Każdy organizm składa się z przeróżnych kombinacji pięciu podstawowych żywiołów: eteru, powietrza, ognia, wody i ziemii. Ta kombinacja żywiołów jest inna u każdego człowieka. Przejawem tych żywiołów są dosze, czyli energie powstałe z ich połączenia i wykazujące swój specyficzny charakter. W ajurwedzie wyróżniamy trzy dosze: vata, pitta i kapha. Unikalna kompozycja tych dosz określa nasze prakriti, czyli naturę psychofizyczną.
Celem ajurwedy jest doprowadzenie każdej z dosz do stanu równowagi, to znaczy do stanu w jakim naturalnie ukazały się w nas podczas poczęcia. Według ajurwedy najskuteczniejszą metodą na zrównoważenie doszy jest dieta. Jest tak dlatego, że dosze, tak samo jak pokarm, są zbudowane z żywiołów.
Doshe mogą występować jako mono-dosha, co oznacza, że któraś z nich znacznie w nas dominuje. U większości jednak osób, występować będą dwie doshe, w prawie równych proporcjach.
Vata
– połączenie powietrza i przestrzeni (eteru).
Pitta
– połączenie ognia i wody.
Kapha
(czytaj kafa) – połączenie wody i ziemi.
Odpowiedz na pytania i dowiedz się jaka jest twoja dosha. Pomoże ci to zrozumieć, która z nich w tej chwili dominuje w twoim życiu. Zapewne w odpowiedziach znajdą się wszystkie doshe ale wybierz tę, która pojawiła się najczęściej.
Do niej warto dostosować dietę, wybierając takie produkty, które ją równoważą. Dzięki temu ciało będzie zdrowsze, pełne energii, a umysł klarowniejszy i spokojniejszy.
Aspekty fizyczne:1) Jaka jest Twoja budowa ciała?
- V) Drobna, szczupła sylwetka, wystające kości, wydatne stawy, niedowaga
- P) Średnia budowa kości i stawów, średni ciężar ciała
- K) Grube kości, rozłożyste biodra, nadwaga
2) Jaka jest Twoja skóra?
- V) Sucha, zimna, szorstka, cienka, ciemna karnacja
- P) Gładka, oleista, ciepła, zaróżowiona
- K) Gruba, oleista, zimna, blada
3) Jaki jest kształt, kolor Twoich oczu?
- V) Małe, zapadnięte, czarne, brązowe, aktywne, nerwowe
- P) Jasne, szare, zielone, wrażliwe na światło, ostre spojrzenie
- K) Duże, czarne, niebieskie, spokojne
4) Jakie są Twoje biodra?
- V) Wąskie
- P) Średnie
- K) Okrągłe, duże
5) Jakie są Twoje paznokcie?
- V) Cienkie, łatwo się łamią
- P) Miękkie, różowe
- K) Twarde, gładkie, oleiste
6) Jakie są Twoje usta?
- V) Suche, popękane
- P) Czerwone, opuchnięte
- K) Gładkie, jasne, oleiste
7) Jaki masz apetyt?
- V) Nieregularny
- P) Silny
- K) Regularny, stały
8) Jakie jest Twoje trawienie?
- V) Nieregularne
- P) Szybkie
- K) Powolne
9) Jak określisz swoją aktywność fizyczną?
- V) Nadruchliwość, nie potrafię usiedzieć w miejscu
- P) Średnia, w normie, lubię ruch
- K) Osiadłość, wolę siedzieć niż się ruszać
10) Jakie są Twoje stawy?
- V) Zimne, „strzelają” gdy się poruszam
- P) Średnie
- K) Duże, naoliwione
11) Które z wymienionych dolegliwości zdarzają się najczęściej?
- V) Zimne stopy, dłonie
- P) Nadkwasota żołądka
- K) Zapalenia zatok, gardła, nosa
Aspekty Psychiczne:
1) Jak pracuje Twój umysł?
- V) Jest nadaktywny, pracuje na bardzo szybkich obrotach
- P) Średnio aktywny, stały
- K) Powolny, czasami otępiały
2) Jak określisz swój intelekt?
- V) Szybki, ale mylący się
- P) Ścisły i wnikliwy
- K) Powolny, ale dokładny
3) Jaka jest Twoja pamięć?
- V) Dobra, ale krótka
- P) Wyraźna, precyzyjna
- K) Powolna, trwała
4) Jak śpisz?
- V) Snem przerywanym, dokucza mi bezsenność
- P) Snem krótkim, ale głębokim
- K) Snem głębokim, przedłużonym, trudno jest mi się obudzić
5) W jaki sposób się wysławiasz?
- V) Mówię szybko, czasami niewyraźnie
- P) Mówię wyraźnie, precyzyjnie
- K) Mówię powoli, monotonnie
6) Jakiedominują w Tobie emocje?
