Czy Warszawa jest gotowa na zmiany demograficzne? Jak żyło się, żyję i będzie żyło w stolicy osobom starszym? Temu tematowi przyjrzymy się bliżej na wystawie „Warszawa w budowie: Starsze miasto” poświęconej miejscu seniorów w życiu miasta.
Warszawa jest nadal stosunkowo młodym miastem. Jak podają statystyki zamieszczone na stronach Urzędu Miasta średnia wieku mieszkańca stolicy to 42 lata. Trendy demograficzne są jednak nieubłagane i jasno wskazują na to, że w Warszawie będzie przybywać osób w wieku poprodukcyjnym. Szacuje się, że w 2060 roku osoby starsze będą stanowić ok. 30% mieszkańców miasta. Ich problemem mogą być nie tyle bariery architektoniczne czy komunikacyjne, ale poczucie wykluczenia i samotności.
Jak tworzyć miasto w duchu inkluzywności i sprawić, żeby wszystkim mieszkańcom niezależnie od wieku żyło się lepiej? To zagadnienie próbują zgłębić organizatorzy wystawy „Starsze miasto”, którą będzie można oglądać w Muzeum Woli w ramach 17. edycji festiwalu „Warszawa w budowie”. Będzie można na niej zobaczyć autentyczną i wielowarstwową opowieść o tym, jak seniorzy widzą siebie i przestrzeń miejską w której żyją. Nie zabraknie przy tym głosu osób i organizacji pracujących z nimi na co dzień.
Na temat starości i starzejącego się społeczeństwa stolicy będzie można spojrzeć z perspektywy dzieł między innymi takich artystów jak Władysław Hasior, Zbigniew Libera, Monika Mamzeta, Roman Opałka czy Agata Zbylut, ale również poprzez prace seniorek i seniorów, a także opiekunów osób starszych.
– Wychodzimy z założenia „nic o starości bez osób starszych”– mówią kuratorki Wanda Kaczor i Magdalena Staroszczyk, które zaprosiły do współtworzenia wystawy osoby w różnym wieku.
Ważną częścią przygotowań była długofalowa współpraca z klubem działającym przy Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, a także grupami seniorskimi spotykającymi się m.in. w warszawskich Centrach Aktywności Międzypokoleniowej.
„Skrzydła”, obraz Igi Sturlis, uczestniczki treningów Rock Steady Boxing (Fot. materiały prasowe)
Ekspozycja oddaje głos także opiekunkom, głównie Ukrainkom, zrzeszonym w Komisji Pracownic i Pracowników Domowych. Poprzez instalację „Pokój bez drzwi”, będącą kontynuacją projektu „Opiekunki. Chcemy całego życia”, słuchowiska, w którym opowiadają o swojej pracy z osobami starszymi.
– Ramą naszego myślenia o temacie starości jest etyka troski stojąca w kontrze do podejścia indywidualistycznego. Wychodzimy z założenia, że temat starzenia się dotyczy nas wszystkich, a w obliczu wzrostu długości życia kwestia, (brak) polityki senioralnej może niedługo stać się jednym z najbardziej palących problemów społecznych – wyjaśniają kuratorki.
Żyjemy coraz dłużej. Nigdy wcześniej w dziejach historii ludzkości nie żyło w jednym czasie pięć generacji. Stopniowy wzrost liczby osób w wieku emerytalnym przy jednoczesnym spadku liczby dzieci i młodzieży to temat od dawna obecny w europejskiej debacie publicznej. Nad projektowaniem miast przyjaznych osobom w każdym wieku pracują think tanki na całym świecie.
Ekspozycja w Muzeum Woli daje okazję przyjrzenia się nowym instytucjom przyjaznym seniorom, takim jak Centra Aktywności Międzypokoleniowej działającym w Warszawie. Obok nich zobaczymy rozwiązania „z poprzedniej epoki”, jak otwarty w latach 70. XX wieku i działający do dziś Dom Pomocy Społecznej „Budowlani”. Zastosowane tam rozwiązania do dziś inspirują swoją innowacyjnością.
Dom Pomocy Społecznej „Budowlani”. (Fot. Tomasz Kaczor, 2025)
Wystawie towarzyszy bogaty program wydarzeń przybliżających tematykę tworzenia miast w duchu inkluzywności. O swoim doświadczeniu we wspieraniu innowacji społecznych opowie Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę”. Razem ze Stowarzyszeniem Pedagogów Teatru będzie można pomyśleć o scenariuszach własnej starości. Oprócz wykładów i rozmów z ekspertami pojawi się też okazja do twórczych spotkań międzypokoleniowych. Sercem wystawy będzie wspólny stół, przykryty obrusem do haftowania, zaprojektowanym przez Ewę Cieniak.
– Zależy nam na stworzeniu przestrzeni, do której po prostu chce się przyjść, pobyć z innymi, wrócić. Może da ona możliwość rozmawiania na trudne tematy, z którymi wiele z nas musi radzić sobie na co dzień samotnie – tłumaczą kuratorki.
Festiwal WARSZAWA W BUDOWIE powstał w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie w 2009 roku. Podejmuje jak najszerzej rozumiane zagadnienia projektowania: od wzornictwa przemysłowego, grafiki użytkowej przez architekturę i urbanistykę po projektowanie społeczne. Tegoroczna edycja festiwalu „Warszawa w budowie” jest organizowana przez Muzeum Warszawy, które - przy realizacji poprzednich edycji - współpracowało z Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Od 2023 roku wydarzenie realizują naprzemiennie przez obie instytucje.
Wystawa „WARSZAWA W BUDOWIE: Starsze miasto”, Muzeum Woli, 26 września 2025 roku – 29 marca 2026 roku.