Minęło już 30 lat i pożółkły kartki książki Deborah Tannen „Ty nic nie rozumiesz!”, którą z wielkim zainteresowaniem kiedyś czytałem. Pozostaje wciąż aktualna – style mówienia kobiet i mężczyzn są tak odmienne, że prowadzi to do nieporozumień.
Jedna z ważniejszych rewolucji w historii świata nadal trwa. Kobiety odzyskują swoje prawa, równość i godność. I coraz śmielej mówią. Dochodzi też do szybkich zmian obyczajowych, one stają się bardziej męskie, a my bardziej kobiecy, więc zbliżamy się do siebie. I bardzo dobrze. A jednak czasami bardzo się różnimy, podkreślanie tych różnic gniewa radykalne feministki, niesłusznie – jak nudny byłby jednakowy świat. Różnice nie muszą oznaczać nierówności.
Deborah Tannen jest profesorką lingwistyki. Uważa, że kobiety i mężczyźni różnią się od siebie w sposób zasadniczy. Widać to też w sposobie, w jaki rozmawiają ze sobą, co jest przedmiotem badań lingwistki. Zdaniem Tannen nasze style mówienia są tak odmienne, że prowadzi to do wielu nieporozumień. Gdy rozmawiamy z ludźmi z innych kultur, bierzemy pod uwagę, że są z innego świata, w męsko-kobiecych rozmowach już nie. Tannen odkrywa, że dla mężczyzn najważniejszy jest porządek hierarchiczny, chcą ustalić swoją pozycję, gdy dla kobiet najważniejszy nie jest status, ale ustalenie miejsca w siatce serdecznych powiązań. Kobiety posługują się więc językiem powiązań i zażyłości, mężczyźni zaś językiem statusu i niezależności. Autorka „Ty nic nie rozumiesz!” pisze: „Mężczyźni zwykle czują się pewnie, uprawiając mówienie publiczne, a kobiety czują się pewnie, uprawiając mówienie prywatne”. Sam zauważyłem, że na spotkaniach autorskich zwykle pierwsi pytają mężczyźni, chociaż zawsze o wiele więcej jest kobiet.
Tannen szuka sensu w pozornie bezsensowych nieporozumieniach, dowodzi, że kobiety i mężczyźni potrafią różnie interpretować tę samą rozmowę. Jeden z wielu przykładów – para jedzie samochodem. Ona pyta: „Chcesz zatrzymać się na kawę?”. On odpowiada zgodnie z prawdą: „Nie”, więc się nie zatrzymali. Dziwi się potem bardzo, że jej było przykro, bo chciała czegoś się napić. Nie powiedziała jednak tego wprost. Tannen przekonuje, że wiele kobiet ma skłonność do robienia tego, o co się je prosi, a wielu mężczyzn ma skłonność do sprzeciwiania się, kiedy kobieta o coś prosi. To zaczyna się bardzo wcześnie, już małe dzieci obu płci wychowują się w odmiennym świecie słów. Tannen, podglądając dziewczynki i chłopców, ma wrażenie, jakby patrzyła na „dwa odrębne gatunki”. Chłopcy bawią się w dużych grupach o hierarchicznej strukturze, grupa ma przywódcę. Dziewczynki bawią się w mniejszych grupach, kluczem jest zażyłość, różnice mierzy się relatywną poufałością. To znajduje potem swój obraz w dorosłym życiu. Kolejny z przykładów omówionych w tej książce: mężczyźni nie lubią pytać o drogę, samemu ją znaleźć to męski punkt honoru, kobiety nie mają z tym problemu. Dla mężczyzny ten, kto pyta, jest w podrzędnej sytuacji. Dla kobiety pytać to partnerstwo.
Z innych różnic – badania mówią choćby o takim szczególe: to mężczyźni zwykle inicjują seks, a kobiety godzą się lub nie. Ciekawe, że odmienna jest też mowa naszego ciała. Kobiety w rozmowie siadają bliżej i patrzą wprost na siebie. Mężczyźni siedzą do siebie pod pewnym kątem i nigdy nie patrzą w twarz. Kobiety zatrzymują wzrok na twarzach swoich rozmówczyń, podczas gdy mężczyźni zatrzymują wzrok na pobliskich przedmiotach, co wiąże się też z tym, że kobiety mają większą niż mężczyźni skłonność do bezpośredniości w rozmowie. Tannen pisze: „Wielu mężczyzn naprawdę nie wie, czego chcą kobiety, a kobiety naprawdę nie wiedzą, dlaczego mężczyznom tak trudno jest zrozumieć, czego one chcą – i dać im to”. Zrozumienie sposobu naszego mówienia jest krokiem w kierunku lepszego porozumienia kobiet i mężczyzn. A choćby ilość rozwodów mówi o tym, jak trudno nam się dogadać.
Tomasz Jastrun, poeta, prozaik, krytyk literacki, czuły obserwator świata. Zawsze z książką obok poduszki.