Samouwielbienie i totalny brak wiary w siebie – dwa skrajne sposoby odczuwania własnej wartości. Obydwa niszczące. A nic tak człowieka nie buduje jak głębokie wewnętrzne przekonanie, że jest ważny i zasługuje na szczęście. Jednak ważny i zasługujący na szczęście tak samo jak inni ludzie.
Artykuł archiwalny
Poczucie własnej wartości (inaczej samoocena) to fundament, na którym opiera się cała konstrukcja naszego życia, to podstawowa ludzka potrzeba. Takiego zdania są zarówno psychologowie, jak i nauczyciele duchowi. Nathaniel Branden, autor książki „6 filarów poczucia własnej wartości”, pisze: „Są rzeczy, przed którymi nie ma ucieczki. Jedną z nich jest rola poczucia własnej wartości”.
Wielu z nas próbuje jednak uciekać przed prawdą o sobie. W pracę, uzależnienia, przyjemności. Ci permanentni uciekinierzy to ludzie o niskim poczuciu własnej wartości. Ale niska samoocena działa jak bomba z opóźnionym zapłonem. Cicho tyka przez całe lata, podczas gdy człowiek żądny sukcesu i wrażeń wspina się po szczeblach kariery, rzuca w coraz to nowe zajęcia, zmienia partnerów. A wszystko po to, aby jeszcze bardziej zademonstrować swoje „mistrzostwo”, a tak naprawdę zagłuszyć dochodzące z głębi duszy złe mniemanie o sobie.
To musi się źle skończyć, bo samoocena jest jak samospełniająca się przepowiednia – jeżeli źle oceniamy siebie, to mniej lub bardziej świadomie programujemy się na porażkę. Ludzie z niską samooceną wycofują się, poddają, zamykają. Albo za wszelką cenę chcą pokazać całemu światu, że jest inaczej, niż sami o sobie myślą. A kiedy przychodzi sukces, sabotują go: rozpijają się, wikłają w toksyczne związki, prowadzą hulaszczy tryb życia. Dzieje się tak dlatego, że sukces koliduje z ich wewnętrznym przekonaniem o tym, kim są. Jeżeli „wiem”, że moim przeznaczeniem jest bycie nieszczęśliwym, to nie mogę pozwolić, by rzeczywistość wprowadziła mnie w zakłopotanie z powodu szczęścia. Dlatego niszczę to, co osiągnęłam. I nie ma znaczenia, że to irracjonalne i autodestrukcyjne. Podobnie, wbrew własnym interesom, postępuje wielu błyskotliwych ludzi. To, że są inteligentni, nie stanowi żadnego zabezpieczenia.
Skutecznym zabezpieczeniem jest jedynie wysoka samoocena. Poczucie, że potrafię stawić czoła podstawowym życiowym wyzwaniom. Umiejętność patrzenia na świat własnymi oczami. Przekonanie, że mam prawo do szczęścia, zaspokajania swoich potrzeb i pragnień, osiągania tego, co dla mnie ważne, do radości z owoców swojej pracy. Mimo deficytów, słabości, ocen płynących ze świata.
Ela Krzemińska, zakopiańska artystka, projektantka mody, mama dwóch synów, (po rozwodzie), żyje jakby na przekór schematom. Zamieszkała w Zakopanem, choć nie może chodzić po górach. Zajmuje się modą, choć nigdy nie założy mini ani szpilek. Jest aktywna zawodowo, społecznie, a wedle stereotypów powinna tylko liczyć na innych. I na dodatek cieszy się życiem, a byłaby usprawiedliwiona – wszak jest po chorobie Heinego-Medina – gdyby załamywała ręce nad swoim losem.
– Mam różne braki, choruję od piątego miesiąca życia, ale nie jestem brakiem ani chorobą. Jestem tym, co robię, myślę, widzę, czuję, czytam, mówię. Anthony de Mello napisał, że jeśli ktoś chce być ofiarą, to będzie. Ja nie chcę, szkoda mi czasu.
Nathaniel Branden powiedziałby, że Eli pomogła wysoka samoocena. Jej esencją jest zaufanie do własnego umysłu i przekonanie, że zasługujemy na szczęście. Potęga takiego myślenia o sobie polega przede wszystkim na tym, że motywuje do działania. A jednocześnie zależy od tego, jak działamy. Bo działanie i samoocena są ze sobą sprzężone. Mając wysoką samoocenę, jestem wytrwalsza w pokonywaniu trudności. Bardziej uparta i zmotywowana do osiągania celu. A gdy go osiągam – umacniam tym samym obraz samej siebie.
