Zauważyliście, że osoby nękane przez lęk często odczuwają też zimno? A zimno najbardziej uszkadza nerki. Nic dziwnego, że według medycyny chińskiej te trzy aspekty są ze sobą powiązane. O Systemie Nerek, który – jeśli jest silny i zdrowy – symbolizuje zaufanie do życia i ludzi – opowiada lekarz medycyny chińskiej Rafał Becker.
Sezon zimowy już wkrótce. Natura, w stanie hibernacji, nastawiona jest na przetrwanie. Nasze ciała i umysły także potrzebują teraz spokoju, odpoczynku i regeneracji. Jaki jest w tym udział Nerek z perspektywy Tradycyjnej Medycyny Chińskiej?
Jak już wiemy, medycyna chińska podąża za porami roku. System Nerek związany jest z zimnem, ruchem energii w dół i do środka, przechowywaniem i utrzymaniem życiowej energii qi, czyli właśnie przetrwaniem. Ten ruch jest opisywany jako aktywizacja qi Nerek w dolnej części ciała, a dokładniej w podbrzuszu. Przez zimowe miesiące opuszczamy tam swoje zasoby i gromadzimy je niczym nasiona nowego życia przechowywane głęboko w ziemi.
Przetrwanie kojarzy mi się z lękiem i niepewnością.
Słusznie. System Nerek powiązany jest z takimi emocjami, jak strach, przerażenie, nieufność i nieśmiałość. Nieustanne wystawienie na stres i sytuacje, które wywołują w nas lęk, osłabiają qi Nerek. Pracując z pacjentami, widzę, jak ważne jest poczucie bezpieczeństwa, szczególnie w okresie dzieciństwa. Wielu z nich ze zdiagnozowanymi przez zachodnią medycynę chorobami autoimmunologicznymi ma bardzo osłabiony System Nerek. Często mówią, że czują się wyczerpani fizycznie. Kiedy pytam ich o dzieciństwo, przyznają, że jedno z rodziców było na przykład alkoholikiem lub stosowało przemoc.
Poczucie bezpieczeństwa to podstawowa potrzeba każdego człowieka. Co dzieje się z naszym Systemem Nerek, kiedy odczuwamy strach?
Strach jest zwykle zdrową reakcją na zagrożenie i w tym znaczeniu pełni funkcję ochronną: pomaga ocenić sytuację i uchronić przed niebezpieczeństwem. Kiedy jednak jesteśmy wystawieni na nieustanny lęk i stres, jest to już stan patologiczny i może skutkować wycofaniem i niemożnością zaangażowania się w życie. Stabilny psychiczny dobrostan manifestuje się poprzez qi Nerek jako zaufanie do życia i ludzi. Jeśli jednak dojdzie do jego zaburzenia, odczuwamy brak poczucia bezpieczeństwa na wielu poziomach. Chińczycy mówią, że „kiedy jest strach i obawa, duch/umysł jest pobudzony i zalękniony, a wtedy nic nie może być zatrzymane”. Opisują w ten sposób utratę energii życiowej qi oraz płynów. Stąd na przykład jedną z najbardziej ekstremalnych reakcji w sytuacji, kiedy czujemy przerażenie, jest brak kontroli nad zwieraczami. Inny objaw to drżące dłonie lub drgawki całego ciała.
Trudno jest utrzymać zaufanie do ludzi i świata, gdy dookoła tyle negatywnych informacji i konfliktów.
To prawda, ostatnie lata nie należały do najłatwiejszych. Pandemia i toczące się wojny mające bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo energetyczne i finansowe sprawiają, że żyjemy w cieniu lęku o życie swoje i bliskich, a także o zapewnienie podstawowych potrzeb. To wszystko osłabia qi Nerek. Według TMC strach wpływa na ducha, odzwierciedlając bliską relację pomiędzy Sercem i Nerkami, gdzie Serce powiązane jest z elementem ognia, a Nerki – z elementem wody. Przerażenie sprawia, że połączenie między Sercem a Nerkami zostaje przerwane.
Czyli wtedy ogień nie jest wygaszany przez wodę, a woda nie jest podgrzewana przez ogień i mamy do czynienia z brakiem równowagi na poziomie ciała i ducha?
Tak, ale nie jest to zależność wyłącznie na linii Nerki–Serce. Zwróćmy uwagę, że Nerki są pod względem anatomicznym narządem podwójnym i mają w związku z tym podwójną naturę yin-yang, co odpowiada żywiołowi wody i ognia. Połączenie wody i ognia w podbrzuszu sprawia, że Nerki utrzymują równowagę płynów w ciele, umożliwiając ich właściwe rozprowadzanie, przy dodatkowym wsparciu Pęcherza Moczowego i Potrójnego Ogrzewacza. Strach wpływa na transformującą moc elementu ognia, co prowadzi do wyziębienia, na przykład osoby czujące lęk często odczuwają też zimno. Lęk jest również oznaką braku zaufania i utratą radości z życia. Według Chińczyków mądrość polega na stawianiu czoła lękom poprzez oświetlanie światłem Serca–Umysłu naszych najgłębszych zakamarków i strachów.
