Od gróźb wypowiedzenia konwencji antyprzemocowej po wprowadzenie mimo masowych protestów niemal całkowitego zakazu aborcji – miniony rok był dla kobiet w Polsce strasznym czasem. Nie jest to jednak nowy trend, a jedynie ciąg dalszy ataków na fundamentalne prawa kobiet w naszym kraju. Ataków, nad odpieraniem których Amnesty International pracuje od lat.
W październiku 2016 roku ulice miast w całej Polsce zalał wielotysięczny tłum osób w czerni. Już wcześniej polskie prawo aborcyjne było jednym z najbardziej restrykcyjnych w Europie. Po bezprecedensowej i masowej mobilizacji społeczeństwa projekt ustawy wprowadzającej prawie całkowity zakaz aborcji został ostatecznie odrzucony. Fundamentalne prawa kobiet pozostały jednak na celowniku władz. Wkrótce w Parlamencie rozpoczęły się prace nad zniesieniem możliwości przerwania ciąży w przypadku ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu.
W odpowiedzi na kolejną próbę odebrania kobietom ich podstawowych praw Amnesty International rozpoczęło kampanię wzywającą polskie władze do niezaostrzania przepisów dotyczących aborcji. Ponad 130 000 osób dołączyło do naszego apelu. To pokazuje, jak ważny to temat dla Polek i Polaków. Nie poddajemy się w walce o dostęp do bezpiecznej i legalnej aborcji.
To, czego nie udało się przeprowadzić przez Sejm, powstrzymany protestami tysięcy kobiet w Czarny Poniedziałek, tego dokonał cztery lata później Trybunał Konstytucyjny, wydając decyzję o niekonstytucyjności dostępu do aborcji na podstawie przesłanki embriopatologicznej (wady płodu). Tym samym ponad 90% dotychczas legalnych aborcji stało się w Polce niezgodnych z prawem. Energia Czarnego Protestu wróciła na polskie ulice. Amnesty towarzyszyło kobietom w ich walce. Wysłaliśmy obserwatorów na rozprawę przed Trybunałem Konstytucyjnym, aby monitorować procedury i na bieżąco komentować skutki orzeczenia dla zwykłych ludzi. Dokumentowaliśmy nadmierne użycie siły przez policję, kryminalizację udziału w pokojowych protestach oraz podsycanie przemocy wobec protestujących przez urzędników państwowych.
Fot. Grzegorz Żukowski
Pod koniec stycznia orzeczenie Trybunału zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw. Od tego dnia uznawane jest za obowiązujące w Polsce prawo. To kolejny krok sprawujących władzę w Polsce przeciwko prawom kobiet. W całym kraju na nowo wybuchły protesty. Solidaryzujemy się z kobietami i dziewczętami w Polsce i podzielamy ich oburzenie tą okrutną decyzją. Kontynuujemy naszą kampanię na rzecz praw reprodukcyjnych, bo każdy i każda z nas ma prawo do decydowania o swoim zdrowiu, ciele, seksualności i prokreacji - bez przymusu, przemocy i dyskryminacji.
Oprócz kampanii na rzecz praw reprodukcyjnych w Polsce Amnesty od dawna zajmuje się problemem przemocy wobec kobiet, w tym przemocy domowej. Nieustannie reagujemy na powszechną w dyskursie polskich władz pogardę wobec praw kobiet.
Przemoc wobec kobiet i przemoc domowa to poważne naruszenia praw człowieka godzące w prawo do życia, zdrowia, a także w zakaz tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania oraz dyskryminacji. Amnesty działa na rzecz zmian prawa i praktyki, by zapobiec przemocy wobec kobiet. Domagamy się sprawiedliwości dla osób, które jej doświadczyły. Wzywamy polskie władze do ochrony, przestrzegania i promowania praw kobiet zgodnie z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski.
W ramach tych działań od lat promujemy Konwencję Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, która ustanawia minimalny standard w zakresie rozwijania mechanizmów zapobiegania i ścigania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej oraz ochrony przed tym zjawiskiem.
6 miesięcy po przekazaniu podpisów pod petycją żądającą jak najszybszej ratyfikacji Konwencji oraz akcji wysyłania apeli do posłów i posłanek, w czerwcu 2014 roku ustawa trafiła do Sejmu. W trakcie prac sejmowych Amnesty dalej mobilizowała opinię publiczną do okazywania poparcia dla ratyfikacji i organizowała wydarzenia w temacie eliminacji przemocy ze względu na płeć. Po długiej kampanii Polska ostatecznie ratyfikowała Konwencję w kwietniu 2015 roku.
Kontynuujemy działania w tej sferze, bo Polska do tej pory nie wdrożyła w pełni postanowień Konwencji. We wrześniu ubiegłego roku do Polski przyjechali przedstawiciele Rady Europy ze specjalnej grupy eksperckiej GREVIO. Wizyta była częścią procedury okresowej oceny stanu wdrożenia konwencji antyprzemocowej. W ramach tego procesu organizacje pozarządowe mogą składać odrębnie tzw. raporty alternatywne. Amnesty International skorzystała z tej okazji i złożyła raport zawierający szczegółową analizę obowiązującego prawa i rekomendacje dla polskich władz. Jak wykazaliśmy, w polskim prawodawstwie wciąż brakuje definicji przemocy ekonomicznej, właściwej definicji gwałtu opartej na braku świadomej zgody na akt seksualny oraz skutecznych mechanizmów izolowania sprawców przemocy od osób narażonych na przemoc.
