Czym się różni sen polifazowy od tradycyjnego? Jakie są jego zasady i skutki działania na organizm? Okazuje się, że ten rodzaj regeneracji całego ciała oraz układu nerwowego jest znany ludzkości od co najmniej kilku wieków i stosowany m.in. przez żołnierzy, astronautów, naukowców czy pracowników zmianowych. Poznaj najważniejsze zasady systemu snu polifazowego oraz korzyści wynikające z takiego rodzaju wypoczynku.
Snem nazywamy wpisany w cykliczny rytm dobowy stan czynnościowy ośrodkowego układu nerwowego, podczas którego zachodzą procesy fizjologiczne wpływające m.in. na poprawę ogólnego funkcjonowania mózgu wraz z reorganizacją i regeneracją komórek nerwowych, oczyszczaniem organizmu z toksyn, poprawieniem stanu skóry czy częściową odbudową lub naprawą komórek oraz mięśni. Ponadto w trakcie spokojnego snu poddany znacznie mniejszej ilości bodźców mózg ma możliwość posortowania i przetworzenia informacji oraz zdarzeń, do których doszło w ciągu całego dnia. Te bardziej istotne trafiają do pamięci długotrwałej, gdzie są przechowywane przez długi czas, natomiast mniej ważne szybko idą w zapomnienie.
Od jakiegoś czasu obok pojęcia snu tradycyjnego pojawia się również forma polifazowa, dość często stosowana przez m.in. osoby pracujące na różne zmiany, wojskowych, pilotów czy sportowców. Polega ona na zastąpieniu ciągłego snu odpowiednio skróconą liczbą kilku drzemek rozłożonych w ciągu doby.
Kilkudziesięciominutowe okresy wypoczynku są dobrane do indywidualnych potrzeb organizmu w taki sposób, by zmaksymalizować czas czuwania przy równoczesnym zapewnieniu jak najwyższej regeneracji. W praktyce oznacza to, że osoba stosująca sen polifazowy pomimo krótszych czasowo wypoczynków powinna czuć się wypoczęta oraz zregenerowana pod względem fizycznym i psychicznym jak w przypadku standardowego monofazowego przesypiania nocy.
Choć określenie „sen polifazowy” brzmi tajemniczo i nowocześnie, tak naprawdę jest to metoda znana i stosowana w niektórych środowiskach od wielu wieków. Do znanych osób stosujących taki tryb wypoczynku należeli m.in.: Leonardo da Vinci (który opisał go w swoich notatkach), Winston Churchill oraz Thomas Edison. Ponadto taki sposób rozkładania faz czuwania i snu jest dość często spotykany wśród żołnierzy zwiększających swoją czujność, pilotów, którzy mogą dzięki temu dłużej latać, pracowników zmianowych, studentów, a nawet sportowców poprawiających w ten sposób wydajność organizmu. Do największych zalet snu polifazowego zalicza się:
- Dłuższy czas czuwania, czyli aktywności w ciągu doby.
- Poprawa koncentracji i wydolności w różnych porach cyklu dobowego.
- Lepsze dostosowanie snu do potrzeb organizmu.
- Większa łatwość w przystosowaniu się do zmiennego trybu pracy, np. w przypadku zmian stref czasowych.
Do wad takiego sposobu niektórzy zaliczają spadek koncentracji i kreatywności przy dłuższym stosowaniu systemu polifazowego. Ponadto u niektórych zauważono, że melatonina, czyli hormon snu, nie jest produkowana przez szyszynkę w prawidłowym stężeniu, przez co nawet kilkurazowe drzemanie w ciągu dnia i tak może być nieefektywne.
Wielu z nas nieraz nieświadomie przechodzi w wielofazowy tryb wypoczynku. Dobrym przykładem są niemowlęta i małe dzieci, które oprócz nocnego snu w ciągu dnia ucinają sobie co najmniej kilka drzemek. Podczas nich m.in. produkowany jest hormon wzrostu (somatotropina), zapewniający maluchom właściwy przyrost masy ciała oraz wydłużanie kośćca. Również osoby dorosłe lub starsze, zwłaszcza te mieszkające w południowej Ameryce i Europie, nieraz kosztem krótszego snu właściwego stawiają na krótką sjestę w godzinach popołudniowych. Biorąc pod uwagę długość i ilość wypoczynków dobowych, specjaliści w dziedzinie snu polifazowego podzielili go na 4 podstawowe rodzaje:
- Sen bifazowy – polegający na nocnym śnie trwającym około 6 godzin oraz 30-minutowej drzemce w ciągu dnia.
- Everyman – nocny sen jest skrócony do 4 godzin, za to w dzień należy zafundować sobie 3 półgodzinne drzemki.
- Dymaxion – składa się z 2–3-godzinnego snu oraz 3 drzemek trwających 20 minut i rozłożonych równomiernie co 6 godzin.
- Uberman – najbardziej zaawansowana i ekstremalna forma snu polifazowego składająca się z 6 faz w rytmie dobowym, w ramach których każda pojedyncza drzemka wynosi 25–35 minut.
Czy sen polifazowy jest zdrowy? Aby którykolwiek z wyżej wymienionych systemów przynosił odpowiednie skutki, czyli zapewniał odpoczynek i regenerację organizmu, warto zadbać o odpowiednie warunki i miejsce do wypoczynku. Higiena snu, zwłaszcza tego nocnego, ma bardzo duże znaczenie, ponieważ w komfortowych warunkach i w przyciemnionym pomieszczeniu szybciej uda się zasnąć, wykorzystując określony czas do maksimum. Przechodząc na system snu polifazowego, warto wziąć pod uwagę kilka aspektów:
- Wybierz taki rodzaj snu polifazowego, który najlepiej pasuje do twojego stylu życia i indywidualnych potrzeb, np. związanych z pracą na zmiany.
- Ustal grafik z godzinami, w których będziesz układać się do snu. Pamiętaj, że stałe pory drzemek ułatwią przystosowanie się do nowej formy wypoczynku.
- Przejście na sen polifazowy zacznij w dniach, kiedy masz mniej zobowiązań, ponieważ organizm będzie potrzebował nawet do kilku tygodni na przyzwyczajenie. W tym czasie uważnie sprawdzaj swoje samopoczucie i wydolność organizmu.
- Zapewnij sobie komfortowy wypoczynek – dobry materac, właściwą temperaturę w pokoju, ciszę, zaciemnienie itp.
- Przed snem czy drzemką unikaj napojów z dodatkiem kofeiny oraz korzystania z telefonu lub tabletu.
- W przypadku trudności z zasypianiem użyj technik relaksacyjnych, jak np. medytacja, głębokie oddychanie, odprężający spacer.