Melancholik to jeden z typów osobowości, który powszechnie uważa się za najbardziej introwertyczny, lękliwy i niedostępny. Nie należy jednak melancholikowi przypisywać samych wad – osoby o takim temperamencie mają bowiem szereg zalet, takich jak wrażliwość, umiejętność skupienia czy wysoko rozwinięta empatia, które są przydatne w wielu zawodach. Jak rozpoznać melancholika? Jakie cechy przejawia w życiu codziennym, w związkach oraz w pracy? Odpowiadamy na te pytania.
Na stereotypowe postrzeganie melancholika niemały wpływ mają nasza kultura i potoczny język. Na pewno każdy kojarzy słynny obraz Wojciecha Weissa „Melancholik” („Totenmesse”). Przedstawia mężczyznę pogrążonego w myślach, posępnego, o nieobecnym spojrzeniu. Na jego twarzy odmalowuje się miks emocji: rezygnacja, rozczarowanie, niepewność, stłumiony lęk… Jednak wizerunek melancholika, który utrwalił na swoim płótnie młodopolski malarz, nie do końca musi pokrywać się z opisem psychologicznym takiej osoby. U melancholików skłonność do depresji i neurozy jest istotnie większa, ale mają oni także swoje mocne strony, o których często się zapomina.
Melancholik jest jednym z czterech (obok sangwinika, choleryka i flegmatyka) typów temperamentu, których klasyfikacji dokonał Hipokrates. Przez kolejne wieki teoria ta (tzw. teoria humoralna) była rozwijana przez licznych medyków i uczonych. W starożytnej Grecji oraz średniowieczu wierzono, że u każdego człowieka dominuje określony typ wydzieliny: krew, śluz, jasna żółć i ciemna żółć. Ta ostatnia miała być typowa właśnie dla melancholika, a cechowały ją suchość, chłód i kwasota.
Dziś, naturalnie, teoria humoralna jest już tylko pojęciem historycznym, a jej założeń nie używa się do diagnozowania typów osobowości. Niemniej sam podział na cztery rodzaje temperamentów jest wciąż obecny w psychologicznym dyskursie. Choć ma status nieformalny i w wielu kwestiach bazuje na uproszczeniach, można na jego podstawie dowiedzieć się czegoś więcej o własnej naturze – a także temperamencie bliskich nam osób.
W psychologii panuje konsensus co do tego, że na nasz rozwój osobowości wpływ ma splot różnych czynników: geny naszych przodków, charakter więzi rodzinnych, życiowe doświadczenia (szczególnie te z etapu dzieciństwa). Duże znaczenie mają też czynniki biologiczne, takie jak budowa układu nerwowego i związana z tym podatność na bodźce emocjonalne. Wszystkie te aspekty wpływają na nasz ostateczny kształt osobowości. O niektórych mówi się, że mają „grubą skórę” i niełatwo wpłynąć na ich myśli czy odczucia. Inni są niezwykle podatni na perswazję, krytykę i zranienie.
Do tej drugiej grupy zdecydowanie zaliczają się melancholicy. To ludzie, którzy czują i przeżywają rzeczywistość głębiej niż przeciętny człowiek, przez co często zmagają się z poczuciem wyobcowania, niedopasowania. Zwykle postrzegani są jako emocjonalnie niestabilni, nadwrażliwi, a zarazem zamknięci w sobie – co być może jest strategią radzenia sobie z nadmiarem bodźców z otoczenia.
Taka konstrukcja psychiczna melancholika pociąga za sobą istnienie u niego następujących cech:
- spokojne i łagodne usposobienie,
- nieśmiałość i małomówność,
- refleksyjność,
- skłonność do pesymizmu,
- wrażliwość na krytykę,
- nadmierna lękliwość i niepewność,
- obniżone poczucie własnej wartości,
- niechęć do podejmowania ryzyka,
- perfekcjonizm.
Powyższe zestawienie cech nie stawia melancholika w zbyt korzystnym świetle, ale to jedynie pozory. Jego introwertyzm i refleksyjność mogą mu dawać przewagę na niektórych polach i nie brakuje w życiu sytuacji, w których okazują się zaletami. Choć wydaje się nam, że współczesny świat faworyzuje prężnych i energicznych sangwiników, melancholicy też mogą odnaleźć w nim miejsce – tyle że bardziej „za kulisami”.
