Co łączy Lady Gagę, Baracka Obamę, Billa Gatesa, Paula McCartneya i Justina Biebera z Jimim Hendrixem, Judy Garland i Davidem Bowiem? Wszyscy oni są leworęczni, podobnie jak ok. 10 proc. całej populacji. Skąd ta aberracja? Naukowcy mają nową hipotezę. Uczeni z Max Planck Institute zidentyfikowali rzadką kombinację genów, która występowała u leworęcznych aż 2,7 razy częściej niż u reszty populacji.
Większość świata jest praworęczna, ale co dziesiąta osoba ma dominującą lewą dłoń. Kiedyś stanowczo to tępiono i usiłowano zmusić leworęcznych do zmiany, teraz jednak – na szczęście – świat naukowy stara się ich po prostu zrozumieć. Skąd ta zmiana i co za nią odpowiada?
Nowe badanie naukowców z Max Planck Institute wykazało, że leworęczność może być uwarunkowana genetycznie. Badacze zidentyfikowali rzadką kombinację genów zaangażowaną w kontrolowanie kształtu komórek i zarejestrowali ją aż 2,7 razy częściej u osób, które deklarują leworęczność. Wariant ten, nazwany genem TUBB4B, dotyczy jednak niewielkiej liczby wszystkich leworęcznych osób. Zauważono go tylko u ok. 0,1 proc. badanych, jednak naukowcy są zgodni, że TUBB4B może grać istotną rolę w generalnym rozwoju asymetrii mózgowej, która determinuje wybór ręki dominującej. Dlaczego?
U większości ludzi obie półkule mózgowe są inaczej zbudowane i dominują w zależności od różnych funkcji. – Przykładowo u większości ludzi lewa półkula dominuje w przypadku umiejętności językowych, a prawa w przypadku zadań, które wymagają orientacji w przestrzeni – tłumaczy neurobiolog Clyde Francks z holenderskiego wydziału psycholingwistyki Instytutu Maxa Plancka, autor badania opublikowanego we wtorek w piśmie naukowym „Nature”. – Zwykle lewa półkula dominuje nad prawą dłonią. Nerw je łączący przechodzi z lewej na prawą przez niższe struktury mózgu. U leworęcznych zaś to prawa półkula dominuje nad dłonią dominującą. Pytanie zatem brzmi: co jest przyczyną tej asymetrii, która powoduje inny rozwój mózgu?
Z pomocą przychodzi właśnie odkryta kombinacja genu nazwana TUBB4B. Panuje on nad białkiem, które używane jest do budowy filamentów zwanych mikrotubulami. Te z kolei budują wewnętrzną strukturę komórek. – Odnaleźliśmy rzadką mutację tego genu u leworęcznych, co sugeruje, że te mikrotubule są zaangażowane w tworzenie mózgowych asymetrii – tłumaczy Francks. Budowa tych półkul zaczyna się rozwijać już na etapie rozwoju embrionalnego, chociaż mechanizm nadal pozostaje nieznany.
– Rzadka mutacja genetyczna u garstki ludzi może pomóc nam zidentyfikować geny, które odpowiadają za rozwój mózgowej asymetrii u każdego. TUBB4B może być tego dobrym przykładem – dodaje badacz.
Nadal jednak leworęczność w dużej mierze zdaje się po prostu kwestią przypadku. – Wierzymy, że w większości przypadków leworęczność występuje w wyniku przypadkowych zmian na etapie embrionowego rozwoju mózgu, bez wpływu specyficznych genów i środowiska. Na przykład poprzez losowe wahania stężeń niektórych cząsteczek podczas kluczowych etapów powstawania mózgu – mówi Francks.
Na przestrzeni wieków wiele kultur dyskredytowało leworęczność i próbowało wymusić na wszystkich używanie prawej ręki. W języku angielskim nawet słowo „right” oznacza również „poprawny” lub „właściwy”, podobnie w języku polskim słowo „prawy” oznacza „sprawiedliwy”. Co ciekawe, angielskie słowo „sinister”, czyli „złowrogi”, pochodzi od łacińskiego „sinistra”, czyli „po lewej stronie”. W języku polskim także „lewy” w języku potocznym oznacza „nielegalny, fałszywy lub wyglądający podejrzanie”.
Występowanie leworęczności na świecie nie jest też jednorodne – rzadziej występuje w Afryce, Azji i na Bliskim Wschodzie, częściej w Europie i Ameryce Północnej, zauważają badacze. – To może wskazywać na ucisk osób leworęcznych w niektórych kulturach, czyli zmuszanie leworęcznych dzieci do przestawienie się na praworęczność, co swego czasu występowało także w Europie i Ameryce Północnej – dodają.
Nowe dowody, jak sugerują naukowcy, mogą znaleźć zastosowanie także w psychiatrii. Podczas gdy przeważająca większość leworęcznych nie ma żadnych tego typu schorzeń, to schizofrenia występuje wśród lewo lub oburęcznych osób prawie 2 razy częściej. Wśród ludzi ze spektrum autyzmu zaś leworęczność występuje aż trzykrotnie częściej. Niektóre geny, które uczestniczą w rozwoju mózgu na wczesnym etapie życia, mogą być zaangażowane zarówno w budowę mózgowej asymetrii, jak i w pewnych psychiatrycznych uwarunkowaniach. Wskazują na to inne badania przeprowadzone przez ten zespół.
Odkrycie oparto na danych genetycznych zyskanych od ponad 350 tys. osób dorosłych z Wielkiej Brytanii, które zarejestrowały się w brytyjskim Biobanku. Ok. 11 proc. z nich było leworęcznych.
Źródło: Will Dunham, „Gene involved in cell shape offers clues on left-handedness”, reuters.com [dostęp: 03.04.2024]