Nieadekwatne do faktów przekonanie o własnej wyjątkowości, któremu towarzyszy silna potrzeba kontroli i władzy – oto megalomania. Co to znaczy i jak się dokładnie objawia? Przeczytaj.
Co dokładnie znaczy megalomania? Definicja tego słowa jest prosta. Pochodzi ono z greki i jest połączeniem dwóch słów – „megalo”, czyli „przesada”, oraz „mania”, czyli „szaleństwo”.
W psychologii megalomania utożsamiana jest z manią wielkości. Osoba dotknięta tym zaburzeniem widzi siebie w zniekształceniu – wydaje jej się, że jest wyjątkowa, a jej osiągnięcia są niezwykłe. Przecenia też własne możliwości, w tej kwestii pozostając bez kontaktu z rzeczywistością i swoimi naturalnymi predyspozycjami (myśli np. że może być wielkim piosenkarzem, podczas gdy naprawdę fałszuje i nie ma słuchu, czy zawodnikiem NBA bez odpowiedniego wzrostu). Wydaje jej się, że jest genialna oraz absolutnie wszechmocna. Gdy osoby postronne próbują wyprowadzić ją z błędu, zarzuca im zazdrość.
Warto przy tym podkreślić, że megalomania nie jest chorobą, może być jednak jednym z objawów takich chorób, jak schizofrenia, psychoza endogenna czy choroba afektywna dwubiegunowa (CHAD). Towarzyszy również narcystycznemu zaburzeniu osobowości.
Megaloman jest osobą niedojrzałą emocjonalnie, która nie umie realnie ocenić własnych potencjałów i słabości. Oprócz tego megaloman cierpi na przerost ego. To osoba, która jest przekonana o swojej niezwykłości. W każdej sytuacji podkreśla swoje osiągnięcia, odpowiednio je koloryzując, by wydawały się imponujące. Chwali się kontaktami, obiecuje góry. Choć nie jest w stanie spełnić swoich obietnic, nie bierze za to odpowiedzialności i obraca sytuację tak, by wypaść w jak najkorzystniejszym świetle. Jeśli spróbujesz go skrytykować, nie zrozumie tego. Nie ma też zdolności do samokrytyki. Ma za to poczucie, że jest wybrańcem i nie waha się o tym mówić. Jeśli ktoś okazuje się lepszy od niego, wykazuje się zazdrością, a wręcz zawiścią. Jest tak bardzo zafiksowany na własnej osobie, że inni go nie obchodzą. Megalomania i empatia nigdy nie idą w parze.
Megaloman ma też ogromną potrzebę władzy i przywództwa. Bywa autorytarny. Umie manipulować i niestraszne mu funkcjonowanie w napięciu. Dzięki temu jest w stanie bezwzględnie osiągać swoje cele, np. wysokie stanowisko w pracy.
Czytaj też: Makiawelizm – mroczny wymiar manipulacji. Czym objawia się osobowość makiaweliczna?
Jak odróżnić megalomana od osoby o zdrowym poczuciu własnej wartości? Dla człowieka z tym zaburzeniem jego idealny wizerunek i osiągnięcia – realne bądź będące jego wymysłem – są wartością nadrzędną. Podporządkowuje im swoje życie i ceni bardziej, niż dobro innych osób. Jest gotów posunąć się nawet do niegodziwości, by osiągnąć swoje cele i pokazać, że jest lepszy od innych. W przeciwieństwie do megalomana, osoba o zdrowej pewności siebie nie wykorzystuje jej, aby się dowartościować i poczuć się lepsza, lecz by bronić swoich granic i czuć się komfortowo.
Paradoksalnie megalomania może rozwinąć się na skutek nieśmiałości – jako tarcza obronna, która pozwala sobie z nią poradzić. Jest wówczas typowym mechanizmem obronnym. Megaloman w głębi duszy bywa osobą przeraźliwie zakompleksioną. Tak bardzo wstydzi się tego, kim jest, że buduje sobie fasadę z niezwykłości i zasług. Musi się nimi ciągle przechwalać, bo liczy, że w ten sposób w końcu w nie uwierzy.
Megalomania może też się rozwinąć w dzieciństwie. Pojawi się u dzieci, które były chwalone przesadnie i nieadekwatnie do zasług. W dorosłość wchodzą z przekonaniem o własnej wyjątkowości. Sytuacja może mieć też skrajnie odwrotny przebieg. Dziecko było tak bardzo niezauważane przez rodziców, tak mało dostawało od nich informacji zwrotnej dotyczącej talentów i zachowań, że później do granic absurdu stara się przekonywać cały świat o własnej niezwykłości.
Co ciekawe, megalomanię powodować mogą również typowo fizyczne choroby: nadczynność tarczycy, stwardnienie rozsiane, padaczka oraz kiła.
Megalomani często wyznają zasadę „po trupach do celu”, dlatego relacje z nimi mogą być toksyczne. Ponieważ są przekonani o swoim wyjątkowym statusie, bardzo starannie dobierają grono znajomych – często kierując się kryterium ich ważności i kalkulując, czy kontakt z daną osobą przyniesie im korzyść. Unikają za to ludzi, którzy nie boją się wytykać im błędów i demaskują ich manipulacje. Jeśli odważysz się zwrócić uwagę megalomanowi, musisz liczyć się z tym, że sprowadzisz na siebie jego gniew. Pozostałe osoby są mu raczej obojętne, o ile mają według niego niższy status i nie wchodzą mu w drogę.
Czytaj też: Despota – kto to jest, jak go zrozumieć i jak z nim żyć?