- V) Lęk, niepewność
- P) Niecierpliwość, agresywność
- K) Spokój, przywiązanie
7) Jak określisz swoją wiarę?
- V) Zmienna
- P) Fanatyczna
- K) Głęboka
8) Jakie masz najczęściej sny?
- V) Szybkie, urywane, dominuje w nich strach
- P) Przeważa agresja, przemoc, wojna
- K) Romantyczne, przeważa spokój, przyroda
To osoba o delikatnej budowie ciała, drobnych kościach, szczupła. Trudno jest jej przybrać na wadze. Często są to osoby bardzo wysokie lub bardzo niskie. Skóra jest sucha i cienka. Stopy i dłonie są często zimne i dlatego takie osoby czują się niewygodnie w zimnych, wietrznych klimatach. Osoby te są nadruchliwe, nie lubią siedzieć w miejscu, lubią ruch i sporty takie jak bieganie i skakanie, ale szybko się męczą. Umysł vaty jest błyskotliwy, szybko przyswaja i pojmuje nową wiedzę. Ale też szybko zapomina. Osoby o tej konstytucji mają nieprzeciętną wyobraźnię, są górnolotne, potrafią tworzyć nowe idee, inspirować ludzi wokół siebie. Gdy vata jest niezbalansowana przejawia się to pochopnym działaniem. Ma tendencję do lęków, niepewności siebie i zamartwiania się. Jednym z jej głównych problemów jest zatwardzenie.
Dieta
: Osoby o konstytucji vata potrzebują w swojej diecie ugotowanych, ciepłych posiłków o smaku słodkim, kwaśnym i słonym. Surowe warzywa i owoce nie są zalecane dla vaty.
Produkty zalecane dla doszy vata:
- Owoce (najlepiej słodkie): jabłka gotowane, avocado, banany, jagody, czereśnie, winogrona, kiwi, cytryny, limonki, pomarańcze, brzoskwinie, ananas, rabarbar, truskawki, śliwki, namoczone suszone rodzynki i śliwki.
- Warzywa (generalnie powinny być ugotowane): buraki, marchewka, kolendra, ogórek, czosnek, fasolka szparagowa, w małych ilościach warzywa zielone i liściaste, sałata, okra, cebula, groszek, słodkie ziemniaki, dynia, melon, kabaczek.
- Produkty mleczne (większość mlecznych produktów jest dla vaty dobra): masło, maślanka, ser twardy (w małych ilościach), ser świeży, mleko krowie, ghee, mleko kozie i ser kozi.
- Rośliny strączkowe: fasolka mung, tur dal (groch indyjski), urad dal (indyjska soczewica), w małych ilościach: czerwona soczewica, ser sojowy.
- Zboże: amarantus, gotowana owsianka, quinoa (ryż peruwiański), każdy rodzaj ryżu, pszenica, chleb z kiełków pszenicy.
- Orzechy: wszystkie w niewielkiej ilości.
- Pestki/ nasiona: siemię lniane, sezam (chałwa, tahini), pestki dyni, słonecznika.
- Oleje: najbardziej korzystny do spożycia jest sezamowy, masło glee i oliwa; większość pozostałych olei (kokosowy, avocado) - raczej do użytku zewnętrznego.
- Przyprawy: wszystkie.
- Cukry: koncentraty z owoców, nieprzetwarzany miód.
- Produkty zwierzęce: wołowina, ciemne mięso kurczaka, kaczka, jajka, ryby słodkowodne, łosoś, sardynki, krewetki, owoce morza, ciemne mięso indyka.
To osoby o średniej budowie ciała. Rzadko tyją lub tracą na wadze. Skóra jest często lekko różowa, występują piegi, włosy są delikatne i przedwcześnie siwiejące. Osoby te mają w sobie dużo energii ognia, więc ich temperatura ciała jest wysoka. Nie lubią tropików, lecz preferują chłodne i wietrzne klimaty. Dużo się pocą. Mają silny apetyt, a w związku ze znakomitą przemianą materii, mogą spożywać duże ilości pokarmu. Umysł pitty jest logiczny, racjonalny, potrafi rozwiązywać problemy. Są to osoby intelektualne, ekspresyjne, zmysłowe, mają zdolności lidera i są dobrymi mówcami. Są zorganizowani, ambitni i mają dużo charyzmy. Gdy pitta jest niezbalansowana potrafi być kontrolująca i ma tendencję do pedantyzmu. Potrafi być zazdrosna i krytyczna wobec innych i siebie. Lubi pokazywać swój dobytek materialny.
Dieta:
osoby o konstytucji pitty powinny jeść chłodne potrawy, mało pikantne. Nie są zalecane kwaśne potrawy i owoce.
Produkty zalecane dla doszy pita:
- Owoce (generalnie słodkie): jabłka słodkie, avocado, jagody, czereśnie, figi, daktyle, czerwone winogrona, melony, słodkie pomarańcze, słodkie śliwki.