„Wartość wysokiej samooceny nie polega wyłącznie na tym, że pozwala nam czuć się lepiej, ale że pozwala ŻYĆ lepiej” – pisze Branden.
Poczucie własnej wartości ma wielki wpływ na wszystkie dziedziny naszego życia, zarówno zawodowe – a więc satysfakcję z pracy, osiągnięcia – jak i prywatne: w kim się zakochujemy, jak traktujemy partnerów, dzieci, przyjaciół, czy czujemy się szczęśliwi.
Kostas Georgakopulos, muzyk, kompozytor, lider niszowego zespołu Kostas New Program, stworzył na Festiwalu Filmowym „Era Nowe Horyzonty” we Wrocławiu scenę muzyczną, na którą zaprosił wiele alternatywnych kapel ze świata. Kiedy zapytałam, czy nie korci go, żeby samemu wskoczyć na scenę, odpowiedział: – Nie. Bo ja nie mam kompleksów.
Badacze tematu między brakiem kompleksów a wysoką samooceną stawiają znak równości.
Kostas: – Moim zdaniem wysokie poczucie własnej wartości to obiektywna analiza swoich możliwości plus to, co możemy zrobić, żeby było coraz lepiej. Przekonałem się, że kiedy dokonuję takiej analizy, chłodnej i wyważonej, wcale nie muszę się frustrować, bo mierząc siły na zamiary, nie podejmuję się rzeczy, których nie udźwignę. I nie najgorzej na tym wychodzę. Realizuję swoje małe plany i o to mi właśnie chodzi, żeby nie mieć poczucia, że toczy się za mną wielka kula, która może mnie przygnieść, tylko żeby każdego dnia spokojnie działać. Nie wybiegam przy tym specjalnie w przyszłość ani też nie wracam do przeszłości. Tak po buddyjsku, choć nie jestem buddystą, zatapiam się w tu i teraz.
Ela Krzemińska: – Co rozumiem przez poczucie własnej wartości? Wiarę w siebie, z dystansem, bez przesadnego krytycyzmu, ale i bez kompleksów, które są motorem złych rzeczy. Jako projektantka obserwuję ludzi i po tym, jak się noszą i jak chodzą, widać, jakie mają o sobie mniemanie. Ważna jest też uczciwość. Jeżeli człowiek jest uczciwy, to patrzy w oczy, chodzi z podniesioną głową, czuje się pewnie.
Potwierdzają to psychologowie: Na to, jak o sobie myślimy, wpływa wiele cech osobowości: uczciwość, racjonalizm, intuicja, niezależność, elastyczność, szczerość, zdolność do radzenia sobie ze zmianą, umiejętność przyznawania się do błędów, życzliwość i gotowość do współpracy.
Skąd jednak brać to poczucie? Ela Krzemińska: – To się wynosi z domu. Moi rodzice nie robili problemu z tego, że jestem chora. Mieli te same oczekiwania wobec wszystkich dzieci i tak samo nas kochali. To dało mi mocny kręgosłup.
Posłali Elę do szkoły muzycznej po to, żeby – jak tata potem tłumaczył – dać jej jeszcze jeden atut: Nie może biegać, to zagra na pianinie.
Ela mówi, że miała także szczęście do ludzi. Pamięta pierwszą rytmikę w ognisku muzycznym. Wiadomo, że ona się do tych zajęć nie kwalifikuje, a nauczycielka mówi: „Ćwicz sobie w swoim rytmie”. Nieustannie doświadczała życzliwości i zrozumienia.
– I to mi pomagało uwierzyć w siebie. Nigdy nie czułam się pokrzywdzona. Dużo czytałam, wszystkiego byłam ciekawa, zawsze chciałam mieć coś do powiedzenia.
Kryzys przyszedł w okresie dojrzewania, kiedy zaczęła myśleć o sobie jako o kobiecie, kiedy chciała się podobać. Wcześniej nie miała oporów, żeby chodzić w sukienkach, które dostawała w paczkach z Ameryki. A tu zaczęła ukrywać chorą nogę w spodniach. Ale nie trwało to długo.