Mówimy stanowcze “NIE” powracającym od 2016 roku zamiarom wypowiedzenia Konwencji. Do naszego apelu w tej sprawie dołączyło już ponad 35 000 osób. Wypowiedzenie Konwencji miałoby fatalne konsekwencje dla milionów kobiet i dziewcząt w Polsce, które zostały zgwałcone, doświadczają przemocy domowej czy molestowania oraz dla organizacji działających na rzecz kobiet, które dotknęła taka przemoc. Nie możemy na to pozwolić zwłaszcza teraz, w dobie pandemii! Od czasu wybuchu epidemii COVID-19 liczba osób doświadczających przemocy drastycznie wzrosła, a skupienie uwagi władz i policji na pandemii pozostawia te osoby w niebezpieczeństwie. Wzywamy polskie władze do pomocy osobom doświadczającym przemocy i zapewnienia im bezpieczeństwa, tak jak wymagają tego standardy międzynarodowe. Oprócz wywierania nacisku na władze edukujemy w ramach kampanii “Moc, nie przemoc” na temat przemocy i skutecznych sposobów reagowania.
Pomimo zobowiązań zawartych w konwencji antyprzemocowej, w polskim prawie wciąż brakuje definicji przemocy seksualnej opartej o brak zgody na seks. Luka ta pozbawia wiele kobiet możliwości dochodzenia sprawiedliwości w przypadku zgwałcenia - w tym momencie tylko 1 na 100 może spodziewać się, że doczeka w sądzie sprawiedliwości. Obecnie, w czasach wymuszonej izolacji, zwiększa się presja podejmowania kontaktów seksualnych z partnerem lub partnerką, z którym pozostaje się pod jednym dachem. Sprawia to, że dzisiaj tym więcej przypadków gwałtu uchodzi sprawcom na sucho.
W 2020 roku przeprowadziliśmy badania opinii publicznej, z których jednoznacznie wynika, że zdecydowana większość osób mieszkających w Polsce popiera zmianę prawnej definicji zgwałcenia. Dodatkowo aż 73% ankietowanych twierdzi, że należy pytać o zgodę na seks. Statystyki z Polski wciąż pokazują jednak, że 1 na 20 kobiet doświadczyła przemocy seksualnej. W odpowiedzi na zatrważającą skalę problemu ruszyliśmy z kampanią “TAK to miłość!”. Dążymy w niej do: zmiany prawa, by definicja gwałtu była oparta na świadomej zgodzie, a nie jak do tej pory na przemocy i sprzeciwie; oraz zmiany świadomości, by młodzi ludzie wiedzieli, że warto rozmawiać o seksie, a pytanie o zgodę powinno być częścią tej rozmowy. Dlatego też przygotowaliśmy szereg materiałów przybliżających kwestię zgody na seks, a także przeprowadziliśmy wywiady z parami, w których opowiadają one, jak rozmawiają o zgodzie na seks. Kilkadziesiąt tysięcy Polek i Polaków dołączyło już do nas, wzywając Ministra Sprawiedliwości do zmiany definicji gwałtu, tak by seks bez zgody uznawany był za gwałt, bez względu na to, czy kobieta stawiała opór. Ustawa prowadząca do takiej zmiany, którą konsultowaliśmy, już wkrótce trafi pod obrady Sejmu.
Przed nami dużo pracy: monitorowania sytuacji, wywierania stałej presji na władze oraz edukowania i mobilizowania ludzi. Amnesty wciąż będzie informować o sytuacji praw kobiet w Polsce i wskazywać na międzynarodowe standardy praw człowieka, które jasno opisują nasze niezbywalne prawa. Będziemy wykorzystywać nasze materiały edukacyjne o prawach seksualnych i reprodukcyjnych, by docierać do ludzi, dla których edukacja seksualna była i jest tylko niespełnioną obietnicą. Będziemy działać. Nie damy się zastraszyć.
Możesz wesprzeć nas we wszystkich tych działaniach. Wystarczy, że rozliczając formularz PIT, wpiszesz KRS 0000 11 06 95. :
- stajesz w obronie kobiet przed przemocą,
- walczysz o prawo do decydowania o swoim ciele i przyszłości,
- angażujesz się w zmianę prawa tak, by chroniło przed gwałtem,
- promujesz edukację o prawach kobiet w Polsce.
Na stronie Amnesty International znajdziesz darmowy program do rozliczania PIT zgodny z wymaganiami Urzędu Skarbowego. W ten sposób szybko i bez problemów złożysz swoje zeznanie podatkowe, a równocześnie wesprzesz Amnesty International w walce o prawa kobiet w Polsce.