Do zalet melancholika można zaliczyć:
- empatię,
- głębsze rozumienie spraw ważnych dla świata i dla ludzi,
- umiejętność słuchania,
- sumienność,
- uważność,
- kreatywność,
- wrażliwość na piękno,
- spokój i uporządkowanie.
Wśród wad melancholika można wymienić:
- łatwe popadanie w niepokój i przygnębienie,
- lękliwość,
- trudności w nawiązywaniu kontaktów,
- nadmierne branie do siebie krytyki i przejmowanie się opinią innych,
- brak napędu życiowego i motywacji do działania,
- pesymizm i skłonność do rezygnacji.
Rzadko zdarza się, by ktoś reprezentował podręcznikowy, „czysty” typ melancholika. Większość z nas ma swój temperament dominujący, ale oprócz tego przejawia cechy przypisywane innym rodzajom osobowości. Występują w mniejszym nasileniu, jednak powodują, że możemy z korzyścią dla nas samych rozwijać nasze naturalne predyspozycje.
Melancholik i flegmatyk – najczęściej spotykany duet. Te dwa typy osobowości wiele łączy, bo oba mają naturę introwertyczną. Melancholik może przejąć od flegmatyka umiejętność kontroli swoich uczuć i radzenia sobie z przykrymi emocjami. Ponadto, dzięki domieszce cech flegmatyka, melancholik może być bardziej wytrwały w działaniu i nie zniechęcać się tak łatwo do powziętych planów, nawet jeśli nie od razu przynoszą one oczekiwane rezultaty.
Melancholik i choleryk – cechą wspólną obu tych temperamentów jest emocjonalność i podatność na bodźce zewnętrzne. Choleryk nie ma jednak problemu z ich okazywaniem, co może być cechą bardzo korzystną dla zamkniętego w sobie melancholika. Dzięki komponentowi cholerycznemu będzie on w stanie lepiej komunikować swoje emocje, odczucia i myśli. Ponadto da mu on większy napęd do działania.
Melancholik i sangwinik – te dwa typy temperamentu tylko na pierwszy rzut oka się wykluczają. Jedna osoba może z powodzeniem łączyć w sobie cechy obu charakterów. Posępny z natury melancholik z przesunięciem w stronę sangwinika będzie tak samo spokojny i zamyślony, ale za to pogodniejszy. Choć nie stanie się duszą towarzystwa, będzie przejawiał większe zaufanie i sympatię do ludzi i do świata.
Jako osoby o bogatym życiu wewnętrznym melancholicy doskonale spełniają się w zawodach artystycznych, w których wrażliwość oraz głębsze postrzeganie rzeczywistości to cechy pożądane. Ponieważ lubią spędzać czas samotnie, skupiając się na analizach i rozmyślaniach, powinni wybierać prace, w których mają niewielki bądź umiarkowany kontakt z ludźmi. Mogą być fenomenalnymi analitykami danych, programistami czy księgowymi. Wszystkie profesje, w których wymaga się skupienia, precyzyjności i gruntownego namysłu, będą dla nich strzałem w dziesiątkę.
Czytaj też: Test 16 osobowości – typy według Myers-Briggs. Sprawdź, którym jesteś
Melancholicy potrafią kochać szczerze, mocno i naprawdę głęboko. Jeśli już się do kogoś przywiążą, to raczej nie zerkają na boki – zazwyczaj pozostają uczciwi i zaangażowani. Szkopuł w tym, że zaufanie melancholika bardzo trudno pozyskać. Buduje on wokół siebie mur, przez który osoba z zewnątrz musi się przebić, żeby przekonać go o swoich dobrych intencjach. Jest to tym bardziej trudne, że ludzie o melancholijnym usposobieniu biorą do siebie nawet najmniejszą krytykę i bardzo łatwo ich do siebie zrazić. Ze względu na strach przed opuszczeniem i zranieniem mogą mieć też problemy ze skracaniem dystansu i budowaniem bliskości. Jeśli jednak uda nam się wkupić w ich łaski, pozostaną uczciwi i oddani.