Człowiek boi się wielu rzeczy, ale strach przed pająkami to jeden z najczęściej spotykanych, jeśli chodzi o lęk przed innymi stworzeniami. Od lat natomiast próbowano ocieplić wizerunek pająka poprzez kultową serię filmów o Spidermanie. Niestety te istoty poprzez swój wygląd odstraszają i budzą zagrożenie u wielu ludzi, co objawia się arachnofobią. Co to za lęk, jak objawia się arachnofobia i jak leczyć tę przypadłość?
Arachnofobia, czyli Arachne – pająk a phobia – strach. To odmiana fobii objawiająca się lękiem przed pająkami. Lęk ten sprowadza się do nieprzyjemnego odczucia wyglądu pająka i wyobrażeniu, że zagraża naszemu otoczeniu bądź zdrowiu. Osoby dotknięte arachnofobią nie muszą widzieć pająka, by odczuć paraliżujący strach. Wystarczy zwykłe wyobrażenie o pająku, by strach owładnął całe nasze ciało. Naukowcy z Ohio State University badając osoby chore na arachnofobię, wykazali, że osoby cierpiące na ten rodzaj fobii postrzegają pająki jako większe niż są one w rzeczywistości, co potęguje ich strach.
FOBIA PRZED PAJĄKAMI – OBIEKT POSTRACHU
Pająki (Araneae) to najliczniejszy rząd pajęczaków, do którego należy ponad 40 tysięcy opisanych gatunków. Występują głównie na lądzie a ich rozmiar waha się od 0,5mm do 15cm ciała i do około 32cm rozstawu odnóży. Co ciekawe często samice są większe od samców a ich ciało zbudowane jest z dwóch części: głowotułowia i odwłoku. Większość pająków produkuje jad (jednym z wyjątków są koliściakowate), jednak jad tylko 3% z nich może być szkodliwy dla człowieka. Wyróżnia się dwa rodzaje jadu pajęczego – jad hemolityczny i jad neurotoksyczny. Jad neurotoksyczny atakuje układ nerwowy i jest obecny w większości jadów o działaniu śmiertelnym, natomiast jad hemolityczny powoduje uszkodzenie czerwonych krwinek, czyli niszczy naczynia krwionośne.
JAKIE SĄ PRZYCZYNY ARACHNOFOBII?
Częstym powodem naszego lęku przed pająkami jest strach z dzieciństwa. Jeśli jako dziecko byliśmy straszeni pająkami bądź widzieliśmy jak dorośli reagują panicznie na pająka. Takie tłumaczenie przyczyn fobii przed pająkami wykazuje teoria behawioralna.
Arachnofobia ma przyczyny historyczne i kulturowe. Według Grahama CL Daveya z City University w Londynie, "w większości Europy w średniowieczu pająki uważano za źródło skażenia, które wchłonęło trucizny w ich otoczeniu (np. z roślin). Każde jedzenie, które miało kontakt z pająkiem, podobnie, jeśli pająk wpadłby do wody, woda ta została następnie zatruta (Renner, 1990). " Europejczycy wierzyli, że te istoty są trujące, co oznacza, że ich ukąszenia powodowały choroby. W praktyce jednak nie stanowiły śmiertelnego zagrożenia. Pająki znaleziono w wielkich ilościach w tych samych obszarach domu, w którym mieszkały szczury. Pchły na tych szczurach były nosicielami zarazy. Natomiast kultury pozaeuropejskie uważają, że pająki były symbolami szczęścia lub mądrości. Według Grahama CL Davey'a, "najnowsze badania dotyczące fobii pająków wskazują, że strach przed pająkami jest ściśle związany z odpowiedzią na obrzydliwość wywołaną przez odrazę. Nie jest od razu jasne, w jaki sposób pająki mogły zostać powiązane z tą odpowiedzią, chociaż badanie literatury wskazuje na ścisły związek między pająkami a chorobami w kulturach europejskich od X w. Rozwój związku między pająkami a chorobą wydaje się być ściśle powiązany z wieloma niszczycielskimi i, w swoim czasie, niewytłumaczalnymi epidemiami, które przecinały Europę od środka. Na wielu obszarach Europy pająk wydaje się być odpowiednim celem dla wysiedlonych obaw spowodowanych przez te stałe epidemie, w innych przypadkach jego bliskość do prawdziwych przyczyn epidemii mogła sprzyjać oportunistycznym powiązaniom między pająkami a chorobą". Arachnofobia zaczęła się jako nieuzasadniony strach przed pająkami podczas zarazy (o podstawie historycznej), a następnie została przekazana rodzinom europejskim, dodając podstawę kulturową.
ARACHNOFOBIA – JAK LECZYĆ?
