Biofeedback jest bezinwazyjnym treningiem optymalizującym pracę mózgu, w którym współpracują ze sobą zaawansowane technologicznie urządzenia terapeutyczne oraz człowiek. Pomaga między innymi w leczeniu chronicznego zmęczenia, depresji, bezsenności, ADHD czy stanów nerwicowych.
Terapia Biofeedback zyskuje coraz większą popularność, a w sieci można znaleźć na jej temat wiele pozytywnych opinii. O to, na czym polega oraz jak wygląda sesja EEG Biofeedback, zapytaliśmy terapeutę.
To technika samoregulacji, dzięki której kontroluje się procesy organizmu, uważane za mimowolne. Biofeedback wymaga specjalistycznego sprzętu do przekształcania sygnałów fizjologicznych w komunikaty wizualne i słuchowe, a także wyszkolonego praktyka, który prowadzi terapię. Informację zwrotną otrzymujemy, korzystając z ekranu monitora komputera. Można powiedzieć, że Biofeedback pozwala „zajrzeć” do wnętrza organizmu i regulować określone fizjologiczne parametry, podobnie jak patrząc w lustro, możemy zmieniać mimikę twarzy.
Za pomocą Biofeedbacku monitoruje się sprzężenie zwrotne sEMG (elektromiografia EMG) – to diagnostyka czynności elektrycznej mięśni i nerwów obwodowych. Stosowana jest w różnych zaburzeniach, takich jak napięciowy ból głowy czy przewlekły ból. Z kolei sprzężenie zwrotne elektroencefalografii (EEG), zwane również neurofeedbackiem, jest wykorzystywane chociażby przy ADHD czy epilepsji.
Gdy celem Biofeedbacku jest zmniejszenie pobudzenia współczulnego układu nerwowego, kiedy zmagamy się ze skutkami stresu, bada się m.in.: częstość akcji serca, częstość oddechów, temperaturę powierzchni skóry (na opuszkach palców), przewodnictwo skóry i zmienność rytmu serca.
Biofeedback to trening, który uczy, jak przejąć kontrolę nad procesami fizjologicznymi, co pomaga przy dolegliwościach psychicznych, takich jak: stany lękowe, zaburzenia nerwicowe czy depresja, a także przy schorzeniach fizycznych, jak nadciśnienie i inne stany chorobowe zaostrzone przez stres. Biofeedback pomaga też uświadomić sobie, jaki związek mają nasze myśli, uczucia i zachowania z dolegliwościami ciała. Z biegiem czasu można nauczyć się samoregulacji psychofizycznej bez informacji zwrotnych widzianych na ekranie monitora. Terapia poprawia wyniki w nauce, sporcie i pracy, a także podnosi ogólny poziom samopoczucia.
Badania wskazują, że techniki Biofeedbacku przynoszą pozytywne efekty, jeśli są włączone do planu leczenia takich schorzeń, dolegliwości oraz dysfunkcji, jak: przewlekły ból (krzyża, miednicy i inne), bezsenność, migrenowe bóle głowy, chroniczne zmęczenie, fibromialgia, padaczka, choroba lokomocyjna, depresja, lęk, zaparcia, niemożność utrzymania moczu, ADHD i trudności w czytaniu u dzieci.
Terapia Biofeedback to trening, a nie leczenie. Pacjent podczas jego trwania jest aktywnym uczniem, a terapeuta kładzie nacisk na jego edukację, wyjaśniając, w jaki sposób wyświetlane sygnały odnoszą się do jego fizjologii. Na przykład może powiedzieć: „podnieś ramiona” lub „zmarszcz czoło”, używając sygnału napięcia mięśniowego na ekranie, aby wskazać reakcje fizjologiczne. W ten sposób pacjent dowiaduje się, w jaki sposób reaguje na bodźce psychiczne, w szczególności w sytuacjach stresowych. Przykładowo najpierw proszony jest o zrelaksowanie się, a następnie o zaangażowanie się w stresującą czynność, żeby zaobserwować swoje reakcje, które terapeuta tłumaczy – na przykład: „Utrzymywanie zielonej linii poniżej dwóch mikrowoltów oznacza, że twoje mięśnie są już rozluźnione. Jeśli poćwiczysz uwalnianie napięcia w tych mięśniach, będziesz odczuwać bóle głowy rzadziej lub z mniejszą intensywnością”. Terapeuta może następnie udzielić pacjentowi sugestii, jak prowadzić swój dialog wewnętrzny albo co wizualizować, żeby zmniejszyć objawy stresu i nauczyć się samodzielnie uspokajać.
Terapia EEG Biofeedback jest terapią bezpieczną i bezinwazyjną, bez skutków ubocznych, dlatego skorzystać z niej może prawie każdy. Szczegóły jej przebiegu oraz obszary zastosowania zdradza terapeuta Gabriel Skorupa.
Jest pan psychologiem o specjalności projektowanie interakcji człowiek–komputer. Na czym polega taka praca?