Jak możemy przywrócić sobie poczucie bezpieczeństwa i je pielęgnować?
Zła wiadomość jest taka, że nikt nie odda nam poczucia bezpieczeństwa, którego zabrakło w dzieciństwie, i nie przywróci ogromnych pokładów energii, które utraciliśmy, przeżywając wtedy silne emocje. Z punktu widzenia zachodniej nauki te przeżycia dokonały często nieodwracalnych zmian w naszym układzie nerwowym, szczególnie w mózgu. Dobra wiadomość jest taka, że im szybciej zdamy sobie sprawę z tego, co przeżyliśmy w dzieciństwie i jak to na nas wpłynęło, tym większa szansa na regenerację, która wpłynie korzystnie na naszą kondycję fizyczną, energetyczną i umysłową na resztę życia. Medycyna chińska proponuje dwa sposoby na silną regenerację: ziołolecznictwo i qigong, czyli zdrowotne ćwiczenia. Wielu osobom pomaga też psychoterapia.
A czym są Nerki na poziomie psyche?
System Nerek na poziomie umysłowym związany jest z Zhi, czyli wolą. Dla Chińczyków Zhi to skupienie umysłu ukierunkowane na cel, ale zakładające możliwość zmiany. Wola wraz z otwartością na zmianę daje przestrzeń na myślenie. Pozwala też nadawać kierunek energii witalnej qi i naszym emocjom. Według Chińczyków każda emocja jest drogą, która może nas albo doprowadzić w inne miejsca, albo zwieść na manowce. Wspierana przez System Nerek wola, jeśli ma stabilne fundamenty w postaci samoświadomości, powala emocjom przepłynąć i być chwilową ekspresją qi. Jeśli jednak nasza umiejętność podejmowania decyzji i działań nie ma stabilnego oparcia w nas samych, emocje mogą zakłócić qi w organizmie, a w konsekwencji uszkodzić jeden z systemów Zang, czyli Wątroby, Serca, Płuc, Śledziony i Nerek.
Jak w takim razie dbać o te fundamenty?
System Nerek pomaga chronić nasze zasoby fizyczne i emocjonalne poprzez zakorzenienie ich w najgłębszych strukturach ciała i umysłu. Na poziomie fizycznym wewnętrzną stabilizację zapewnia harmonijne powiązanie Nerek z kośćmi i Szpikiem. Jeden z tekstów chińskich Suwen mówi: „Zima produkuje wodę, woda produkuje smak słony, smak słony produkuje Nerki, a Nerki produkują kości i Szpik”. Sól nie pojawia się tu przypadkowo. Nie pozwala zamarznąć wodzie, stąd zimą często ciągnie nas do słonego smaku.
Sól jest ciężka z natury, a chińskie ziołolecznictwo łączy jej smak z minerałami zawartymi w morskich wodorostach, muszlach i skorupiakach. Widać tu wyraźnie związek pomiędzy solą jako minerałem, ruchem koncentrującym i budową kości. Kości zapewniają ciału solidną podstawę i stabilność, są twarde i dają strukturę, z kolei szpik jest miękki, nawilża i odżywia. Zatem kości i Szpik tworzą parę yin-yang. W chińskim ziołolecznictwie minerały mogą być też używane do przywrócenia wewnętrznej równowagi na poziomie emocji. Zachodnia psychiatria widzi korzyści płynące ze stosowania minerałów, wykorzystując lit w leczeniu niektórych zaburzeń psychicznych. W medycynie chińskiej mózg nazywany jest morzem Szpiku. Kręgosłup oraz mózg są blisko powiązane z funkcją Nerek i relacja tych trzech systemów odpowiada za zarządzanie najgłębszymi strukturami organizmu.
Jaki kolor ma System Nerek?
Czarny, bo jest to kolor ciemności, nocy i głębin wody. W medycynie chińskiej ciemny kolor na skórze w okolicy oczu może być oznaką wyczerpania qi Nerek.
A ma jakiś dźwięk?
Możemy powiedzieć, że to westchnienie, głęboki wydech i odwrotność ziewania, które jest powiązane z wdychaniem i Płucami. Poprzez wydech pozbywamy się zastałej qi i poruszamy energię głęboko w ciele. Przypomina to drżenie, które jest naturalną reakcją na zimno i stymuluje cyrkulację.
Jak najlepiej zadbamy o Nerki?
Nerki są uszkadzane przez zimno, stąd ważne jest utrzymywanie w cieple zarówno podbrzusza, jak i lędźwi, w medycynie chińskiej nazywanych domem Nerek. Jest to szczególnie ważne u kobiet. W chińskiej medycynie wiele przypadków poronienia czy problemów z zajściem w ciążę diagnozuje się jako „zimno w macicy”. Dlatego lekarze medycyny chińskiej zalecają zadbać o ciepło, sen i wcześniejsze chodzenie do łóżka oraz w miarę możliwości wstawanie zgodnie z godzinami światła dziennego. Jeżeli energia witalna Nerek osłabnie, oznacza to, że potrzebujemy odpoczynku i regeneracji, ponieważ Nerki są fundamentem fizycznego życia i siły. Aby qi Nerek było silne i mocne, niezbędne jest postępowanie zgodne z qi zimy, a więc oszczędzanie się i nieprzepracowywanie.
