W skali globalnej zawodowo pracuje około 50 proc. kobiet i aż 80 proc. mężczyzn. Co więcej, nawet w wysoko rozwiniętych krajach kobiety zarabiają mniej niż mężczyźni, i wcale nie wynika to z ich gorszego wykształcenia. Przeciwnie – w wielu krajach szeroko rozumianego Zachodu to kobiety są lepiej wykształcone. Dlaczego zatem poziom zatrudnienia i dochodów różni się między płciami? Badania na ten temat prowadzi prof. Claudia Goldin, tegoroczna laureatka ekonomicznego Nobla.
Dlaczego mniej kobiet pracuje i dlaczego zwykle zarabiają one o wiele mniej niż mężczyźni? Przełomowe badania na temat sytuacji kobiet na rynku pracy prowadzi amerykańska ekonomistka prof. Claudia Goldin z Uniwersytetu Harvarda, specjalizująca się w historii gospodarczej oraz ekonomii pracy, która przez całą swoją karierę zawodową analizuje przyczyny utrzymujących się nierówności między płciami na rynku pracy i szuka sposobów jej zmniejszania. Co ciekawe, prof. Goldin jest tegoroczną laureatką Nobla z ekonomii i trzecią kobietą wśród 93 zdobywców nagrody w tej dziedzinie, co najlepiej obrazuje fakt, że to mężczyźni zdecydowanie częściej i szybciej robią karierę również w nauce. Ekonomistka jest również pierwszą kobietą, której zaproponowano zatrudnienie na wydziale ekonomii Harvardu [doktorat z ekonomii na Uniwersytecie w Chicago uzyskała w 1990 roku – przyp. red.].
Jak wyjaśnił Hans Ellegren, sekretarz Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk w Sztokholmie, wyróżnienie to zostało przyznane „za poprawę naszej wiedzy na temat sytuacji kobiety na rynku pracy”, co jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa. 77-letnia ekonomistka przedstawiła bowiem pierwszy w historii kompleksowy opis zarobków kobiet i ich udziału w rynku pracy. Ujawniła w nim główne źródła utrzymujących się do dziś różnic na rynku pracy między płciami oraz wskazała, jak owe dysproporcje w zarobkach oraz wskaźnikach zatrudnienia zmieniały się na przestrzeni wieków. Oprócz tego podała, jakie przeszkody trzeba będzie wyeliminować w przyszłości.
Z jej badań wynika, że wybory kobiet często były i wciąż pozostają ograniczone przez małżeństwo oraz odpowiedzialność za dom i rodzinę, przez co kobiety są niedostatecznie reprezentowane na światowym rynku pracy, a także zarabiają mniej niż mężczyźni. Aby zbadać ich losy i reprezentację na rynku pracy, ekonomistka przeszukała amerykańskie archiwa i przeanalizowała dane historyczne z ponad 200 lat. Dzięki temu udało się jej przedstawić nowe i często zaskakujące fakty.
Badania prof. Goldin wykazały przede wszystkim, że różnice między płciami na rynku pracy mają wiele źródeł – czysto ekonomicznych, ale też prawnych, społecznych i kulturowych – których znaczenie zmieniało się w czasie. Według ekonomistki rewolucyjną zmianę przyspieszył dostęp do antykoncepcji, który dał kobietom nowe możliwości planowania kariery zawodowej, jednak mimo postępu, wzrostu gospodarczego i stałego wzrostu odsetka kobiet pracujących zawodowo w XX wieku – minęło sporo czasu, zanim różnica w dochodach kobiet i mężczyzn zaczęła się zmniejszać. Opóźnienie to można tłumaczyć faktem, że decyzje dotyczące edukacji podejmowane są w stosunkowo młodym wieku, ale wpływają na całą przyszłą karierę zawodową.
Jednym z najważniejszych odkryć prof. Goldin jest jednak to, że różnice w wynagrodzeniu i uczestnictwie na rynku pracy nie wynikają z różnic biologicznych, lecz z podziału obowiązków domowych i związanych z opieką nad dziećmi. W przeszłości różnice te można było wyjaśnić poziomem wykształcenia i wyborami zawodowymi. Noblistka wykazała jednak, że wciąż istnieją duże dysproporcje w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn wykonujących te same zawody i powstają one głównie po urodzeniu pierwszego dziecka.
– Nigdy nie zapewnimy równości płci ani nie zmniejszymy różnic w wynagrodzeniach, dopóki nie będziemy mieli równości między partnerami – mówi prof. Goldin. – Jeśli kobietom uda się osiągnąć równość w swoich rodzinach, będą miały większą szansę na osiągnięcie równości także w pracy. Dzieje się tak dlatego, że kobietom powierzono więcej obowiązków domowych oraz tych związanych z opieką nad dziećmi i osobami starszymi, przez co mają one mniej czasu na karierę zawodową i dlatego zarabiają mniej – wyjaśnia ekonomistka.
– Prawdziwa równość dla par, które prowadzą dwie kariery zawodowe, pozostaje „frustrująco poza zasięgiem” – dodaje prof. Goldin, wyjaśniając, że powodem tego stanu są tzw. chciwe zawody [dobrze płatne zawody wymagające od ludzi przedkładania pracy ponad wszystkie inne aspekty życia – przyp. red.] i normy rodzicielskie. Jak podkreśla badaczka, „chciwa praca” wiąże się z konkurencyjną pensją, ale też stawia ludzi przed trudnym wyborem, bo ostatecznie jeden rodzic musi być dostępny w domu, i wciąż jest to najczęściej kobieta. – Zwiększanie funduszy rządowych na opiekę nad dziećmi oraz liczba dobrze płatnych stanowisk pracy, w których można dzielić się obowiązkami, a nie się wypalać, może pomóc w zmniejszeniu różnic w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn – dodaje.
Bez odpowiedzi pozostaje jednak jeszcze kilka ważnych pytań, np. dlaczego to kobiety, a nie mężczyźni częściej wycofują się z lepiej płatnych możliwości albo jak możemy uczynić „chciwe zawody” mniej wymagającymi, nie czyniąc ich jednocześnie mniej produktywnymi. – To kolejna granica, którą będziemy musieli zbadać – mówi prof. Goldin.
Źródło: Morgan Smith, „Nobel Prize-winning Harvard economist Claudia Goldin: The gender pay gap will »never« close unless this happens”, www.cnbc.com [dostęp: 23.10.2023]