Silna, elastyczna, budząca do życia. Kiedy płynie swobodnie, jest jak harmonijna melodia wibrująca w naszym ciele. Zablokowana, może objawiać się irytacją, wybuchami gniewu i nie dawać nam spać. O energii qi Wątroby, która jest jednym z najbardziej wyspecjalizowanych organów w ludzkim ciele, opowiada Rafał Becker, specjalista w zakresie Tradycyjnej Medycyny Chińskiej.
Według Tradycyjnej Medycyny Chińskiej Serce jest cesarzem. A jaką funkcję Chińczycy przypisują Wątrobie?
Wątroba jest przyrównywana do generała armii, ponieważ tak jak on ocenia okoliczności, w jakich znalazł się organizm, i na podstawie zebranych informacji tworzy plan działania. Dlatego tak ważne jest, abyśmy słuchali swojego ciała. Jeżeli nie będziemy lekceważyć wysyłanych przez nie sygnałów oraz zadbamy o styl życia i dietę, to okaże się, że nasz generał będzie działał spokojnie.
Wątroba pełni ponad 500 funkcji w naszym organizmie, co czyni ją jednym z najważniejszych organów w naszym ciele. A jak na system Wątroby patrzy chiński lekarz?
W tekstach Klasycznej Medycyny Chińskiej energia witalna qi Wątroby jest opisywana jako solidna i mocna, ale też bardzo elastyczna, bo porusza i stymuluje. Z łatwością rozprzestrzenia się w ciele, przez co nazywana jest też „mistrzem swobodnego przepływu”. Każda blokada tego swobodnego przepływu na poziomie fizycznym, mentalnym i emocjonalnym może uszkodzić qi Wątroby.
Według teorii pięciu przemian, zwanej też teorią pięciu elementów, Wątroba związana jest z elementem drewna. Drewno może być giętkie i zginać się pod wpływem wiatru, a zarazem być silne i wyprostowane. Może być też niczym bambus, ceniony w Chinach za sprężystość i siłę, dzięki której wykorzystuje się go m.in. do budowy rusztowań. Ponieważ w środku jest pusty, można z niego wyrabiać flety i piszczałki. Również i tutaj Chińczycy dostrzegli analogię: powietrze przepływa przez instrument z różną intensywnością w zależności od pracy palców nad otworami, co można porównać do przepływających przez nas emocji – odpowiednio regulowane tworzą przyjemne, harmonijne dźwięki lub dysonans.
Z emocjami jest też trochę jak ze skalą muzyczną: mogą mieć kierunek wznoszący lub opadający.
W przypadku Wątroby mamy do czynienia właśnie z wznoszącą się energią yang, którą symbolizuje wschodzące słońce. Według Chińczyków drewno jest powiązane z wiosną, a qi Wątroby reprezentuje narodziny i początkowy impet wzrostu.
Skoro qi Wątroby ma kierunek wznoszący, jak możemy się do niego dostroić na poziomie fizjologicznym i emocjonalnym?
Medycyna chińska radzi się rozciągać, ruszać i regulować napęd życia. Porą najbardziej temu sprzyjającą jest wiosna, ale może to być również poranek, kiedy wchodzimy w nowy dzień. Element drewna powiązany z wiatrem, który w fizjologii jest impulsem życia i ruchu, może przybrać też formę patologiczną. Zewnętrzny patologiczny aspekt wiatru bywa nośnikiem czynników klimatycznych, takich jak zimno, gorąco, wilgoć i suchość, których nadmiar może negatywnie wpływać na nasze ciało. Drugi aspekt wiatru, wewnętrzny, jest połączony z ruchem w ciele: mogą to być na przykład drgawki, pojawiające się i nagle znikające objawy, irytacja i/lub swędzenie. Ponieważ element drewna jest powiązany z mięśniami, ich elastycznością i siłą, aktywność fizyczna polegająca na uruchomieniu pracy mięśni jest ogromnie ważna. Ich rozciąganie sprawia, że ruch qi i krwi jest swobodny, natomiast napięcie mięśni doprowadza do stagnacji i zablokowania. Objawami zablokowania qi mogą być drgawki, skurcze, a z czasem słabość mięśni. W TMC wszystko jest ze sobą powiązane, dlatego zdrowie i siła mięśni zależy zarówno od qi, czyli energii witalnej, jak i od krwi wątroby. Krew wątroby jest konieczna do właściwego nawilżenia ścięgien oraz odżywienia mięśni.
Chińczycy krew i jej czerwony kolor łączą z sercem. A jaki kolor przypisują Wątrobie?
Lazurową zieleń. Jest to kolor witalnej esencji i nowego życia budzącego się na wiosnę.
A jakie smaki sprzyjają Wątrobie?
Element drewna jest powiązany ze smakiem kwaśnym, który ma działanie kurczące, zwierające. Mała ilość tego smaku stymuluje Wątrobę, a duża może ją uszkodzić. Z kolei słodki smak ją relaksuje, stąd tak popularne zajadanie stresu słodyczami.