Jeszcze słówko w kwestii diety: aby wspierać system Nerek, jedzmy orzechy włoskie, grzyby i sezam. Orzechy włoskie i czarny sezam z punktu widzenia zachodniej nauki zawierają spore dawki nienasyconych kwasów tłuszczowych, które mają korzystny wpływ na układ nerwowy, opóźniając procesy starzenia. Wspierają one również procesy myślowe i poprawiają pamięć. Zawartość kwasów omega-3 może też obniżyć ryzyko depresji. Ziarna czarnego sezamu zawierają magnez, który pomaga redukować stres. Grzyby z kolei zawierają cenne minerały i witaminę D³, która przyczynia się do regeneracji kości.
Mówi pan, że lędźwie to dom Nerek. W zachodniej kulturze lędźwie zwykle są źródłem energii seksualnej. Jaką rolę odgrywa System Nerek w tym aspekcie naszego życia?
Dużą. Jest odpowiedzialny za płodność, odziedziczone tendencje, wczesne dzieciństwo i choroby rozwojowe. Ma też ścisły związek z macicą i spermą. Medycyna chińska rozpatruje cykle płodności u kobiet w siedmioletnich cyklach. W dużym uproszczeniu dojrzewanie u kobiet zaczyna się około 14. roku życia (2×7 lat). Biologicznie najlepszy czas na macierzyństwo jest między 21. a 34. rokiem życia. W wieku 49 lat przychodzi menopauza, a yin Nerek wyczerpuje się, stąd uderzenia gorąca i utrata płodności.
U mężczyzn z kolei są to cykle ośmioletnie. Dojrzewanie zaczyna się w wieku 16 lat (2×8) – to wtedy rozpoczyna się produkcja spermy. Pod względem biologicznym najlepszy okres na zostanie ojcem przypada między 24. a 39. rokiem życia. W wieku 64 lat mężczyźni stopniowo tracą szanse na ojcostwo.
A czy życie w niepewności o swoje bezpieczeństwo, choćby materialne, może mieć bezpośredni wpływ na życie seksualne?
Życie w nieustannej niepewności odbiera olbrzymie pokłady energii, a seks wymaga takich pokładów, szczególnie od mężczyzn. Stąd ludzie osłabieni przewlekłym stresem nie mają ani ochoty, ani sił na seks, co zresztą pokazują najnowsze badania. Niepokoi mnie też promowanie poglądu, że powinniśmy mieć chęć na seks niezależnie od wieku. Medycyna chińska zaleca młodym ludziom seks raz, dwa razy razy w tygodniu, ograniczenie zbliżeń seksualnych ludziom w średnim wieku i zaprzestanie seksu osobom w wieku podeszłym. Szczególnie dotyczy to mężczyzn, którzy w trakcie seksu tracą, wraz ze spermą, cenny jing, czyli tak zwaną esencję. Im więcej mamy jing, tym większa szansa na długie i sprawne życie intelektualnie.
Nasz cykl rozmów pokazał, że jesteśmy utkani z wielu wysoce wyspecjalizowanych systemów narządów i połączonych z nimi emocji. Rozmawialiśmy o Sercu, Płucach, Wątrobie, Śledzionie i Nerkach oraz związanych z nimi odpowiednio: radości, smutku, złości, refleksyjności i strachu. Co cennego i innowacyjnego wnosi medycyna chińska do świata zachodniego?
Rozmawialiśmy dużo o tym, co zachodnia medycyna określa mianem psychosomatyki. Dla medycyny chińskiej człowiek stanowi połączenie nie dwóch, ale trzech elementów, a więc oprócz somy (ciała) i psyche (umysłu) jest jeszcze energia witalna, która spaja te dwa pozostałe elementy i je zasila. Ruchem energii witalnej są emocje, a życie jest ruchem tej energii, dlatego z punktu widzenia medycyny chińskiej chorobę wywołuje zarówno zastój energii, a więc na przykład blokada emocji, jak i jej nadmiar, czyli zbyt silna emocja.
Klasyczna Medycyna Chińska (KMC) uważa, że najważniejsze czynniki wpływające na nas i na nasze zdrowie to te niewidzialne, które jednak czujemy, na przykład energia witalna, oddech i umysł, w którym pojawiają się myśli i emocje. W obecnych niespokojnych czasach, kiedy wielu ludzi nie radzi sobie z tym, co czuje i stara się od tego odciąć, medycyna chińska przypomina, że warto być w codziennym kontakcie ze swoimi emocjami i odpowiednio je regulować. Nasze ciało to mikrokosmos zasilany życiową energią witalną qi, która według Chińczyków jest niezbędna do życia, dlatego tak ważne jest, abyśmy zadbali o jej swobodny przepływ.
Rafał Becker, specjalista w zakresie Tradycyjnej Medycyny Chińskiej, trener qigongu z tradycji klasztoru Shaolin oraz Emei