Przez lata arachnofobia była leczona terapią ekspozycji - stopniowe przybliżanie pacjenta do jego lęku przed pająkami poprzez wielokrotne pokazywanie go w bezpiecznym środowisku. Podejście to ma na celu zakłócenie pamięci strachu. W badaniu opublikowanym w sierpniu 2016 r. w Current Biology, zespół naukowców w Szwecji z powodzeniem przeprowadził ten eksperyment z cierpiącymi na arachnofobię.
Naukowcy pokazali 45 zdjęć pająków arachnofobom przez kilka sekund, aby wywołać strach. Połowa uczestników pokazała zdjęcia ponownie 10 minut później; druga połowa zobaczyła ich ponownie dopiero po sześciu godzinach. Funkcjonalny MRI ujawnił zwiększoną aktywność w podstawno-bocznym jądrze migdałowatym - regionie mózgu, który reaguje na przerażające bodźce. Jednak po ponownym obejrzeniu zdjęć grupa z dziesięciominutową przerwą miała niższą aktywność migdałowatą niż sześciogodzinna grupa.
Kluczem do tej różnicy może być sposób pracy pamięci. Kiedy badani po raz pierwszy widzą zdjęcia i przypominają sobie o ich chorobliwym lęku przed pająkami, pamięć „destabilizuje się i trzeba ją ponownie zapisać” – mówi Johannes Björkstrand, psycholog z Uniwersytetu w Uppsali, który kierował badaniem. Badani z grupy 10-minutowej przerwy nie mieli wystarczająco dużo czasu, aby zregenerować pamięć strachu, zanim pokazano im więcej zdjęć pająków, podczas gdy inni badani mieli dużo czasu i zachowali swój pierwotny lęk.
Terapia z zaburzeniami pamięci może pewnego dnia zostać wykorzystana w klinice. Na przykład pacjentom przypomina się o strachu przed pająkami przez jedną minutę, a 10 minut później otrzymają trzy godziny ekspozycji. Można to powtórzyć podczas kilku sesji, tak jak w przypadku tradycyjnej terapii narażeniem. Potrzebne są większe, bardziej odległe badania, aby określić, czy metoda w przypadku arachnofobii działa lepiej niż standardowa terapia ekspozycji. Jeśli się powiedzie, naukowcy twierdzą, że leczenie można zbadać pod kątem innych fobii, jak również zespołu stresu pourazowego i powiązanych zaburzeń lękowych.
Kolejnym sposobem jest tradycyjne leczenie arachnofobii, które nazywa się "systematyczną desensytyzacją". Jest to technika terapeutyczna stosowana w leczeniu zaburzeń lękowych, zaproponowana przez psychiatrę Josepha Wolpego (in. systematyczne odczulanie). Polega na uczeniu pacjenta uzyskiwania stanu relaksacji w obecności obiektu, który wprowadza nas w stan zakłopotania. Jednoczesne osiągnięcie relaksu i lęku się wyklucza, dlatego ta terapia opiera się na założeniu, że chorobliwy lęk przed pająkami usiłuje się wyeliminować poprzez zastąpienie go stanem relaksu.
Technologia dodała nowy wymiar w leczeniu arachnofobii. Prowadzone są badania w laboratorium Human Interface Technology Lab Uniwersytetu Waszyngtońskiego i Norweskim Uniwersytecie Nauki i Technologii w Trondheim, przy użyciu symulatorów rzeczywistości wirtualnej w leczeniu arachnofobii. Pacjenci noszą hełm VR lub okulary oraz rękawice do rzeczywistości wirtualnej. Pająk generowany komputerowo porusza się po ekranie, a pacjent widzi go trójwymiarowo. Pacjent przesuwa rękawicę VR bliżej i bliżej pająka podczas sesji terapeutycznych, aż będzie w stanie "poczuć", jak przemieszcza się po jego dłoni. Norweski projekt wykorzystuje pająki, ponieważ generowanie realistycznego obrazu pająka jest stosunkowo proste.
PRZEŁAMANIE LĘKU PRZED PAJĄKAMI
Jedna pacjentka projektu "Miss Muffet" tak się bała pająków, że myła samochód dwa razy dziennie i zostawiała płonącego papierosa w popielniczce samochodu, ponieważ wierzyła, że dym odstraszy pająka. Każdego wieczoru dokładnie oglądała swój pokój, zaklejała taśmą okna i wkładała ręcznik do szczeliny pod drzwiami, zanim zasnęła. Prała ubrania, natychmiast prasowała je i wkładała do torebek Ziplock, aby upewnić się, że w jej ubraniu nie ma pająków. Po 12-godzinnych sesjach w wirtualnej rzeczywistości SpiderWorld, przełamała swój strach przed pająkami. Podczas korzystania z wirtualnej rzeczywistości, lekarz może kontrolować intensywność spotkania i natychmiast zatrzymać doświadczenie, jeśli pacjent jest przytłoczony. Również niechętni pacjenci mogą zostać przekonani do terapii arachnofobii, ponieważ są zafascynowani hełmem, rękawicą i komputerem wirtualnej rzeczywistości.