W przypadku zaburzenia lękowego uogólnionego objawy dotyczą chronicznego niepokoju, lęku odczuwanego jako wolnopłynący oraz silnego irracjonalnego martwienia się. Na czym polega diagnoza lęku uogólnionego, jakie są jego objawy i na czym polega leczenie?
Zespół lęku uogólnionego (z ang. generalized anxiety disorder) to zaburzenie psychiczne, charakteryzujące się silnym uczuciem lęku oraz chronicznym zamartwianiem się bez racjonalnych przyczyn. Rozpoznanie uogólnionego zaburzenia wymaga występowania objawów przez co najmniej 6 miesięcy, a chory nie może sam poradzić sobie z objawami ani ich kontrolować. Inne najczęstsze objawy zaburzenia lękowego uogólnionego to: niepokój, łatwe męczenie się, napięcie mięśniowe, problemy ze snem. Najczęściej odczuwaną formą lęku uogólnionego jest chroniczny lęk odczuwany jako lęk wolnopłynący i przekonanie, że wiecznie martwienie się jest najlepszą strategią, żeby uniknąć niebezpieczeństw. Problem lęku uogólnionego polega na tym, że przez jakiś czas można z nim prawie normalnie funkcjonować.
Zespół lęku uogólnionego jest prawdopodobnie najczęstszą formą zaburzeń psychicznych. Według klasyfikacji ICD 10 zaburzenia lękowe należą do grupy zaburzeń nerwicowych, składającej się z dwóch podgrup. Do pierwszej grupy zaburzeń lękowych (F 40) należą te w postaci fobii (agorafobia, fobie społeczne i izolowane postaci fobii), a druga grupa (F 41) to „inne zaburzenia lękowe”, do których zalicza się między innymi: zaburzenia lękowe z napadami lęku (epizodyczny lęk napadowy) oraz zaburzenia lękowe uogólnione.
Statystycznie rozpoznania uogólnionego zaburzenia – średnia zapadalność na zespół lęku uogólnionego w ciągu całego życia wynosi ok. 5 proc.
W klasyfikacji chorób DSM-IV zespół lęku uogólnionego jest interpretowany jest jako zespół lękowy wywodzący się z nerwicy lękowej opisanej przez Freuda w 1884 roku. Początkowo do postawienia diagnozy wystarczał jedynie miesiąc objawów psychologicznych, jak i zaburzeń somatycznych. Praktyka kliniczna udowodniła jednak, że zaburzenie lękowe uogólnione to choroba przewlekła, jedynie w niewielkiej ilości dotyczy krótkich okresów czasu, stąd w nowszej klasyfikacji DSM- III-R zaznacza się konieczność trwania objawów przez co najmniej 6 miesięcy. Najważniejszymi cechami rozpoznania choroby, jaką jest zespół lęku uogólnionego jest uczucie silnego lęku oraz zamartwianie się w trakcie występowania zaburzenia. Lęk jest przewlekły i określany jako uporczywy. Zespół lęku uogólnionego daje czasem taki objaw, jak napady lęku (ataki paniki), ale nie są tak nasilone jak w lęku napadowym i występują sporadycznie. Przy rozpoznaniu należy wykluczyć przede wszystkim choroby somatyczne, którym także towarzyszyć może uczucie stałego napięcia (na przykład choroby tarczycy). Ponadto określono, że te zaburzenia lękowe charakteryzuje 6 podstawowych objawów dla zaburzenia lękowego uogólnionego, a spełnienie co najmniej trzech z nich daje powody do diagnozy zaburzenia lękowego uogólnionego.
Zobacz też: Lęk separacyjny u dorosłych – w jaki sposób wpływa na nasze relacje i jak sobie z nim poradzić?
W zespole lęku uogólnionego przyczyny nie są jednoznaczne - przyczyną występowania zaburzeń lękowych są zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Diagnozę zaburzeń lękowych częściej stawia się u kobiet niż mężczyzn.
Wśród symptomów lęku uogólnionego wymienia się fizyczne i psychiczne objawy.
Najczęstsze objawy lęku uogólnionego:
1. Nadmierny lęk i zamartwianie się przez co najmniej 6 miesięcy.
2. Zamartwianie się dotyczy wydarzeń i czynności życiowych, których nie sposób kontrolować. Poczucie to związane jest z niepewnością sytuacji, na którą nie ma się wpływu i nie ma ona nic wspólnego z teraźniejszym stanem, na przykład: „A jeśli coś się stanie mojemu dziecku na treningu sportowym”, „Co będzie, jeśli podczas podróży nas okradną”, „Na pewno pod koniec miesiąca dowiem się, że wyrzucą mnie z pracy” itd.
