Wydawać by się mogło, że pod tą nazwą kryje się zespół cech opisujących osobę skłonną do marzeń, nieco odrealnioną, żyjącą w alternatywnym świecie będącym tworem jej wyobraźni. Tymczasem syndrom ten to zaburzenie postrzegania rzeczywistości, w którym zniekształcenia percepcyjne nie zabierają do krainy fantazji, a napawają lękiem.
Po skosztowaniu napoju z buteleczki z kuszącym napisem „Wypij mnie!”, który miał smak „ciasta z wiśniami, kremu, ananasa, pieczonego indyka, cukierka i bułeczki z masłem” Alicja miała zaledwie ćwierć metra wzrostu. Po zjedzeniu tajemniczego ciasteczka zaś „uderzyła głową o sufit sali. Miała teraz blisko trzy metry wzrostu”. Takie niezwykłe doświadczenia zmiany rozmiaru własnego ciała były ważną częścią przygód bohaterki słynnej powieści Lewisa Carrolla. Alicja wydawała się doświadczać wielu zmian rozmiaru ciała w trakcie trwania opowieści. Czuła, że jej ciało się kurczy lub staje się niewytłumaczalnie wyższe.
Te opisane w powieści wrażenia Alicji w języku medycyny dziś określa się mianem mikro- i makrosomatognozji, czyli postrzegania pewnych elementów swojego ciała jako nienaturalnie małych lub olbrzymich. To jeden z kilku możliwych objawów towarzyszących tajemniczo brzmiącemu syndromowi Alicji w Krainie Czarów (AIWS). Sam termin ukuł w 1955 roku brytyjski psychiatra John Todd, nawiązując oczywiście do książki Carrolla, dla opisania grupy objawów „ściśle związanych z migreną i padaczką, chociaż nieograniczających się do tych zaburzeń”. Wśród obserwowanych u pacjentów zagadkowych symptomów Todd wymieniał dodatkowo derealizację (poczucie, że świat jest nierzeczywisty), depersonalizację (wrażenie oddzielenia od siebie i swojego ciała), a także iluzoryczne zmiany w rozmiarze, odległości lub położeniu nieruchomych obiektów w polu widzenia, odczucia lewitacji czy iluzoryczne zmiany w poczuciu upływu czasu.
Brytyjski psychiatra nie był pierwszym, który zaobserwował u pacjentów te niepokojące objawy. Wcześniej wspominał o nich w 1952 r. psychiatra Lippman. Jeden z jego pacjentów miał poczucie nienaturalnego powiększania lewego ucha, inny był przekonany, że jest monstrualnie wysoki – do tego stopnia, że idąc po ulicy, może spoglądać z góry na głowy innych przechodniów. Niektórzy badacze twierdzą, że na podobne zaburzenia cierpiał sam autor „Przygód Alicji w Krainie Czarów”, a inspiracją do stworzenia fabuły książki były jego własne doświadczenia związane z migreną, na którą cierpiał, a której towarzyszyły opisane w pamiętnikach Carrolla osobliwe wrażenia wizualne.
Dziś syndrom ten jest definiowany jako choroba neurologiczna, która zmienia sposób, w jaki mózg przetwarza i postrzega informacje. Zespół Alicji w Krainie Czarów nie jest problemem optycznym ani halucynacją. Najpewniej powodują go zmiany w części mózgu zwanej płatem ciemieniowym, która przetwarza percepcje otoczenia. Niektórzy specjaliści uważają to za rodzaj aury, sensoryczne ostrzeżenie poprzedzające migrenę – właśnie z nią najczęściej współwystępuje AIWS. Charakterystyczne są zaburzenia percepcji czasu, słuchu, dotyku, wzroku i innych wrażeń zmysłowych. Objawy są zazwyczaj krótkotrwałe – trwają od kilku minut do maksymalnie kilku dni. Jak donosi „The New York Times”, „dr Sheena Aurora, neurolożka ze Stanford i specjalistka od migreny, jako pierwsza zeskanowała mózg 12-letniej dziewczynki w trakcie ataku. Według raportu dr Aurory z 2008 r. aktywność elektryczna powodowała nieprawidłowy przepływ krwi w częściach mózgu, które kontrolują widzenie i przetwarzają teksturę, kształt i rozmiar”.
Chociaż ogólnie przyjmuje się, że zespół ten jest rzadki, badania kliniczne wśród pacjentów z migreną dowiodły, że objawy AIWS mogą dotyczyć nawet 15 proc. zmagających się z nią osób. Wśród innych możliwych przyczyn występowania tak niepokojących objawów wymienia się zakażenia bakteryjne i wirusowe, boreliozę, używanie substancji psychoaktywnych, padaczkę, zaburzenia psychiczne, w tym schizofrenię, a także poważne schorzenia mózgu, jak glejak.