W swojej pracy zajmuję się diagnostyką neuropsychofizjologiczną oraz neuroterapią mózgu, do której wykorzystuję różne urządzenia terapeutyczne. Przede wszystkim EEG Biofeedback, czyli aparaturę pozwalającą na bezinwazyjny trening, który optymalizuje pracę mózgu. Natomiast do diagnostyki aktywności elektrycznej mózgu wykorzystuję aparat EEG ze specjalistycznym oprogramowaniem do analizy ilościowej EEG, czyli QEEG (Quantitative EEG).
Czy diagnozy QEEG odzwierciedlają na przykład lęki lub stany depresyjne?
Tak, w wynikach badań diagnostycznych QEEG można zauważyć tzw. neuromarkery pewnych zaburzeń, jak na przykład depresja, podwyższony poziom lęku czy ADHD.
Otrzymane wyniki nie stanowią jednak diagnozy klinicznej, którą stawiają lekarze, a służą jedynie do prawidłowego planowania terapii optymalizującej pracę mózgu. Diagnostyka QEEG wykonywana jest przed rozpoczęciem terapii Biofeedback EEG, żeby zaplanować pacjentowi indywidualny protokół terapeutyczny.
Jak wygląda sesja?
Przed rozpoczęciem terapii lub treningu terapeuta mocuje pacjentowi do skóry głowy oraz na uszy elektrody, które podłączane są do głowicy EEG odbierającej i wzmacniającej czynność elektryczną mózgu. Czynność ta jest przedstawiana w postaci zmian parametrów w planszy stymulacyjnej – grze, która wyświetla się na ekranie monitora. Pacjent siedzi w fotelu, ma obserwować planszę i za pomocą oddechu, koncentracji uwagi bądź relaksacji – bez żadnej klawiatury czy myszki – wpływa na zmiany w czynności elektrycznej swojego mózgu.
Na planszy może być na przykład samochód, który – jeśli mózg pracuje prawidłowo, tzn. osiąga zadane przez terapeutę parametry – jedzie szybko, po prawej stronie drogi, a w momencie utraty koncentracji – zwalnia, zjeżdża na lewo. W ten sposób mózg uczy się odpowiedniego wzorca funkcjonowania. Za prawidłowe reakcje dostajemy nagrodę w postaci punktów wyświetlanych w rogu planszy, o czym informuje sygnał dźwiękowy.
Kto najczęściej korzysta z treningów czy terapii EEG Biofeedback?
Z treningu prewencyjnie korzystają osoby zdrowe, które na przykład ze względu na wymagania w pracy potrzebują utrzymywać mózg w optymalnej kondycji. Są to najczęściej osoby narażone na permanentny stres, jak: lekarze, ratownicy medyczni, kontrolerzy ruchu, ale i adwokaci czy sportowcy.
Drugą grupą są pacjenci, którzy borykają się z różnymi zaburzeniami. Częstym problemem, z którym się stykamy jako terapeuci Biofeedback EEG, są trudności z koncentracją uwagi, ADHD, dysleksja czy dyskalkulia – czyli dysfunkcje, które utrudniają naukę w szkole czy pracę zawodową. Często też stykamy się ze stanami depresyjnymi, zaburzeniami snu czy stanami lękowymi. Zastosowań Biofeedbacku EEG jest naprawdę wiele.
Jakie są przeciwwskazania? Czy ta terapia sprawdzi się przy poważniejszych zaburzeniach psychicznych – na przykład głębokiej depresji, chorobie dwubiegunowej czy psychozach?
Terapia EEG Biofeedback jest terapią bezpieczną i bezinwazyjną, bez skutków ubocznych, dlatego skorzystać z niej może prawie każdy. Jednak osoby cierpiące na głęboką depresję mają zazwyczaj niską motywację do treningów, często nie wierzą w siebie i swoje możliwości, oraz w to, że są w stanie osiągnąć poprawę nastroju, dzięki wysiłkowi wkładanemu podczas terapii. Dlatego ważne jest, aby terapeuta potrafił odpowiednio je motywować i zachęcać do kontynuowania terapii. W przypadku zaburzeń psychotycznych istnieje obawa, że pacjent będzie podejrzewać, że sprzęt do terapii negatywnie na niego oddziałuje – kontroluje go albo mu szkodzi. Jeżeli jednak pacjenci z tymi zaburzeniami są w stanie ustabilizowanym lekami, to po konsultacji z lekarzem psychiatrą można oczywiście spróbować tego rodzaju terapii i może ona z powodzeniem wspierać proces leczenia.
Po jakim czasie można liczyć na efekty?
EEG Biofeedback jest terapią długoterminową, zaczyna się ją z reguły od minimum 40 sesji terapeutycznych, które odbywają się przynajmniej dwa, trzy razy w tygodniu.
Gabriel Skorupa, psycholog, terapeuta Biofeedback w Centrum Terapii Alma, wykładowca w Centrum Szkoleniowo-Terapeutycznym Akademia Biofeedback EEG.