Polscy nobliści – kto i w jakiej dziedzinie zdobył Nagrodę Nobla?

Nagroda Nobla to prestiżowe wyróżnienie przyznawane od 1901 roku za wybitne osiągnięcia naukowe, literackie lub zasługi dla społeczeństw i ludzkości. Ustanowione zostało ostatnią wolą szwedzkiego przemysłowca i wynalazcy dynamitu Alfreda Nobla. – Niezależnie od tego, co się o tych nagrodach mawia, wyznaczają one hierarchie i tworzą aurę prestiżu wokół osób, które tymi nagrodami są zaszczycane – mówi prof. Tomasz Miłkowski. Elitarne grono noblistów liczy dziś niemal tysiąc osób i organizacji nagradzanych w pięciu kategoriach: fizyce, chemii, fizjologii lub medycynie, literaturze oraz za wysiłki na rzecz światowego pokoju. Do tej pory Polacy zdobyli Nobla we wszystkich kategoriach poza medycyną. Zatem kim są polscy nobliści?

Polscy nobliści: Maria Skłodowska-Curie (1903, 1911)

W roku 1903 Maria i Piotr Curie otrzymali Nagrodę Nobla z fizyki za badania nad zjawiskiem promieniotwórczości. Sukcesy małżeństwa przerwała jednak śmierć Piotra, która spowodowała, że zrozpaczona Maria bez reszty oddała się pracy naukowej. W efekcie w 1911 roku otrzymała kolejną Nagrodę Nobla – tym razem z chemii za odkrycie polonu i radu – zostając pierwszą dwukrotną laureatką tego prestiżowego wyróżnienia. – Laboratorium było naprawdę nędzne, a jednak to tu robione były badania, które doprowadziły do odkrycia i wydzielenia polonu i radu – powiedział prof. Marcel Guillot, współpracownik noblistki.

Polscy nobliści: Henryk Sienkiewicz (1905)

Gdy Skłodowska odbierała drugiego Nobla, nagrodą Szwedzkiej Akademii od sześciu lat cieszył się już Henryk Sienkiewicz, pierwszy polski laureat literackiego Nobla. Pisarz odebrał go w 1905 roku za całokształt twórczości i „wybitne osiągnięcia w dziedzinie epiki i rzadko spotykany geniusz, który wcielił w siebie ducha narodu”. Popularność i poczytność Sienkiewicza sięgały zenitu zarówno w kraju, gdzie ceniono przede wszystkim jego „Trylogię” i „Krzyżaków”, jak i za granicą. Światową sławę przyniosło mu jednak dzieło „Quo vadis”, którą na przełomie XIX i XX wieku uznano za najpopularniejszą powieść świata.

Polscy nobliści: Władysław Reymont (1924)

Mówimy Reymont, myślimy „Chłopi”. To właśnie ta epopeja w 1924 roku zapewniła Polsce kolejnego Nobla. Czterotomowe dzieło, opisujące losy mieszkańców wsi Lipce, których życie toczy się wedle pór roku, doceniono m.in. za wnikliwość opisu. Nobel przyszedł jednak nie w porę – laureat, z racji złego stanu zdrowia, nie mógł osobiście odebrać nagrody, dlatego w jego imieniu zrobił to polski przedstawiciel dyplomatyczny Alfred Wysocki. „Okropne! Nagroda Nobla, pieniądze, sława i człowiek, który bez zmęczenia wielkiego nie potrafi się rozebrać. To istna ironia życia” – tak noblista skomentował wyróżnienie w liście do przyjaciela.

Polscy nobliści: Czesław Miłosz (1980)

Czesław Miłosz, jeden z najwybitniejszych polskich poetów, odebrał literackiego Nobla w 1980 roku. Nagrodę przyznano mu za to, że „z bezkompromisową jasnością postrzegania wyraził warunki, na jakie jest wystawiony człowiek w świecie ostrego konfliktu”. – Każdy łączy moją nagrodę z dwoma ważnymi wydarzeniami: wyborem Polaka na papieża i utworzeniem Solidarności w Polsce. Zbieżność w czasie tych wydarzeń nadaje tej nagrodzie symbolicznych znaczeń – podkreślał. Gdy pytano go natomiast o miejsce poezji w jego życiu, odpowiadał: – To jak pytanie zwrócone do konia: jaką rolę w pana życiu odgrywa siano.

Polscy nobliści: Lech Wałęsa (1983)

W 1983 roku pokojowego Nobla otrzymał przewodniczący Solidarności Lech Wałęsa. W uzasadnieniu pisano, że jego działania „charakteryzowały się determinacją w dążeniu do rozwiązania problemów kraju poprzez negocjacje i współpracę bez uciekania się do przemocy”. Komitet uznał to za wyraz tęsknoty za wolnością i pokojem, które – mimo nierównych warunków – istnieją niepokonane we wszystkich narodach świata. Co ciekawe, nagrodę w Oslo odebrała żona laureata, Danuta Wałęsa, gdyż władze komunistyczne odmówiły nagrodzonemu wydania paszportu.

Polscy nobliści: Wisława Szymborska (1996)

Wisława Szymborska została nagrodzona Noblem w 1996 roku – za „poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi wyjść na światło we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”. Wiadomość o nagrodzie poetka przyjęła w typowy dla siebie sposób („Tak się złożyło miło i zaszczytnie”, „Mam nadzieję, że mi się nie przewróci w głowie”), nie zapominając jednak o praktycznych konsekwencjach tego wyróżnienia, co znalazło się zresztą w tekście odczytu, który noblistka wygłosiła w siedzibie w Sztokholmie: „Podobno w przemówieniu pierwsze zdanie jest zawsze najtrudniejsze, a więc mam je już poza sobą”.

Polscy nobliści: Olga Tokarczuk (2018)

Olga Tokarczuk, autorka „Biegunów”, została nagrodzona literackim Noblem w 2019 roku, chociaż wyróżnienie to przyznano jej za rok 2018. Autorkę doceniono za „narracyjną wyobraźnię, która w połączeniu z encyklopedyczną pasją reprezentuje przekraczanie granic jako formę życia”. Królewska Szwedzka Akademia Nauk uznała, że opus magnum laureatki to jednak nie „Bieguni”, a imponująca powieść historyczna „Księgi Jakubowe”. W swojej mowie noblowskiej o znamiennym tytule „Czuły narrator” pisarka mówiła m.in. o tym, że literatura stała się „polem wymiany doświadczeń, agorą, gdzie każdy może opowiedzieć swój własny los”.