Trzy powody, dla których „Hugo i jego wynalazek“ to najważniejszy film Martina Scorsese od prawie dwudziestu lat.
Żeby nie było wątpliwości – „Hugo i jego wynalazek“ to świetny film, który trzeba obejrzeć niezależnie od poniższego tekstu. Powodów jest mnóstwo, a najważniejszy jest może ten: film działa. Poczujesz się na sali jak dzieciak, który odkrył coś najważniejszego w życiu. Może na nowo zakochasz się w kinie, może tylko zrozumiesz dlaczego zakochali się inni. Ale wyjdziesz z sali kinowej z wrażeniem, że przed chwilą na ekranie stało się coś ważnego.
Przyczyn moich zachwytów na tym filmem jest wiele, ale wspomnę o trzech mniej oczywistych:
1. AUTOBIOGRAFIA
Hugo Cabret to Martin Scorsese. W opowieści o dzieciaku odkrywającym wynalazek kina i zakochującym się w jego mechanizmach Scorsese mówi o sobie. Warto by dodać: znowu. Grubo upraszczając, gdyby przyłożyć osobistą miarę do bohaterów filmów Scorsese, pojawią się ciekawe wnioski. Kto zna historię życia reżysera, orientuje się, że w jego wczesnych filmach stan psychiczny bohaterów odzwierciedlał nie tylko czasy, w jakich filmy powstały, ale i stany psychiczne samego Scorsesego. Jego frustraci, przegrani bohaterowie rozdarci katolickim poczuciem winy i bezskutecznie szukający odkupienia, to on sam. Mam wrażenie, że między „Casino“ a „Wyspą tajemnic“ Scorsese zagubił gdzieś ten osobisty ton i w rezultacie – dla mnie przynajmniej – przestał być ważny. Każdemu jego filmowi można było postawić zarzut, że pozostawiał niedosyt, nie posuwał się odpowiednio daleko, był za miękki. Dawna ostrość filmów Scorsese gdzieś zniknęła. W „Hugo“ czuć, jak Scorsese się otwiera, pokazuje w sobie samotnego dzieciaka, szukającego ucieczki w świecie fikcji. To jeden z najciekawszych przykładów przetworzonej autobiografii twórcy, jaki znam.
2. SPEŁNIONE WYZWANIE
Przez całe lata Martin Scorsese uchodził za mistrza mocnego kina gangsterskiego, jednak sam niemal od początku kariery stawiał sobie wyzwania gatunkowe. Regularnie zaskakiwał zapowiadając, jaki będzie jego następny projekt. Tak było przy „Ostatnim kuszeniu Chrystusa“ (1988), kostiumowym „Wieku niewinności“ (1993), jego pierwszym remake’u cudzego filmu „Przylądek strachu“ (1991), opowieści o Kundunie z 1997 roku itd. „Hugo i jego wynalazek“ to bodaj największe zaskoczenie w jego karierze – „film familijny“ realizowany w 3D. Po pierwszych zapowiedziach mogło się wydawać, że to kapitulacja artysty, projekt realizowany głównie dla pieniędzy. Tymczasem „Hugo“ to jeden z najlepszych przypadków twórczego wykorzystania trójwymiaru. A przy tak jak doskonale dopasowany do tematu: Scorsese kręci w 3D film o wynalazcy efektów specjalnych, Georges'u Mélièsie. Dzięki niemu jesteśmy w stanie na świeżo poczuć to, co zapewne czuli pierwsi widzowie kina.
3. MISTRZOWSKI WYKŁAD Z HISTORII KINA
Scorsese to bodaj największy historyk kina wśród aktywnych twórców. Jego filmy dokumentalne o kinie włoskim czy amerykańskim to wykłady fachowca, który zaraża pasją opowieści i który zgłębił wszystkie tajemnice dyscypliny. „Hugo i jego wynalazek“ to idealne przeniesienie do fabuły mistrzowskiego wykładu o historii kina. Scorsese nie tylko pokazuje wczesne filmy Georges’a Mélièsa i wyjaśnia na czym polegała ich magia (a dzięki 3D daje ją poczuć). Również na poziomie realizacji wplata w filmie mnóstwo zabiegów, rozmyślnie nawiązując do starych mistrzów. Świetnym przykładem jest moment wypadku kolejowego, gdzie zbliżająca się lokomotywa przedstawiona jest w trzech nagłych cięciach montażowych – to klasyczny zabieg Kurosawy, któremu Scorsese oddaje tu hołd.
Ale może najważniejsze jest to, że nieważny jest poziom znawstwa widza. Scorsese mówi o miłości do kina w sposób zrozumiały dla każdego powyżej, powiedzmy, 10 roku życia. Za pomocą ultranowoczesnej techniki mówi o czasach dla kina prehistorycznych i potrafi wyczarować dla nas tę starą magię tak, jakbyśmy czuli ją pierwszy raz. Zatem czy sam, czy z rodziną, z dzieckiem, z babcią, czy z kotem – pędź do kina.