy, że nasza pamięć nieuchronnie zawiedzie, więc przestajemy jej używać. Do tego zjawiska mogą przyczyniać się stereotypy na temat osób starszych, tzw. ageizm, utwierdzające je w przekonaniu o własnej bezradności wobec postępującej utraty możliwości poznawczych.
Antidotum na dotkliwe osłabienie pamięci okazują się wiara we własne możliwości oraz aktywne ćwiczenie pamięci. Zgodnie ze znaną w psychologii zasadą use it or loose it (wykorzystuj albo stracisz) – obwody neuronalne, które przez dłuższy czas nie są angażowane w wykonywanie odpowiednich zadań, zaczynają ulegać degradacji. Z tych przyczyn aktywne próby zapamiętywania nowych informacji są kluczowe dla zachowania satysfakcjonującego funkcjonowania pamięci i nie należy tracić wiary w swoje możliwości.