Na megalomana łatwo trafić w pracy, zwłaszcza na mocno eksponowanych stanowiskach. Wpływy i władza mocno go pociągają. Megalomani na niższych szczeblach hierarchii zawodowej są zwykle ambitni i szukają wszelkich sposobów na szybki awans. Lepiej na nich uważać, ponieważ w drodze na szczyt potrafią stosować bardzo brzydkie chwyty.
Megalomanów nie brakuje zwłaszcza w polityce i w zarządach wielkich firm. Również w historii Polski i świata be trudu można znaleźć przykłady megalomanii. Megalomanem był i sarmata przekonany o własnej wyjątkowości, i romantyczny wyznawca mesjanizmu. Jeśli megalomanii, co częste, towarzyszy obsesja władzy, może ona przekuć się w coś naprawdę niebezpiecznego. Megalomanami byli np. Hitler i Stalin, a i w obecnych czasach nietrudno wskazać polityków, którzy wykazują się megalomanią, choćby Putina z jego imperialnymi zakusami i żądzą krwawej wojny.
Megalomania nie jest odrębną jednostką chorobową ujętą w klasyfikacji ICD-10 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych), dlatego nie ma z góry przyjętych wytycznych dotyczących jej diagnozy i leczenia. Zaburzenie to stwierdza się najczęściej jako objaw towarzyszący innym chorobom – na przykład narcystycznemu zaburzeniu osobowości.
Podobnie jest z leczeniem megalomanii – jej oznaki łagodnieją, gdy pacjent podejmuje psychoterapię mającą na celu leczenie swojego głównego zaburzenia. Przykładowo, jeśli megalomania wywołana jest przez schizofrenię, to zlecona przez lekarza farmakoterapia powinna ograniczyć przejawy megalomanii.
Współczesna kultura popularna zbudowana na kulcie indywidualizmu przesycona jest megalomanią. Nie pomaga też fakt, że żyjemy w epoce dominacji kapitalizmu, który napędza konsumpcjonizm i promuje budowanie własnej wartości na dobrach materialnych. Taka atmosfera sprzyja wykształcaniu się postaw megalomańskich – zdecydowana większość influencerów pokazujących swoje luksusowe życie, drogie ubrania, wycieczki i domy ma w sobie większy lub mniejszy pierwiastek megalomana. Osoby o takich cechach robią też karierę w telewizji i na platformach streamingowych, ponieważ ich mania wielkości i wyjątkowa wrażliwość na zniewagę jest idealnym paliwem dla wszelkich afer i dram, które z kolei napędzają oglądalność. Stąd w popularnych reality show roi się od ludzi, którzy sytuują się w spektrum narcystycznych zaburzeń osobowości – a co za tym idzie, cechuje ich megalomania.
Premiowanie megalomanii przez media i popkulturę buduje tolerancję na tego typu zachowania w społeczeństwie, co sprawia, że coraz więcej z nas postrzega ją jako cechę ludzi sukcesu i coś, do czego samemu warto dążyć – mimo wątpliwej moralnie natury tego zaburzenia.
Oto najczęściej zadawane pytania dotyczące megalomanii i odpowiedzi w pigułce.
Co to jest megalomania?
Megalomania to zaburzenie osobowości polegające na nadmiernej wierze we własną wartość. Osoba dotknięta tym zaburzeniem wyraża przekonanie o własnej wielkości, potędze oraz ponadprzeciętnych zdolnościach.
Jakie są główne objawy megalomanii?
- przecenianie własnych możliwości,
- nadmierne skupienie na sobie,
- skłonność do manipulowania,
- brak autorefleksji i samokrytycyzmu,
- brak empatii wobec innych.
Jakie są przyczyny megalomanii?
Przyczyny megalomanii mogą być wieloczynnikowe. Bierze się pod uwagę m.in. czynniki genetyczne, środowiskowe czy też psychospołeczne. Często towarzyszy ona innym zaburzeniom osobowości, np. narcyzmowi.
Czy megalomania jest dziedziczna?
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy megalomania jest dziedziczna, jednak istnieje pewne prawdopodobieństwo, że czynniki genetyczne mogą odgrywać pewną rolę w jej powstawaniu.
Jakie są różnice między zdrową pewnością siebie a megalomanią?
Różnice między zdrową pewnością siebie a megalomanią polegają na tym, że w zdrowej pewności siebie osoba potrafi realistycznie oceniać swoje umiejętności, podczas gdy w megalomanii występuje przesadne i nierzeczywiste przekonanie o własnej wyjątkowości.
Czy megalomanię można wyleczyć?
Megalomania może być trudna do wyleczenia, ale terapia psychoedukacyjna, terapia poznawczo-behawioralna czy farmakoterapia mogą pomóc w złagodzeniu jej objawów.
Jak diagnozuje się megalomanię?
Diagnozę megalomanii ustala psycholog lub psychiatra na podstawie terapii.
Jakie są skutki megalomanii w życiu codziennym?
Skutki megalomanii w życiu codziennym mogą obejmować problemy interpersonalne, trudności w relacjach międzyludzkich oraz zawodowych, a także izolację społeczną.
Czy megalomania jest związana z innymi zaburzeniami psychicznymi?
Megalomania może być związana z zaburzeniami nastroju, osobowości czy zaburzeniami lękowymi. Towarzyszy takim jednostkom chorobowym jak: schizofrenia, psychoza endogenna, choroba afektywna dwubiegunowa (CHAD), zaburzenia narcystyczne.
Jak można pomóc osobie z megalomanią?
Megaloman nie potrafi dokonać autorefleksji i z dystansu spojrzeć na swoje szkodliwe zachowania. Z tego względu potrzebne jest mu wsparcie psychologiczne oraz wyrozumiałość i otwartość ze strony bliskich, którzy powinni powstrzymywać się od krzywdzących ocen.