„Nie istnieje jeden nowotwór piersi czy trzustki, tak jak nie istnieje uniwersalny lek na raka piersi czy trzustki. Nasze nowotwory różnią się od siebie tak bardzo, jak my sami, dlatego dokładne poznanie »wroga« przed rozpoczęciem ataku jest podstawą i powinno stać się standardem onkologii, co zresztą już się dzieje” – mówi dr Paula Dobosz, autorka książki „Fakty i mity genetyki nowotworów”, redaktor naczelna bloga „Fakty i mity genetyki”.
Małgorzata Żebrowska: Z nowotworami, jak ze wszystkim w medycynie, sprawdza się powiedzenie, że lepiej zapobiegać niż leczyć. Ryzyko zachorowania drastycznie wzrasta po czterdziestce. Co, oprócz absolutnego unikania dymu papierosowego, o czym wspomina pani w książce wielokrotnie, może zrobić taka przeciętna czterdziestolatka jak ja, by oddalić ewentualność choroby?
Dr Paula Dobosz: Przede wszystkim przyjrzałabym się wszystkim elementom mojego stylu życia, bo każdy z nich ma wpływ na kondycję organizmu, w szczególności układu immunologicznego, o którym już wiemy, że jest kluczowy dla rozwoju chorób nowotworowych. A zatem niezbędna dla mnie ilość snu, codzienna aktywność fizyczna, dobra dieta, dbanie o relacje społeczne i chwile dla siebie. Pamiętajmy, że każdy z nas jest inny, a zalecenia typu „8h snu, 1,5 l wody na dobę” to jedynie średnia, która wcale nie musi odzwierciedlać faktycznych potrzeb naszego organizmu. Do tego sprawdziłabym, czy faktycznie nie jestem w grupie podwyższonego ryzyka, to znaczy czy nie jestem nosicielką którejś ze znanych już mutacji, na przykład BRCA1, BRCA2, PALB2 itp. Wiele firm obecnych na polskim rynku oferuje bardzo dobre testy obejmujące nawet kilka tysięcy takich zmian w kilkudziesięciu genach. To oczywiście tylko kropla w morzu wszystkich informacji zawartych w naszym genomie, nie mniej dostarczy nam cennych informacji na temat tego, jakie badania powinnyśmy wykonywać częściej, taki swoisty przegląd naszego organizmu. Być może dowiemy się, że faktycznie jesteśmy w grupie wysokiego ryzyka – wtedy należy zastanowić się nad bardziej radykalnymi krokami, na przykład prewencyjną mastektomią. Jednakże takie kroki bezwzględnie należy podejmować we współpracy w lekarzami, którzy odpowiedzą na wszystkie nasze pytania, wyjaśnią wątpliwości i pomogą w podjęciu najlepszej dla nas decyzji.
Już wiemy, że nie będzie nigdy jednego, uniwersalnego leku na wszelkie nowotwory, mitycznego świętego Graala onkologii. Czy jego odpowiednikiem może stać się szeroko zakrojona, wręcz powszechna diagnostyka genetyczna? Czy będzie to możliwe w jakimś, nawet nieco abstrakcyjnym obecnie, momencie w przyszłości?
Diagnostyka genetyczna to jedynie narzędzie, pomocnik, taka szara eminencja, która powoli staje się nieodzownym elementem wszystkich obszarów medycyny, na czele z onkologią. Z genomu możemy wyczytać informacje nie tylko na temat zagrażających nam chorób, wyższego ryzyka zachorowania na coś, ale także na temat leków, które mogą na nas zupełnie nie działać. W przypadku nowotworów jest to absolutnie kluczowa informacja, bo cenny jest czas. Im szybciej podamy lek, który ma szanse zniszczyć komórki nowotworowe, tym większa szansa na wyleczenie, brak choroby resztkowej czy nawrotów. Nie istnieje jeden nowotwór piersi czy trzustki, tak jak nie istnieje uniwersalny lek na raka piersi czy trzustki. Nasze nowotwory różnią się od siebie tak bardzo, jak my sami, dlatego dokładne poznanie „wroga” przed rozpoczęciem ataku jest podstawą i powinno stać się standardem onkologii, co zresztą już się dzieje.
Wspomniała pani w książce kilkakrotnie, jak ważne są współczesne technologie w przygotowaniu spersonalizowanej terapii. Czy sztuczna inteligencja, której tak wielu się obawia, może okazać się naszym sprzymierzeńcem w tworzeniu skutecznej, szytej na miarę terapii przeciwnowotworowej?
Czasem nie zdajemy sobie sprawy z tego, że korzystamy z możliwości sztucznej inteligencji każdego dnia. Jeśli w drodze do pracy prowadziły nas mapy Google, słuchaliśmy muzyki w Spotify’u czy nasz dom został wysprzątany przez robota, to z dużym prawdopodobieństwem korzystamy z algorytmów AI. W medycynie tego typu rozwiązania to również nieodzowny element życia, w szczególności w tych obszarach, w których wymagana jest analiza dużych zbiorów danych, jak genomika, radiologia czy patologia. Błędem jest postrzeganie rozwoju przez pryzmat strachu przed nowością lub poczucia utraty pozycji – wręcz przeciwnie, te narzędzia tworzone są po to, aby nasza codzienna praca była lepsza, szybsza, skuteczniejsza, bardziej precyzyjna. W medycynie, zwłaszcza w onkologii, czas ma kluczowe znaczenie, stąd wszelkie narzędzia umożliwiające szybszą i bardziej dokładną analizę danych są na wagę złota. One nigdy nie zastąpią specjalistów i nie ma takich ambicji żadna z tworzących je firm, ich zadaniem jest progres, precyzja i oszczędność zarówno czasu, jak i zasobów.
Prowadzi pani badania naukowe, ma własny zespół ekspertów, popularyzuje wiedzę na temat genetyki. Jakie jest pani największe zawodowe marzenie?
Byłoby mi miło, gdyby genetyka stała się nieodzowną częścią naszego medycznego życia, gdyby każdy onkologiczny pacjent już na etapie podejrzenia, biopsji, miał wykonywane przynajmniej podstawowe badania genetyczne. Marzeniem byłyby pełne analizy genomu, bo wtedy przy okazji leczenia onkologicznego (szybko dobieramy odpowiednią metodę leczenia dla naszego pacjenta i jego nowotworu) moglibyśmy podpowiadać naszym pacjentom również w innych kwestiach – jeśli np. wykryjemy warianty związane z wysokim poziomem cholesterolu lub podwyższonym ryzykiem zachorowania na chorobę Alzheimera, moglibyśmy wdrażać prewencyjne działania mające na celu opóźnienie wystąpienia pierwszych objawów choroby, a może nawet i zupełnie niedopuszczenie do jej rozwoju. Chciałabym, żeby genetyka nareszcie stała się w Polsce naszą codziennością.