Efekt Dunninga–Krugera – błąd poznawczy polegający na tym, że osoby niewykwalifikowane w danej dziedzinie mają skłonność do przeceniania swoich umiejętności, podczas gdy osoby świetnie wykwalifikowane mają tendencję do zaniżania tego, jak postrzegają swoje umiejętności.
Czy zdarzyła ci się sytuacja, kiedy ktoś naprawdę kompetentny w dziedzinie, o której rozmawialiście, powtarzał, że nie jest pewien tego, co mówi, ma wiele wątpliwości, a właściwie to jest wielce prawdopodobne, że się myli? Chyba każdemu z nas zdarzyła się taka sytuacja.
A odwrotny przypadek? Zdarzyło ci się, że ktoś, kto ewidentnie nie ma żadnej wiedzy na temat, o którym się wypowiada, ale peroruje bez końca i wydaje się absolutnie przekonany o swojej racji, a nawet więcej – nie przyjmuje żadnych argumentów drugiej strony? Taka sytuacja zdarzyła ci się z pewnością wielokrotnie!
Na pewno też od razu masz pewne skojarzenia… Właśnie tak, nierzadko wystarczy posłuchać polityków. Ale to niejedyna grupa, która ma tę tendencję. W różnym stopniu i nasileniu, ale mamy ją wszyscy!
To dość powszechne zjawisko ma swoją nazwę. To efekt Dunninga–Krugera – jeden z błędów poznawczych polegający na tym, że osoby niewykwalifikowane w danej dziedzinie mają skłonność do przeceniania swoich umiejętności, podczas gdy osoby świetnie wykwalifikowane mają tendencję do zaniżania tego, jak postrzegają swoje umiejętności.
Ignorancja przed wiedzą
Efekt Dunninga–Krugera to rodzaj uprzedzeń poznawczych opisanych przez psychologów społecznych Davida Dunninga i Justina Krugera. W skrócie polega on na tym, że niektórzy ludzie są przekonani, że są mądrzejsi i bardziej wykwalifikowani, niż są w rzeczywistości. To ogromna pułapka. Według psychologów brak samoświadomości oraz niskie zdolności poznawcze sprawiają, że przeceniamy swoje możliwości, a konkretnie – swój intelekt i swoje kompetencje.
Ujmując rzecz najprościej i najbardziej obrazowo, efekt Dunninga–Krugera to zbyt duża pewność siebie. Justin Kruger i David Dunning stwierdzili, że to ignorancja, a nie wiedza, częściej jest przyczyną pewności siebie! Naukowcy odkryli również inną prawidłowość – im dana dziedzina wydaje się prostsza, tym częściej osoby niewykwalifikowane uważają siebie za kompetentne! A osoby wykwalifikowane w danej dziedzinie mają tendencję do zaniżania swoich umiejętności.
David Dunning powiedział: „Jeśli jesteś niekompetentny, nie możesz wiedzieć, że jesteś niekompetentny. Umiejętności, których potrzebujesz, by wyprodukować dobrą odpowiedź, są tymi samymi umiejętnościami, których potrzebujesz, by rozpoznać, czy rzeczywiście jest dobra”.
Justin Kruger i David Dunning za swoje odkrycie otrzymali w 2001 roku Nagrodę Nobla.
Każdego dnia i w zasadzie w każdej przestrzeni możemy zobaczyć, jak powszechny jest opisywany efekt. Gremialnie wypowiadamy się na temat tego, jakiego selekcjonera powinna mieć piłkarska kadra, co powinien zrobić prezes banku, by skutecznie walczyć z inflacją, co powinien przepisać lekarz, by szybciej zwalczyć infekcję… Takich przykładów jest mnóstwo. Brak wiedzy i kompetencji zupełnie nie przeszkadza nam w wypowiadaniu się na rozmaite tematy.
Z badań wynika na przykład, że 90 proc. z nas uważa, że prowadzi samochód lepiej niż średnia, co jest przecież niemożliwe!
W 1999 roku Dunning i Kruger badali umiejętności ludzi w zakresie logiki, gramatyki oraz… poczucia humoru! Odkryli wtedy, że niektórzy ludzie przeceniają swoje umiejętności, święcie wierząc, że są lepsi w tych dziedzinach, niż w rzeczywistości się okazało.
Badania Dunninga i Krugera wskazują także pewną prawidłowość – wraz ze wzrostem poziomu wiedzy specjalistycznej na dany temat pewność siebie ma tendencję do wahań. Początkowo ktoś, kto jest „nowy” w danej dziedzinie, dopiero rozpoczyna swoją „przygodę” z nią, może postrzegać swoje umiejętności jako całkiem wysokie. Jednak gdy nadal uczy się więcej i więcej na dany temat, zaczyna zdawać sobie sprawę z ograniczeń własnej wiedzy. Kiedy minie ten czas wahania, a wiedza wciąż będzie rozwijana, prawdopodobnie znowu odzyska zaufanie do swoich kompetencji. Dlatego, jeśli nie mamy pewności, czy zaufać subiektywnej ocenie własnych umiejętności, warto – mówiąc obrazowo – drążyć temat, czyli po prostu się uczyć!
Intelekt to nie butna pewność siebie, to świadomość, że choć możemy wiedzieć dużo, jest też wiele rzeczy, o których nie mamy pojęcia. Bycie inteligentnym polega na próbie ustalenia, co jest słuszne, a nie na próbie udowodnienia za wszelką cenę, że zawsze ma się rację. To również umiejętność uświadamiania sobie, kiedy się mylimy, i przyznawania się do swoich błędów.
Efekt świetnie opisał brytyjski filozof Bertrand Russell, który powiedział: „Jedną z bolesnych rzeczy w naszych czasach jest to, że ci, którzy czują się pewnie, są głupi, a ci, którzy mają jakąkolwiek wyobraźnię i zrozumienie, są przepełnieni wątpliwościami i niezdecydowaniem”.
To daje do myślenia…