3. Lęk i zamartwianie się łączą się co najmniej z trzema z poniższych objawów (przy czym występują przez większą ilość czasu). Dla dzieci wymagane jest tylko jedno z kryteriów:
a. niepokój lub uczucie podenerwowania albo rozdrażnienia,
b. poczucie przewlekłego zmęczenia, łatwe męczenie się,
c. zaburzenia funkcji poznawczych,
d. drażliwość,
e. napięcie mięśni,
f. zaburzenia snu.
4. Przyczyną lęku i zamartwiania nie są inne zaburzenia psychiczne.
5. Lęk, zamartwianie się oraz inne objawy znacząco wpływają na funkcjonowanie w życiu rodzinnym i zawodowym.
6. Upośledzenie funkcjonowania nie jest spowodowane nadużywaniem substancji psychoaktywnych, leków, ani chorobami somatycznymi.
Objawy towarzyszące to m.in. zaburzenia snu, problemy z koncentracją, przewlekłe zaburzenia wegetatywne na przykład stale utrzymująca się tachykardia. Zaburzenie lękowe uogólnione często współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi takimi jak depresja, dystymia, zespół stresu pourazowego, napady lęku panicznego, fobia społeczna. Na lęk uogólniony cierpią często osoby uzależnione od alkoholu, substancji psychoaktywnych i nadużywające leków. Poza kryteriami diagnostycznymi, GAD manifestuje się również zaburzeniami somatycznymi. Najczęściej zgłaszanymi są ból i zawroty głowy, przyspieszone bicie lub kołatanie serca, duszności, dolegliwości gastryczne w tym utrudnione połykanie, bóle w nadbrzuszu. Dolegliwości, które towarzyszą zaburzeniom lękowym mają niespecyficzny charakter oraz nie znajdują potwierdzenia w badaniach.
Podstawową metodą leczenia zaburzeń lękowych uogólnionych jest psychoterapia. Farmakoterapię traktować należy jedynie uzupełniająco. Lekami, które wydają się dawać najszybszy efekt są benzodiazepiny, które jednak niosą duże ryzyko uzależnienia, a ich działanie przeciwlękowe zmniejsza się w trakcie zażywania. Dlatego rekomenduje się stosować je doraźnie. Coraz częściej w terapii lęku stosuje się leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI, które mogą wywoływać niepożądane skutki uboczne szczególnie na początku leczenia, na przykład czasowe nasilenia lęku, co może być trudne do zaakceptowania. W leczeniu zaburzeń lękowych stosuje się kilka różnych form terapii (leki należące do różnych grup, różne rodzaje psychoterapii), ale dobór odpowiedniego leczenia musi być zawsze dobierany indywidualnie.
Zobacz też: Lęk egzystencjalny – jak boisz się o swoje życie?
Psychoterapia stosowana samodzielnie, jak również w połączeniu z farmakoterapią, jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych metod leczenia zaburzeń lękowych. Poszczególne nurty psychoterapeutyczne podchodzą do tego w różny sposób. Psychoanaliza na przykład wyjaśnia patomechanizm lęku w kategoriach nieświadomego intrapsychicznego konfliktu, ale są i takie, które koncentrują się na objawach i aktywnym działaniu, a nie na odkrywaniu nieświadomych przyczyn kształtowania się tych zaburzeń.
Za jedną z najskuteczniejszych metod leczenia zaburzeń lękowych uważa się terapię poznawczo-behawioralną, która koncentruje się na zmianie unikowych zachowań spowodowanych lękiem poprzez identyfikację i przekształcanie przekonań wywołujących lęk. Wśród stosowanych technik TPB są psychoedukacja wyjaśniająca charakter lęku, świadome obserwowanie objawów i ich kontrola, ćwiczenia somatyczne, podważanie irracjonalnych myśli i przekonań, praca mentalna nad bodźcami wywołującymi lęk. Podczas leczenia lęku uogólnionego istotne są techniki relaksacyjne oraz inne sposoby obniżające napięcie oraz umożliwiające kontrolą zamartwiania się.
Zaburzenie lękowe uogólnione jest uznawane za chorobę przewlekłą, trwającą od kilku do nawet kilkunastu lat i mającą niestety tendencję do powrotów. Jakie są rokowania? Badania wskazują, że odsetek chorych z remisją objawów po roku wynosi 15 proc., po dwóch latach – 25 proc, po pięciu latach – prawie 38 proc. Współwystępowanie innego zaburzenia lękowego zmniejsza odsetek osób z remisją co najmniej o połowę.
Zobacz też: Depresja lękowa – kiedy życiem zarządza lęk