Z całą pewnością w rzeczywistości osobie mierzącej się z podobnymi objawami nie towarzyszy zachwyt książkowej Alicji, która była wyraźnie podekscytowana tym, co dzieje się z jej ciałem: „Ach jak zdumiewająco! Coraz zdumiewajęcej!”. Objawy, które może u siebie zaobserwować osoba cierpiąca na AIWS, bywają bardzo niepokojące i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Można odnieść wrażenie, że jest się na skraju obłędu, gdy własne ciało wydaje się zniekształcone, a świat wokół przypomina obraz niczym w krzywym zwierciadle. Zniekształcających symptomów jest bardzo wiele, niektóre z nich to:
- wrażenie, że pewne części ciała są większe lub mniejsze, niż są w rzeczywistości;
- poczucie unoszenia się ponad ziemią, lewitacja;
- uczucie, jakby ciało było podzielone na dwie części;
- derealizacja i depersonalizacja;
- przekonanie, że czas płynie szybciej lub wolniej niż w rzeczywistości;
- epizody zaburzeń percepcji wzrokowej zwykle obejmują mikropsję (przedmioty wydają się małe) lub makropsję (przedmioty wydają się duże);
- inne zaburzenia percepcji wzrokowej: nieruchome obiekty zdają się poruszać, te położone daleko wydają się być blisko, proste linie wyglądają na faliste, kolory są bardziej intensywne niż w rzeczywistości;
- niektórzy ludzie doświadczają silnych halucynacji; mogą wizualizować rzeczy, których nie ma, a także mogą mieć błędne wrażenie na temat pewnych sytuacji i zdarzeń.
Nietrudno sobie wyobrazić, że bez ustalenia przyczyny takich odczuć można mieć wrażenie, że są one spowodowane poważną chorobą psychiczną, co może mieć bardzo przykre konsekwencje. W artykule opublikowanym w jednym z wydań „Psychiatrii i Psychofarmakologii Klinicznej” z 2017 r. opisano wyjątkowy przypadek młodej pacjentki z AIWS, u której wystąpiła depresja spowodowana okresowymi zaburzeniami percepcji i postrzeganiem swojego kota jako ogromnego tygrysa. Okazuje się, że podobnych objawów o różnym nasileniu bardzo wielu ludzi doświadcza okresowo przede wszystkim w dzieciństwie, ale mijają one samoistnie i często zupełnie zapominamy, że coś podobnego w ogóle stało się naszym doświadczeniem.
Syndrom Alicji w Krainie Czarów nie figuruje w klasyfikacji DSM-5 [kolejna edycja klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego – przyp. red.] i sam w sobie nie jest uznawany za chorobę, a za zespół objawów towarzyszących innym chorobom. W leczeniu kładzie się więc nacisk na leczenie choroby podstawowej – w tym przypadku najczęściej migreny. Nie ma żadnych badań medycznych, które mogłyby jednoznacznie potwierdzić diagnozę AIWS. Najczęściej przy występujących objawach wykonuje się badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa (TK) lub obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI). Terapia jest skoncentrowana na ograniczaniu liczby epizodów migrenowych uznawanych za główną przyczynę syndromu.
Eksperci podkreślają, że AIWS charakteryzuje się zniekształceniami percepcyjnymi, a nie halucynacjami lub złudzeniami, dlatego należy odróżnić je schizofrenii i innych zaburzeń psychotycznych – leki przeciwpsychotyczne w przypadku tego syndromu wykazują niemal zerową skuteczność. Tak jak w przypadku wielu innych objawów formą terapii może być zapewnienie, że same w sobie symptomy syndromu nie są niebezpieczne i choć nieprzyjemne, nie stanowią zagrożenia.
Źródła:
1.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4909520/#:~:text=First%20described%20in%201955%2C%20Alice,and%20the%20experience%20of%20time;
2. https://www.neurology.org/doi/10.1212/CPJ.0000000000000251;
3. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(05)74368-3/fulltext;
4. https://psychiatry-psychopharmacology.com/en/alice-in-wonderland-syndrome-a-strange-visual-perceptual-disturbance-13620;
5. https://archive.nytimes.com/well.blogs.nytimes.com/2014/06/23/alice-in-wonderland-syndrome/;
6. Carroll L. „Alicja w Krainie Czarów”, MacMillan and Co., Londyn 1865.