Osobowość anankastyczna znajduje się na liście 10 typów zaburzeń osobowości. I jak się okazuje, występuje relatywnie często. Sprawdźcie, czym się charakteryzuje osobowość anankastyczna.
Osobowość anankastyczna jest jedną z najczęstszych zaburzeń osobowości – cierpi na nią od 2 do 5 proc. populacji na świecie. Jak wynika z badań z 1999 roku (przeprowadzonych przez F.A. Carter, R.T. Muldera, P.F. Sullivana i P.R. Joyce'a, „Psychological Medicine”), anankastyczność częściej dotyka mężczyzn niż kobiety. Niewykluczone zatem, że prędzej czy później spotkamy na swojej drodze osobę, która będzie wykazywała cechy typowe dla zaburzenia, jakim jest osobowość anankastyczna. Warto zatem wiedzieć, jak objawia się osobowość anankastyczna i z jakimi innymi zaburzeniami można ją pomylić.
Osobowość anankastyczną można podejrzewać u kogoś, kto jest nadmiernie pedantyczny i perfekcjonistyczny. Idealny ład na biurku, ubrania ułożone w szafie kolorami, na kuchennym blacie żadnego okruszka. Porządek w papierach, rutyna w życiu. Żadnych odstępstw od normy.
Osobowość anankastyczna wiąże się z potrzebą nieustającej kontroli, która dotyczy nawet najdrobniejszych szczegółów życia. Człowiek o osobowości anankastycznej porusza się w ściśle określanych ramach i działa według sztywnych zasad. Jest przy tym mało elastyczny, jakiekolwiek bowiem odstępstwo od obowiązujących w jego życiu reguł powoduje u niego dyskomfort i frustrację.
Ludzie, których cechuje osobowość anankastyczna, odbierani są jako tak zwani sztywniacy, osoby z klapkami na oczach, tonący w listach zadań do wykonania.
Ciągłe porządkowanie, kontrolowanie, sprawdzanie, czy wszystko się zgadza i jest, jak trzeba, może być bardzo męczące. Nic dziwnego, że ludzie, którzy mają osobowość anankastyczną, są przesadnie skupieni na sobie i na tym, co robią. Mówi się, że są mało empatyczni, nie interesują się otoczeniem i ludźmi wokół siebie. Na dodatek ich nieustające dążenie do perfekcji i potrzeba kontroli wywołują w nich poczucie winy. Najmniejsze niedociągnięcie, zaniedbanie, opóźnienie w realizacji zadań wiąże się z niezadowoleniem i poczuciem bycia niewystarczającym. To budzi frustracje i niepokój.
Wydawałoby się, że to pracownik doskonały: sumienny, dokładny, nigdy się nie spóźnia, perfekcyjnie wykonuje swoje obowiązki. Okazuje się jednak, że osobowość anankastyczna może skutecznie utrudniać życie zawodowe. Te pożądane cechy, które doceniają zarówno pracodawcy, jak i koledzy i koleżanki z zespołu, przybierają o ludzi o osobowości anankastycznej przesadną formę. Wygórowane wymagania, wyśrubowane standardy, wysoko ustawiona poprzeczka sprawiają, że pracownicy cechujący się osobowością anankastyczną są trudni w relacjach z innymi członkami zespołu: nie tolerują niedociągnięć, uchybień czy spóźnień. Wszystko musi być zrobione idealnie, zgodnie z ich wyobrażeniami; w takiej sytuacji trudno im delegować zadania i zaufać innym. Ludzie o osobowości anankastycznej nie odnajdują się w pracy zespołowej, wolą wszystko robić sami, co może prowadzić do nadmiernego poświęcania się pracy kosztem rodziny i życia towarzyskiego.
Wspomniane wcześniej cechy osobowości anankastycznej wpływają również na relacje międzyludzkie i życie osobiste. Ludzie o osobowości anankastycznej charakteryzują się pewnego rodzaju powściągliwością, nie są zbyt wylewni, tak jakby uczucia i ich przejawy również musieli trzymać na wodzy. Zdecydowanie trudniej im o spontaniczne reakcje i romantyczne uniesienia, co może być trudne zwłaszcza na początku relacji.
Partner lub partnerka o osobowości anankastycznej mogą chcieć grać pierwsze skrzypce w związku, wytyczając reguły wspólnego życia. Może to wiązać się z przesadną kontrolą nie tylko siebie, ale również poczynań partnera, dopuszczaniem wyłącznie własnych rozwiązań, narzucaniem swojego zdania i oczekiwaniem, że wszystko będzie działało jak w zegarku.
Życie jak pod sznurek, w którym brakuje fantazji, luzu i spontaniczności, może być męczące zarówno dla kogoś, kto ma osobowość anankastyczną, jak i dla jego bliskich.
Frustracja, niepokój, poczucie winy, które gromadzą się u osoby anankastycznej, prędzej czy później muszą znaleźć ujście: negatywne emocje często przybierają formę złości i skupiają się na partnerce lub partnerze.
Ponadto ludzie z osobowością anankastyczną często cierpią także na zaburzenie depresyjne, lękowe, hipochondryczne, jak również na zaburzenia odżywiania. Są też podatni na uzależnienia.
Aby rozpoznać i leczyć zaburzenie osobowości anankastycznej, potrzebna jest dość wnikliwa diagnoza, którą zajmują się psychiatrzy. Można ją bowiem błędnie zakwalifikować jako zaburzenie narcystyczne lub zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne. Te zaburzenia nie są równoznaczne, aczkolwiek mogą ze sobą współistnieć. Badania opublikowane w 2019 r. na łamach „Indian Journal of Psychiatry” sugerują, że około 20 do 30 proc. osób z osobowością anankastyczną może również mieć zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.
Leczenie osobowości anankastycznej polega również na psychoterapii długoterminowej, wspomaganej leczeniem farmakologicznym w przypadku, gdy pacjent cierpi na depresję, zaburzenia lękowe i silne natręctwa.
W przypadku psychoterapii opcje leczenia osobowości anankastycznej mogą obejmować:
- Terapię poznawczo-behawioralną (CBT) – koncentruje się na pomocy w zauważeniu i ostatecznie zmianie negatywnych wzorców myślowych związanych z osobowością anankastyczną.
- Terapię psychodynamiczną – ma pomóc pacjentowi zrozumieć świadome i nieświadome myśli i emocje, dzięki czemu będzie on mógł dokonywać zdrowszych wyborów w swoim codziennym życiu.
Inne potencjalne terapie mogą obejmować:
- Terapię dialektyczno-behawioralną (DBT) – może poprawić regulację emocjonalną.
- Nidoterapię – koncentruje się na wprowadzaniu zmian środowiskowych w celu poprawy zdrowia psychicznego pacjenta.