– Doszłam do wniosku, że jeśli będę nieszczęśliwa, to wszyscy będą się ze mną męczyć, i że ja tego nie chcę. A potem wymyśliłam sobie wizerunek, ni to cygański, ni to hippisowski. Na tyle skutecznie, że zaczęto wołać za mną „Cyganka”, a nie „Kulawa” na przykład.
Kostas, jak sam mówi o sobie, jest człowiekiem dwóch energii: spokojnej, wyważonej, pragmatycznej (mama Polka) i gwałtownej, dionizyjskiej, spontanicznej (tata Grek).
– Moje nazwisko bardzo pomogło mi w samookreśleniu się i zaistnieniu wśród rówieśników. Jadę na kolonie, nazywam się Kostas Georgakopulos i natychmiast się wyróżniam. Wiele lat takiego wyróżniania z powodu nazwiska spowodowało, że się do tego przyzwyczaiłem. Moja inność mnie wzmacniała, dawała poczucie ważności, pewności siebie. Do dzisiaj czuję się fantastycznie z tym, że mama jest Polką, tata Grekiem, że trochę bywam tutaj, trochę tam. A w ogóle jestem anglofilem, bo tak naprawdę najbardziej na świecie kocham kulturę anglosaską. Kompletna paranoja? Raczej eklektyzm w pozytywnym sensie. Teraz już wiesz, dlaczego udało mi się stworzyć taką scenę muzyczną na festiwalu Era Nowe Horyzonty.
Twierdzi, że swoje mocne poczucie wartości zawdzięcza także literaturze, muzyce i kinu. Książki wręcz pożerał – w wieku ośmiu lat zapisał się do biblioteki osiedlowej. Pomogła mu także muzyka – od 17. roku życia śpiewa, gra na instrumentach analogowych, komponuje.
– Miałem zawsze takie fajne poczucie podmiotowości. Patrzyłem na ludzi na ulicy i myślałem sobie: „Jestem muzykiem, wyróżniam się”. Taka naturalna chłopięca radość z egzystencji. Zawsze najważniejsze było dla mnie tworzenie, nie zastanawiałem się, czy będę gwiazdą rock and rolla. Już jako dorosły odkryłem kino. Moim największym sukcesem jest to, że od 25 lat gram. Mam taką wręcz zwierzęcą potrzebę tworzenia muzyki. W październiku wychodzi moja nowa płyta „Fooodd”, do nagrania której zaprosiłem muzyków z całego świata. Ta płyta jest moją niezgodą na to, że nie ma na świecie autorytetów.
Wysoka samoocena przynosi same korzyści – stymuluje do podejmowania ambitnych celów, daje siłę do radzenia sobie z problemami. Im wyższa samoocena, tym większa potrzeba ujawniania swojego wewnętrznego bogactwa, tym bardziej otwarcie, uczciwie i sprawnie komunikujemy się ze światem. Tym lepiej jesteśmy przygotowani do tworzenia harmonijnych, a nie wyniszczających związków.
Czy poczucie własnej wartości może być zbyt wysokie? Według Brandena nie może. Tak jak nie można być zbyt zdrowym. Czasami jednak wysoka samoocena jest mylona z arogancją, narcyzmem, przerostem ambicji, poczuciem wyższości. Osoba o wysokiej samoocenie nie potrzebuje wywyższać się ani udowadniać swojej wartości przez porównywanie się do innych. Radość daje jej to, kim jest, a nie to, że jest lepsza od innych.
Poczucie własnej wartości na głębokim duchowym poziomie jest rozumiane jako wspólna wszystkim ludziom część, coś, co ich łączy. W kulturze tybetańskiej nie istnieje pojęcie niskiego poczucia własnej wartości. Kwintesencją wysokiego poczucia są słowa, jakimi Tybetańczycy pozdrawiają każdego napotkanego człowieka: Tashi deley („Pozdrawiam twoją wielkość”). Pozdrawiam miejsce w twym sercu, w którym mieszkają: twoja odwaga, honor, nadzieja, miłość i marzenia. Pozdrawiam to miejsce w tobie, gdzie – jeżeli ty znajdujesz się w tym miejscu wewnątrz siebie, a ja w takim miejscu wewnątrz siebie – jesteśmy jednością.