Nieszczęścia naprawdę wielkie zdarzają się dość rzadko, zagrożenia nie są codziennością, ona na ogół jest dość spokojna, żeby nie powiedzieć nudna.
Często uważamy, że jeśli będziemy spodziewać się wszystkiego, co najgorsze, to taka strategia pomoże nam uporać się z przykrościami, które pojawią się na naszej drodze. To trochę próba przechytrzenia nieszczęścia: jak się pomartwię na zapas i nie będę nastawiać na sukces, to nie będę rozczarowana porażką. Niezbyt skuteczna, bo jak pokazują badania, optymiści deklarują wyższą satysfakcję z życia i mniej chorują. Poza tym są przekonani, że mają wpływ na to, co się dzieje, więc odnoszą więcej sukcesów niż pesymiści, bo czarnowidztwo przynosi często efekt samospełniającej się przepowiedni.
Jednak są osoby, które uważają, że optymiści to naiwniacy, bo nie zdają sobie sprawy z trudów życia, z różnych losowych przypadków, a człowiek mądry powinien być przewidujący i przygotowany na najgorsze. Za tym kryje się założenie, że na pewno zdarzy się coś niedobrego, a oni nie zostaną przyłapani na braku przygotowania, ponieważ są zawsze gotowi na nadciągające nieszczęścia. Jak widać, czarnowidztwo jest często środkiem zaradczym na lęk. Z tym, że to nie jest żadna życiowa mądrość, tylko raczej próba zaczarowania lęku: „Jeśli będę przygotowana na najgorsze, to mój przestrach będzie mniejszy i mniej mnie będzie kosztować. Jeżeli zagrożenie mnie zaskoczy, nie będę wiedziała, co zrobić, będę bezradna i bardzo się przestraszę". Moim zdaniem, jak przyjdzie co do czego, to każdy i tak się przestraszy, nie będzie przygotowany, no chyba że to będą jakieś proste sytuacje. Rzecz w tym, że nieszczęścia naprawdę wielkie zdarzają się dość rzadko, zagrożenia nie są codziennością, ona na ogół jest dość spokojna, żeby nie powiedzieć nudna. Jeśli przyjmujemy strategię czarnowidztwa, wcale nie oszczędzamy sobie cierpienia, raczej cierpimy non stop, bez względu na to, czy oczekiwane nieszczęście do nas przyjdzie, czy nie, bo wciąż przeżywamy zagrażające nam niebezpieczeństwo. A co, jak to wielkie nieszczęście jednak przyjdzie?! Pesymiści rzeczywiście rzadziej reagują głęboką depresją na doświadczenia takie jak śmierć bliskich, co zdaje się świadczyć, że ta postawa ma jakiś potencjał ochronny. Ale trzeba też zdawać sobie sprawę, że płacimy za tę ochronę dość wysoką cenę, bo pesymizm nie sprzyja dobremu życiu, skazuje nas na ciągły brak radości, bycie Kłapouchym.
Kiedyś uważano, że pesymistą jest się raz na zawsze, bo to jest uwarunkowane genetycznie. I rzeczywiście jest, ale mniej więcej w 30 procentach, a za resztę odpowiada wychowanie, bolesne doświadczenia i trudna przeszłość. Psychologia pozytywna mówi o tym, że optymizmu można się nauczyć, że możemy wybrać, jak reagować na negatywne doświadczenia. Martin Seligman, jeden z jej twórców, dowodzi, że czarne myśli można rozbrajać przez analizę logiczną i radzi szukać alternatywnych wyjaśnień naszych obaw. Jeśli nie zadzwonił do nas narzeczony, możemy pójść swoją utartą ścieżką i interpretować to jako przejaw gasnącego uczucia czy obojętności. Ale możemy też trzeźwo zauważyć, że nie ma na to dowodów i że prawdopodobnym wyjaśnieniem sytuacji może być jego zabieganie albo rozładowany telefon. Ważne, żebyśmy zdali sobie sprawę, że to jednak my decydujemy o swojej reakcji i że nawet reakcje zautomatyzowane można zmieniać. Na szczęście nasze mózgi są plastyczne, jeśli wypracujemy nowe zachowania i będziemy je ćwiczyć, powstaną nowe połączenia neuronalne.
Dylemat wyboru między pesymizmem a optymizmem jest dla mnie jak wybór między wieczną zgryzotą i nieustanną gotowością a komfortem życia. Ja zdecydowanie wybieram komfort i jestem w tym coraz lepsza.
Katarzyna Miller terapeutka. Pisze książki, wiersze, śpiewa.