- Warzywa (generalnie słodkie i gorzkie): karczochy, szparagi, gotowane buraki, gorzki melon, brokuły, kapusta, marchewka, kalafior, kolendra, ogórek, anyżek, fasolka szparagowa, zielone i liściaste warzywa gotowane, pory, sałata, okra, zielona pietruszka, groszek słodki, ziemniak, słodka papryka, dynia.
- Produkty mleczne: masło niesolone, krowie mleko, kozie mleko, ser z koziego mleka niesolony i miękki, jogurt świeżo zrobiony i rozwodniony.
- Rośliny strączkowe: fasolka mung, czarna fasola, czarny groszek, ciecierzyca, brązowa i czerwona fasola, suszony groszek pinto, mąka sojowa, biała fasola, sojowe mleko, ser i mąka.
- Zboże: amarantus, pęczak, kuskus, krakersy, otręby owsiane, musli, owsianka gotowana, makaron, ryż basmati, biały i dziki, ryżowe krakersy, chleb z kiełków pszenicy, pszenica, otręby z pszenicy.
- Orzechy: migdały namoczone i obrane, kokos.
- Pestki/ nasiona: siemię lniane, chałwa, popcorn bez soli i masła, niewielkie ilości pestek słonecznika.
- Oleje (najbardziej korzystne do użytku wewnętrznego i zewnętrznego): słonecznikowy, rzepakowy, sojowy, z siemienia lnianego, z wiesiołka, oliwa, ghee.
- Przyprawy: świeża bazylia, kardamon, cynamon, kolendra, świeży imbir, mięta, szafran, kurkuma.
- Cukry: koncentraty z owoców, syrop klonowy, syrop ryżowy.
- Produkty zwierzęce: białe mięso indyka, jajka, ryby słodkowodne, dziczyzna, królik.
Są to osoby o grubych kościach, rozłożystych biodrach, okrągłych kształtach. Ich skóra jest oleista i chłodna. Mają dużo wytrzymałości i zazwyczaj żyją najdłużej, ponieważ pożytkują swoją energię powoli. Nie lubią się ruszać, wolą siedzieć w miejscu. Mają równomierny apetyt i lubią jeść.. Ich metabolizm jest powolny, więc szybko przybierają na wadze, dlatego potrzebują ruchu i wysiłku fizycznego. Osoba o tej konstrukcji mówi i rusza się powoli. Przyswaja wiedzę również powoli, ale ma dobrą i długą pamięć. Jej umysł jest spokojny, cierpliwy, tolerancyjny i pełen empatii. Ich wiara jest głęboka i niezmienna. Są to osoby o łagodnym charakterze, ciche, o delikatnych i spokojnych ruchach pełnych gracji. Gdy kapha jest niezbalansowana, osoba taka staje się materialistyczna, nawet chciwa. Potrafi być zaborcza, letargiczna, o otępiałym umyśle.
Dieta: zalecane są przede wszystkim lekkie, suche potrawy. Niezalecane są potrawy smażone, oleiste oraz produkty mleczne (szczególnie z mleka krowiego).
Produkty zalecane dla doszy kapha:
- Owoce (ogólnie cierpkie): jabłka, jagody, czereśnie, żurawiny, limonki, cytryny (w małych ilościach), brzoskwinie, gruszki.
- Warzywa (generalnie ostre i gorzkie): karczochy, szparagi, botwinka, gorzki melon, brokuły, kapusta, marchewka, kalafior, seler, kukurydza, bakłażan, czosnek, fasolka szparagowa, chrzan, jarmuż, sałata zielona, grzyby, okra, cebula, zielona pietruszka, groszek, papryka, rzodkiew, szpinak, gotowane pomidory.
- Produkty mleczne: maślanka, serek wiejski chudy, ghee, ser z koziego mleka świeży i niesolony, mleko kozie chude.
- Rośliny strączkowe: czarna fasola, czarny groszek, ciecierzyca, brązowa i czerwona fasola, suszony groszek, mąka sojowa, biała fasola, sojowe mleko i mąka, tur dal.
- Orzechy: niewielka ilość namoczonych i obranych migdałów.
- Pestki/ ziarna: siemię lniane, popcorn bez soli i masła, pestki z dyni i słonecznika.
- Zboże: amarantus, pęczak, kasza gryczana, kukurydza, kuskus, krakersy, kasza jaglana, musli, otręby owsiane, owsianka sucha, quinoa, ryż basmati i dziki, żyto, otręby pszenicy.
- Oleje (tylko w małych ilościach): migdałowy, z kukurydzy, słonecznikowy.
- Przyprawy: wszystkie.
- Cukry: koncentraty owocowe, nieprzetwarzany miód w niewielkiej ilości.
- Produkty zwierzęce:
jajka, białe mięso kurczaka i indyka, słodkowodne ryby, królik, krewetki, dziczyzna.