Skąd możemy wiedzieć, że równowaga w systemie Wątroby została naruszona?
Zewnętrznym objawem zdrowia i siły Wątroby jest jakość paznokci. Jeśli qi Wątroby jest słaba, paznokcie mogą być za miękkie. Jeżeli natomiast jest za mocna i krew wątroby nie jest dobrze odżywiona, paznokcie mogą być pofałdowane i łamliwe. Kiedy czujemy, że utknęliśmy w życiu, prawdopodobnie jest to efekt zablokowania qi Wątroby i Woreczka Żółciowego. Taka osoba może mieć problem z podjęciem decyzji i ruszeniem naprzód.
Wątroba jest siedzibą trudnych emocji. Złość, gniew, frustracja – język doskonale odmalowuje te psychosomatyczne relacje. Mówimy na przykład, że „coś leży komuś na wątrobie”. Czy nagłe wybuchy gniewu i częsta irytacja mogą być
wskaźnikiem, że warto bardziej o nią zadbać?
Gniew, podnosząc energię witalną, wznosi jednocześnie krew do górnych części ciała, stąd towarzyszy mu często zaczerwienienie twarzy. Krzyk i inne ekspresje gniewu mogą wiązać się z uderzaniem lub ściskaniem, co pokazuje, że qi jednej osoby może mieć wpływ na drugą. Większość z nas wie, co czujemy, gdy ktoś w naszym otoczeniu jest zagniewany, nawet jeśli stara się to tłumić.
W medycynie chińskiej emocje rozpatrujemy jako patologiczne, gdy są albo za mocne – wtedy tracimy kontrolę nad nimi i nad sobą, albo stłumione – co z kolei blokuje naturalny przepływ energii witalnej, a emocje są właśnie taką energią. Z drugiej strony gniew może pojawić się jako fizjologiczna emocja, która jest reakcją organizmu na napotkane przeszkody w życiu. Gniew podbija i wypycha naszą energię witalną, aby zmotywować do pokonania tych przeszkód. Czujemy go w reakcji na niesprawiedliwość społeczną czy ograniczanie naszych wolności, co często wykorzystywano do wzniecania przewrotów społecznych na całym świecie.
Co będzie bardziej szkodliwe dla wątroby – wybuch emocji czy tłumienie ich w sobie?
Krzyk nie jest z natury zły. W sztukach walki porusza energię witalną i nadaje fizycznemu ruchowi kierunek. Jednak zbyt głośny krzyk może sugerować przestymulowaną qi Wątroby. Na przykład alkohol pobudza Wątrobę i często okazuje się, że im ktoś więcej pije, tym coraz głośniej mówi. Jeśli jednak qi Wątroby jest stłumiona, takie głośne wypuszczanie z siebie powietrza będzie korzystne. Wiele ćwiczeń qigongu stymuluje qi Wątroby, wykorzystując do tego dźwięki i mocne wydechy.
A jaki jest związek między zdrowiem Wątroby a depresją?
Prawidłowa siła qi Wątroby, która wznosi nasz nastrój na wiosnę, zależy od tego, jak dbaliśmy o siebie i o system Nerek w zimie. Jeśli nie regenerowaliśmy się wystarczająco w okresie zimowym, na wiosnę energia witalna Wątroby może być słaba i zamiast być niczym kiełki nasion przebijające się przez ziemię, czujemy się bez sił i mamy obniżony nastrój.
Drugi czynnik wpływający na nastrój to odpowiednia ilość krwi Wątroby. Chińczycy zauważyli, że szczególnie u kobiet duża utrata krwi może przejawiać się w chwiejnych nastrojach z tendencjami ku depresji. A więc kobiety ze zbyt obfitymi krwawieniami miesięcznymi lub te, które utraciły sporo krwi w połogu, mogą mieć tendencję do depresji. Tak między innymi TMC tłumaczy powstanie depresji poporodowej. Trzeci czynnik to zastój qi Wątroby, czyli długotrwałe tłumienie emocji, a szczególnie irytacji i złości.
Depresja wiąże się też z bezsennością. A zmęczony brakiem snu organizm nie ma siły i energii zarządzać emocjami w ciągu dnia.
Zgodnie z tzw. zegarem narządów w medycynie chińskiej godziny między pierwszą a trzecią w nocy związane są z systemem Wątroby, który łączy się z aspektami psychiki i emocji, a więc i układu nerwowego, jeżeli przełożymy to na język medycyny zachodniej. Pobudzony system Wątroby może nie dać nam spać w tym przedziale czasowym. Kiedy rozmawiam z pacjentami, którzy mają problem z zasypianiem, to mówią często, że w tych godzinach zaczynają dużo myśleć o sprawach, które wydarzyły się w ciągu dnia, albo przeżywają wtedy silne emocje. Inni pacjenci z kolei wybudzają się między pierwszą a trzecią i trudno im później zasnąć. Zaburzeń snu doświadcza nawet 80 proc. pacjentów, którzy cierpią na przewlekłe choroby Wątroby. Medycyna zachodnia tłumaczy to podwyższonym poziomem kortyzolu, który jest związany ze stresem lub otłuszczoną Wątrobą.
