Czym jest ekopsychologia, dziedzina nauki podbijająca coraz więcej uniwersytetów i gabinetów terapeutycznych? Dla kogo jest wskazana i czy jest trendem przyszłości? Opowiada dr Julia E. Wahl, psycholożka, trenerka podejścia uważności i współczucia, wykładowczyni, która w najbliższą sobotę 9 marca poprowadzi razem z Joanną Flis wykład na temat „siły plemienia”, wspólnoty, relacji i powiązań podczas 5. Kongresu Medycyny Integralnej w Warszawie.
Ekopsychologia, wbrew szumowi informacyjnemu, który się wokół niej pojawia, sama w sobie nie jest nurtem (psycho)terapeutycznym, ale interdyscyplinarną dziedziną nauki, która bierze pod uwagę naszą relację ze światem pozaludzkim, światem przyrody (innym niż ludzki). Bada nasze relacje zatem nie tylko w obszarze więzi międzyludzkich (czym zajmuje się konwencjonalna psychologia i jej wymiar interwencji psychologicznych, czyli psychoterapia), ale także więzi z innym niż ludzki świat – z innymi stworzeniami, naszym otoczeniem. Ekopsychologia odnosi się do naszego dziedzictwa ewolucyjnego, które pokazuje, jak związek i więź z przyrodą jest ważny dla dobrego funkcjonowania poznawczego, emocjonalnego, fizjologicznego. Jak odcięcie od przyrody źle wpływa na te wszystkie obszary.
Wiemy też, że zwiększenie poczucia więzi z przyrodą przekłada się bezpośrednio na to, jak zachowujemy się wobec przyrody. Czyli znowu, widzimy tu pewną wzajemność: przyroda mi coś daje, a ja to jej oddaję.
Ekoterapia natomiast jest jedną ze specjalizacji w ramach ekopsychologii, która pokazuje, jak terapeutycznie możemy odnosić się także do więzi ze światem przyrody (pozaludzkiej).
Istnieje bardzo wiele form ekoterapii i trzeba zaznaczyć, że nie każda musi oznaczać formy pracy terapeutycznej na zewnątrz, np. pójście do parku czy lasu. Z drugiej strony, pójście do lasu na spacer niekoniecznie jest formą psychoterapii, choć samo w sobie może być bardzo pomocne i „terapeutyzujące”.
Ekoterapia może być pomocna w wielu różnych formach trudności – pojawia się coraz więcej badań w tym zakresie. Jest skierowana do wszystkich, ale zwłaszcza do tych, którzy potrzebują wpierw osadzić się w bezpiecznej więzi z przyrodą, żeby móc powrócić do relacji międzyludzkich (jeżeli one wydają się zbyt zagrażające). I nie chodzi tutaj wcale o substytut, ale o to, że przyroda może być bezpieczną eksploracją związaną z więzią. Może też nam zapewnić łatwy dostęp do regeneracji poznawczej i fizjologicznej (co jest związane z naszą ewolucyjną przeszłością!).
Problemy, trudności natury psychicznej związane ze zmianami klimatycznymi i kierunkiem, w jakim zmierza świat, rosną i będą rosły. Coraz więcej osób zgłasza się na psychoterapię mówiąc o tzw. emocjach klimatycznych. Czyli np. o „eko-lęku”, „eko-żałobie”, solastalgii. Mówimy tu zatem o emocjach związanych ze zmianami klimatycznymi, o tym, że boimy się, co dalej będzie się działo z naszą ziemią, z nami, z innym ludźmi i istotami. Jak będzie wyglądać nasza wspólna przyszłość. Czy w ogóle można o niej mówić? Wiele osób wręcz deklaruje, że w związku z tymi lękami nie chce posiadać dzieci, nie chce myśleć o przyszłości.
Warto zatem zastanowić się, jak sobie z tym wszystkim radzić. Jak możemy powrócić do więzi ze sobą, z innym ludźmi, ale też z innymi istotami, z przyrodą. Jak poczuć się częścią
czegoś więcej niż tylko my sami. Zadbać nie tylko o świat ludzki, ale i ten pozaludzki. Bez bowiem tej wzajemności żadna z tych części świata nie przetrwa.
Wobec firm i organizacji pojawia się coraz więcej oczekiwań, aby wdrażały konkretne zmiany w zakresie prośrodowiskowym, a także budowały świadomość swoich pracowników. Te wymagania pojawiają się w wymiarze formalnym (audyty, zewnętrzne wymogi), ale też od strony potrzeb pracowników (włączanie ekologicznych działań do działań strategicznych firm). Ważne, żeby to robić nie na zasadzie tzw. greenwashingu, czyli pozornych i wcale niepomocnych działań proekologicznych.
Marazm antropocenu, jak nazywa to Ewa Bińczyk, czas zamienić na „eko-werwę”, nadzieję, która nie będzie utrzymywać nas w statusie quo, samozadowoleniu, ale przekładać się na konkretne działania. Do tego niezbędna jest zmiana języka, współdziałanie, poszerzanie perspektyw w tym zakresie. Świat się zmienia, te zmiany są niełatwe, a ekopsychologia jako holistyczna odpowiedź integruje możliwości reagowania i adaptowania na nie, a także budowania odporności i siły wśród zawodów pomocowych, do których fale zmian, epidemie i wpływ kryzysów dociera najwcześniej.
Warto przede wszystkim zastanowić się nad naszą relacją z przyrodą, tą inną niż ludzka. Jak z niej korzystamy, czy czasem nie zapominamy o niej, ignorujemy, a czasem wykorzystujemy w służbie sobie samym. Czy ta relacja służy jednej i drugiej stronie? Co mi daje?
Ale też co daje przyrodzie? Jest to bowiem wzajemna relacja. Nie mogę pójść do lasu zapominając o lesie, zadeptując go (wyobraźmy sobie tysiące osób oddające się różnym formom terapii, ćwiczące w lesie – jak to wpływa na ten las?). Muszę też pomyśleć, co moja obecność w tym lesie nie tylko zmienia dla mnie, ale jak wpływa na las, na otoczenie, w którym się znajduję.
Autor: dr Julia E. Wahl Psycholożka, trenerka podejścia uważności i współczucia, wykładowczyni. Założycielka i dyrektorka The Mind Institute oraz Polskiej Szkoły Uważności, współzałożycielka Polskiego Towarzystwa Mindfulness. Pomysłodawczyni i kierowniczka dwóch kierunków studiów podyplomowych na Uniwersytecie SWPS (Ekopsychologia, ekoterapia i zmiana społeczna oraz Studia uważności i współczucia) oraz szkoleń (Compassion-Focused Therapy (CFT)/Compassionate Mind Training (CMT), szkolenie z ekoterapii, szkolenie z terapii systemowej i myślenia systemowego wraz z Agnieszką Wołyńską). Prowadzi szkolenia i warsztaty dla różnych organizacji. W ramach dokoratu na University of Derby stworzyła program wsparcia dla pacjentów onkologicznych na podstawie podejścia współczucia. Regularnie pisuje do popularnych czasopism w Polsce i za granicą (m.in. „Przekrój”, „Charaktery”, „Psychologie und Leben”). Była redaktorką „Mindfulness”, pierwszego w Polsce czasopisma o tematyce uważności. W latach 2022–2023 post-doc w zespole badawczym PrejudiceLab. Autorka książki „Kochać (się) mądrze. Jak uważność i współczucie mogą wspierać relacje intymne”.