1. Zwierciadlo.pl
  2. >
  3. Psychologia

Daj się sprowokować. Dlaczego warto spróbować terapii prowokatywnej?

Podczas terapii prowokatywnej zalecane, a wręcz wymagane jest, by pacjent się śmiał. To pozwala zwiększyć dystans do cierpienia i powiększonego przez nie własnego ego. (Fot. iStock)
Podczas terapii prowokatywnej zalecane, a wręcz wymagane jest, by pacjent się śmiał. To pozwala zwiększyć dystans do cierpienia i powiększonego przez nie własnego ego. (Fot. iStock)
Jeśli korzystałeś  już z różnych warsztatów, szkoleń, treningów i terapii, ale nie przynosiły oczekiwanego efektu – pomyśl jeszcze o terapii prowokatywnej. To świeże, rewolucyjne i radykalne doświadczenie, które czasami przekracza granice etyki. Dlaczego jednak warto spróbować – wyjaśnia dziennikarz i trener Robert Rient.

Artykuł archiwalny 

Podczas terapii w tym nurcie zalecane, a wręcz wymagane jest, by pacjent się śmiał. To pozwala zwiększyć dystans do cierpienia i powiększonego przez nie własnego ego. Dopuszczalne jest wyśmiewanie, ignorowanie, obrażanie pacjenta, a nawet siadanie mu na kolanach jakby był krzesłem.

Beznadziejny pacjent

Frank Farrelly, psychoterapeuta i twórca terapii prowokatywnej, urodził się w 1931 roku jako dziewiąte z dwanaściorga dzieci. Planował zostać księdzem, ale musiał odejść z seminarium z powodu złamania ślubu posłuszeństwa. Nie poradził sobie również jako sprzedawca w domu towarowym, bo polecał klientom tylko to, czego naprawdę potrzebowali. W końcu zaczął pracę w szpitalu stanowym Mendota w Madison w stanie Wisconsin u boku wybitnego psychoterapeuty Carla Rogersa. Początkowy zapał zmienił się jednak we frustrację, gdy zrozumiał, że leczenie osób chorujących na schizofrenię albo ciągnęło się latami, albo nie przynosiło korzyści. Punktem zwrotnym stał się jego 91. wywiad, który prowadził z chronicznym schizofrenikiem. Pacjent miał 33 lata i jego stan się nie poprawiał. Farrelly robił to, czego od niego oczekiwano i czego nauczył się jako terapeuta: wspierał chorego, tłumaczył mu, że może wyzdrowieć, zmienić się, że jest wartościową osobą, a życie ma sens. Zgarbiony i siedzący na skraju krzesła pacjent z uporem powtarzał, że jest nic nie wart i nigdy się nie zmieni. Nagle Farrelly mu przytaknął, zaczął zgadzać się ze wszystkim, co słyszał. Co więcej, dodał, że  mężczyzna jest beznadziejny i męczy go jako terapeutę. W reakcji pacjent zaczął trząść się ze śmiechu. Wcześniejsze komunikaty psychoterapeuty dobrze znał, a ten, absolutnie szczery, mocno go poruszył. Wraz ze śmiechem do jego ciała wróciło życie, pierwsze poczucie autentycznego spotkania z drugim człowiekiem. To był przełom. Po kilku kolejnych sesjach pacjent opuścił szpital, a Farrelly stworzył podwaliny nowej metody.

Od wyzwania do wyzwolenia

Większość klasycznych nurtów terapeutycznych w centrum zainteresowania stawia przeszłość i zamknięte w niej traumy, konflikty czy trudności. Terapia prowokatywna zakłada, że teraźniejszość jest tak samo lub nawet bardziej istotna od przeszłości, a ludzie wokół mogą mieć na nas taki sam wpływ, jak mieli nasi rodzice lub wychowawcy, gdy byliśmy dziećmi. Twierdzi też, że nadmierne skupienie się na smutku może go jedynie pogłębiać oraz usprawiedliwiać stan niemocy, bezradności czy apatii.

Pierwszym i podstawowym jej zadaniem jest stawianie przed pacjentami wyzwań, które będą głównym przyczynkiem do wprowadzenia zmiany. Z pozoru okrutne słowa, jakie padają podczas tej terapii, to tylko nieznaczna część komunikacji. Ważny jest bowiem kontakt wzrokowy, intonacja, mimika, mowa ciała, atmosfera, w której odbywa się rozmowa. Absurdalne porady, anegdoty i żarty służą wyłącznie wybiciu pacjenta z pozycji choroby, w której uparcie tkwi – często obwiniając za swoje położenie rodziców lub cały świat. Terapeuta staje się kimś w rodzaju dobrego przyjaciela – nie owija w bawełnę, ale wali prosto z mostu.

