Czytanie to nie tylko ucieczka od codzienności i przyjemność, ale także inwestycja w zdrowie i dobrostan. Badania pokazują, że regularna lektura poprawia pamięć, ułatwia zasypianie i rozwija empatię – a mimo to wiele z nas traci nawyk sięgania po książki.
To jedna z najstarszych i najbardziej dostępnych form kontaktu z kulturą. Ale oprócz tego, że rozwija intelektualnie i poszerza horyzonty, czytanie działa też jak naturalna terapia. Badania przywołane przez „The New York Times” pokazują, że regularna lektura spowalnia procesy starzenia mózgu, wspiera pamięć, poprawia koncentrację i ułatwia zasypianie. Szczególnie literatura piękna okazuje się mieć wyjątkową moc – zwiększa empatię i pomaga lepiej rozumieć innych.
Problem polega jednak na tym, że łatwo wypaść z nawyku. Żyjemy w świecie krótkich form – stories, TikToków i powiadomień – które pochłaniają naszą uwagę. Książka, wymagająca skupienia i ciszy, przegrywa w starciu z ekranem.
Ile książek rocznie czytają Polacy?
Raport Biblioteki Narodowej z 2025 roku podaje, że w 2024 roku 41% Polek i Polaków przeczytało co najmniej jedną książkę. To wynik podobny jak rok wcześniej i wyraźnie lepszy niż przed 2023 rokiem, kiedy wskaźniki oscylowały wokół nieco ponad 30%. Częściej sięgają po książki kobiety (47%) niż mężczyźni (35%).
Najwięcej czytają osoby młode, co mogłoby napawać optymizmem, ale badacze zwracają uwagę na niepokojące zjawisko: aż ⅓ studentów w ogóle nie czyta dla przyjemności. Jak więc na nowo pokochać zatopienie się w lekturze?
7 sposobów, jak wrócić do czytania książek
1. Ustal rytuał czytania
Najłatwiej wrócić do nawyku, gdy połączymy go z codzienną rutyną. Kilka stron powieści zaraz po przebudzeniu może zastąpić scrollowanie telefonu i sprawić, że dzień zacznie się spokojniej. Z kolei czytanie tuż przed snem działa jak naturalny sygnał dla mózgu: „czas odpocząć”. Wystarczy 10–15 minut wieczornej lektury, by poprawić higienę snu i ograniczyć kontakt z niebieskim światłem ekranu.
2. Zawsze miej książkę pod ręką
Noś książkę w torebce czy plecaku, tak jak telefon albo słuchawki. Czekając w kolejce do lekarza czy jadąc tramwajem, zamiast scrollować media społecznościowe, można przeczytać kilka stron. Nawet kilkanaście minut dziennie składa się na przeczytaną powieść w miesiąc.
Czytaj także: Literatura piękna dla zabieganych. 6 krótkich książek idealnych na jeden wieczór
3. Wracaj do ulubionych tytułów
Nie musisz zaczynać od ambitnych nowości literackich. Jeśli dawno nie czytałaś, sięgnij po coś, co już znasz i kochasz – książkę, która kiedyś sprawiła ci radość. Powrót do ulubionych bohaterów bywa jak spotkanie ze starym przyjacielem. Alan Jacobs, autor „The Pleasures of Reading in an Age of Distraction”, przekonuje, że nawet kilkukrotne czytanie tej samej książki nie jest stratą czasu. To właśnie przy drugim czy trzecim podejściu łatwiej zauważyć głębsze warstwy tekstu.
Czytaj także: Dawno zapomniałaś, co znaczy dobra książka? Te thrillery rozkochają cię w czytaniu na nowo
4. Daj szansę audiobookom
Niektórzy wciąż traktują audiobooki jako „półśrodek”. Tymczasem badania pokazują, że pod względem zrozumienia i zapamiętywania treści audiobooki niczym nie ustępują książkom papierowym. Co więcej – pozwalają „czytać” w sytuacjach, kiedy normalnie byłoby to niemożliwe: podczas prowadzenia samochodu, biegania, gotowania czy sprzątania.
Chinelo Okparanta, pisarka i wykładowczyni literatury na Swarthmore College, zdradza, że często przeplata audiobook z papierowym wydaniem, dzięki czemu może płynnie kontynuować lekturę niezależnie od sytuacji. A dobry lektor potrafi nadać opowieści dodatkową warstwę emocji.
5. Nie zmuszaj się do kończenia każdej książki
Ile razy traciłaś motywację do czytania, bo zaczęłaś książkę, która okazała się nudna? Eksperci radzą: nie katuj się lekturą, która nie daje przyjemności. Zasada 50 stron, stworzona przez Nancy Pearl, mówi jasno – jeśli książka nie wciągnęła cię do tego momentu, odłóż ją i sięgnij po inną. A jeśli masz więcej niż 50 lat – odejmij swój wiek od setki i tylu stronom daj szansę. To podejście sprawia, że czytanie znów staje się radością, a nie przykrym obowiązkiem.
6. Znajdź inspirację poza algorytmami
Aplikacje często pokazują nam w kółko te same bestsellery. Warto szukać inspiracji gdzie indziej – blog Nowojorskiej Biblioteki Publicznej podpowiada książki, które zainspirowały tegorocznych nominowanych do nagród Emmy. W Polsce można korzystać z list publikowanych przez nagrody literackie – od Nike po Gdynię – lub po prostu dać się zaskoczyć bibliotece. To tam można trafić na książki, których żaden algorytm by nam nie zaproponował. Nie krępuj się poprosić bibliotekarzy o rekomendacje – z radością podsuną ci tytuły, które mogą stać się twoim odkryciem roku.
Czytaj także: Biblioteki pod lupą: kto naprawdę z nich korzysta? Sprawdziłyśmy, co najczęściej wypożyczają Polacy
7. Znajdź swój kącik do czytania
Czytanie łatwiej staje się przyjemnym nawykiem, gdy ma swój kontekst. Może to być ulubiony fotel z kocem i kubkiem herbaty, balkon, a nawet stolik w kawiarni, do której zaglądasz raz w tygodniu. Jeśli książka kojarzy się z relaksem i rytuałem, łatwiej po nią sięgnąć. Psychologowie podkreślają, że łączenie lektury z innymi przyjemnościami (np. aromatem świecy, muzyką w tle, filiżanką kawy) wzmacnia nawyk i sprawia, że czytanie staje się nagrodą samą w sobie.
Źródła: „Reading tips to build the habit”, nytimes.com; „Stan czytelnictwa książek w Polsce w 2024 roku”, Biblioteka Narodowa [dostęp: 11.09.2025]