Co więc możemy zrobić, by wesprzeć Wątrobę w czasach, w których siłą napędową jest stres i chroniczny brak przestrzeni na odpoczynek?
„Kanon Medycyny Chińskiej Żółtego Cesarza” mówi: „Kiedy człowiek odpoczywa, krew wraca do Wątroby. Kiedy Wątroba otrzymuje krew, widzimy klarowniej. Kiedy stopy otrzymują krew, możemy chodzić, a kiedy palce i dłonie otrzymują krew, mogą chwytać rzeczy, w tym te drobne”. Wynika z tego, że odpoczynek jest kluczowy dla naszej regeneracji i jeśli chcemy dalej dobrze funkcjonować na podstawowym poziomie, nie możemy się zajeżdżać nadmiernym wysiłkiem fizycznym, umysłowym i psychicznym. Jako sprawdzoną metodę regeneracji wpisaną obowiązkowo w ich harmonogram dnia Chińczycy stosują krótką, półgodzinną drzemkę. Praktykują to moi znajomi lekarze medycyny chińskiej, a także sprzedawcy w sklepach. Pracodawcy wiedzą, że dzięki temu ich pracownicy stają się bardziej wydajni, więc to im się także opłaca.
Odpowiednie ćwiczenia rozciągające też mogą być metodą na relaks.
Zdecydowanie tak. Dla systemu Wątroby korzystne będą ćwiczenia, które uruchamiają boki ciała, zaczynając od głowy, a na stopach kończąc. Mogą to być zarówno ćwiczenia rozciągające, jak i uruchamiające skręty ciała. Sprawdzą się tu zarówno joga lub qigong, jak i tańce latynoamerykańskie. Dieta korzystna dla Wątroby to regenerująca krew, czyli gotowane buraki, kapusta modra, marchew, szpinak, czereśnie, winogrona ciemne, liczi, czarny sezam, żółtka jaj, wątróbki drobiowe, wołowe, okonie, węgorze, kaczka.
System Wątroby jest szczególnie ważny u kobiet ze względu na cykl miesiączkowy i utratę krwi. Dotkliwy bywa też zespół napięcia przedmiesiączkowego, PMS, podczas którego kobiety bywają bardziej wrażliwe na otoczenie.
Medycyna chińska może bardzo dużo zrobić w przypadku dolegliwości ginekologicznych, bo te często wynikają z zablokowania krwi i emocji. Menstruacja jest ściśle powiązana z Wątrobą i elementem drewna. Swobodny przepływ qi Wątroby i zdolność magazynowania oraz uwalniania krwi zarządzają cyklem menstruacyjnym. Emocje, które są zwykle powiązane z cyklem miesiączki, mogą odzwierciedlać brak harmonii w qi i krwi Wątroby. Na zdolność macicy zarówno do trzymania i magazynowania, jak i uwalniania krwi może mieć wpływ zablokowana qi Wątroby. Tego rodzaju objawy często widzimy w napięciu przed miesiączką i są one typowe dla patologii Wątroby. Pojawiają się wtedy gniew lub rozdrażnienie, które nie mają żadnej zewnętrznej przyczyny, ale są prostą ekspresją zablokowania qi.
Czyli lepiej wtedy te emocje uwolnić?
Jeśli mężczyźni myślą, że kobiety powinny w tym czasie powstrzymywać się od wyrażania gniewu, to muszę ich zmartwić: klasyczne teksty medycyny chińskiej mówią, że kobiety ze stłumionym gniewem przed miesiączką bywają bardziej zazdrosne i podejrzliwe. Objawom mogą towarzyszyć wzdęcia i ból, napięcia po bokach tułowia oraz obrzęk piersi, który również jest objawem zablokowania swobodnego przepływu qi Wątroby, ponieważ meridiany Wątroby i Pęcherzyka Żółciowego przebiegają po bokach tułowia, a odgałęzienie meridianu Wątroby przechodzi właśnie przez piersi. To, jak krew płynie w czasie menstruacji, bywa odzwierciedleniem zdolności Wątroby do utrzymywania i uwalniania krwi. Qi Wątroby może mieć także wpływ na regularność miesiączki.
W klasycznych tekstach medycyny chińskiej mówi się też o tym, że złość często łączy się z niekontrolowanym pragnieniem seksualnym. Wielokrotnie słyszałem historie par, których kłótnia często kończyła się namiętnym seksem, i nie wiem, na ile świadomie, ale jedno z partnerów zawsze wywoływało tę kłótnie, bo miało ochotę na ostrzejszy seks, który był dla niego sposobem na rozładowanie napięcia. Z perspektywy zachodniej owo napięcie możemy rozumieć jako stres, a z punktu widzenia medycyny chińskiej jest ono wynikiem zastoju qi Wątroby.
Rafał Becker, specjalista w zakresie Tradycyjnej Medycyny Chińskiej, trener qigongu z tradycji klasztoru Shaolin oraz Emei; yangsheng.com.pl