Gdy Farrelly leczył pacjentkę z dużą nadwagą, wyraził obawę, czy w gabinecie jest mebel, który nie rozpadnie się pod jej ciężarem. Później powiedział jej, że jeśli dalej będzie tak jadła, to umrze i nikt nie uniesie trumny. A następnie uznał, że pewnie i tak nie schudnie, bo nie zechce jej się niczego zmienić. Jego celem nie było obrażenie kobiety, ale obnażenie jej sposobu myślenia i umożliwienie swobodnej i szczerej rozmowy. Okazało się to wystarczającym wyzwaniem. Pacjentka czuła, że jest akceptowana i może mówić otwarcie. Miała też pewność, że jej dotychczasowe strategie odgrywania roli ofiary są skazane na niepowodzenie.

Do kluczowych elementów terapii prowokatywnej należy wyrażenie tzw. terapeutycznej nienawiści.

Farrelly uważał, że wszyscy terapeuci czasami czują niechęć czy złość wobec pacjentów, którzy domagają się wsparcia, ale niczego w swoim życiu nie zmieniają. Większość tłumi je jednak albo wyraża podczas superwizji. Farrelly dzielił się nimi wprost z pacjentami: „nudzisz mnie”, „męczysz”, „obrażasz”, „jesteś niedojrzała”, „na twoim miejscu nie ufałbym sobie”... Robił to jednak w sposób lekki i radosny, a jego słowa dotyczyły zachowań pacjenta, roli, którą gra, a nie jego samego. W efekcie stawał się pierwszą osobą, która bez ogródek informowała chorego o tym, jak czuje się w jego towarzystwie.

Terapeuta prowokatywny, używając mocnych słów, jedynie nazywa to, co pacjent myśli o sobie samym. Zostaje to ujawnione, nazwane i obśmiane. Pacjent widzi, że może zmienić swoje podejście, dokonać wyboru. Terapia prowokatywna opiera się na założeniu, że mamy znacznie większe możliwości wpływu na swoje zdrowie niż zakładamy. Skupianie się na niemożliwej do uchwycenia nieświadomości jest zaproszeniem do poszukiwania winnych. Skupianie się na wyborach, których możemy dokonać („chcę być zdrowy” versus „chcę być chory”), przyśpiesza proces żegnania się z chorobą. Terapeuci koncentrujący się na neurozach i kryzysach pacjenta – mogą je, paradoksalnie, rozwijać. Farrelly woli je obśmiać, przez co odbiera im powagę, siłę, ale również wskazuje, że większość z nich jest wynikiem naszego sposobu myślenia i traktowania siebie z przesadą.

Od krzesła do człowieka

Farrelly wyleczył kiedyś kobietę pozostającą w katatonii. Przez pół roku nie odzywała się do nikogo i nie reagowała na komunikaty. Groziło jej osunięcie się w katatonię stałą, a nawet śmierć. Farrelly zdecydował się na zastosowanie narzędzi sprzecznych z szeroko pojętą etyką terapeutyczną. Założył, że w ciągu tygodnia doprowadzi do sytuacji, w której pacjentka wypowie pełne zdanie. Sanitariuszy i wszystkich terapeutów pracujących z nią pouczył, by traktowali ją jak powietrze, patrzyli jakby przez nią i siadali jej na kolanach dokładnie tak jak siada się na krześle. Mogli się przy tym przeciągać i wyginać. Pacjentka na początku ignorowała takie traktowanie, po kilku dniach zaczęła wydawać odgłosy, a w końcu po tygodniu wypowiedziała zdanie, w dodatku ze śmiechem: „Zejdź, do cholery, z moich kolan!”. Od tego momentu rozpoczął się jej powrót do zdrowia.

Jak widać, nurt ten czasami balansuje na granicy etyki, przyzwoitości i z pewnością z takiego rozwiązania nie skorzysta spore grono osób – zwłaszcza tych, którzy potrzebują być traktowani z czułością, i tych, których ego wymaga, by inni się nad nimi pochylali z wyrozumiałością. Wiemy jednak dobrze z codziennego życia i przyjacielskich relacji, że wyolbrzymienie, przerysowanie, szok czy zaskoczenie bywają momentem trzeźwiącym, ułatwiającym wybicie się z rutyny myśli czy zachowań. Samo słowo „prowokacja” oznacza wszak wyłanianie się, wywoływanie, wyciąganie bądź też wydobywanie tego, co ukryte. Celem jest dostrzeżenie destrukcyjnych zachowań oraz toksycznego sposobu myślenia. Ale też wzbudzenie w pacjencie odruchu chronienia i kochania tego, kim jest, a nie roli, którą gra.

Farrelly zawsze powtarzał, że najlepsza terapia to skuteczna terapia. Twierdził, że w stosowanym przez niego prowokatywnym nurcie wyleczalność dochodzi do 90 proc., a proces terapeutyczny czasami zamyka się w kilku sesjach. Przyznacie, to już nie brzmi tak absurdalnie.

Robert Rient, trener interpersonalny, dziennikarz, autor książek „Przebłysk. Dookoła świata – dookoła siebie" „Świadek”, „Duchy Jeremiego”.

Share on Facebook Send on Messenger Share by email
Autopromocja
Autopromocja

ZAMÓW

WYDANIE DRUKOWANE E-WYDANIE
  • Polecane
  • Popularne
  • Najnowsze