Szczęście nie powinno trafić na kwarantannę, a my nie powinniśmy odkładać myślenia o nim na później! W istocie, w ciężkich czasach – niezależnie od przyczyny trudności – badania nad szczęściem okazują się bardziej istotne i konieczne niż kiedykolwiek wcześniej – przekonuje dr Tal Ben-Shahar, autor książki „Jak cieszyć się życiem. Dobrostan w pięciu odsłonach”, której fragment publikujemy poniżej.
Wytyczając drogę ku szczęściu – wertując intelektualną historię świata i zbierając pomysły od poetów i filozofów, teologów i naukowców, ekonomistów i psychologów – wraz ze swoimi współpracowniczkami określiłem pięć podstawowych elementów, które pośrednio prowadzą do szczęścia: dobrostan duchowy, fizyczny, intelektualny, relacyjny i emocjonalny. Każdy z tych aspektów przyczynia się do dobrostanu pełnej osoby, a wspólnie stanowią klucz do podniesienia poziomu szczęścia. Ich angielskie nazwy tworzą skrót SPIRE.
Czy żyjemy uważnie i świadomie? Dobrostan duchowy wynika z odnalezienia poczucia sensu i celu Może mieć charakter religijny – jednak nie musi; ekonomistka, która postrzega pracę w banku jako swoje powołanie, może cieszyć się większym dobrostanem duchowym niż mnich, który uważa swój trud za pozbawiony znaczenia. Doświadczamy również dobrostanu duchowego, kiedy jesteśmy obecni „tu i teraz”, nie rozpraszając się tym, co dzieje się „wtedy i tam”. Uważność pozwala nam zmienić zwyczajne doświadczenia w niezwykłe.
Czy dbamy o swoje ciało? Ciało i duch są ze sobą związane i wzajemnie na siebie wpływają. Dobrostan fizyczny można osiągnąć, dbając o siebie zarówno poprzez aktywność – na przykład ćwiczenia – jak i poprzez powstrzymywanie się od niej – odpoczynek i regenerację Zdrowe odżywianie i czuły dotyk wspomagają dobrostan fizyczny i psychiczny.
Czy jesteśmy ciekawi i otwarci na wyzwania? Umysł również wymaga ćwiczeń, powinniśmy wciąż uczyć się nowych rzeczy. Jedną z dobrych stron pandemii okazał się fakt, że wiele osób więcej przebywało w domu i miało dzięki
temu więcej czasu na rozwój intelektualny. Badania wykazują, że ludzie nieustannie zadający pytania i żądni wiedzy są nie tylko szczęśliwsi, ale i zdrowsi W istocie, ciekawość wydłuża życie!
Czy pielęgnujemy korzystne dla nas więzi? Najważniejszym prognostykiem szczęścia jest ilość wartościowego czasu spędzanego z ludźmi, na których nam zależy i którym zależy na nas. Jako istoty społeczne potrzebujemy poczucia więzi i przynależności nie chodzi jednak wyłącznie o relacje z innymi – ale również o relację z samym sobą. Blaise Pascal, francuski filozof, stwierdził kiedyś:
„Wszystkie ludzkie nieszczęścia biorą się stąd, że człowiek nie potrafi usiedzieć cicho sam w pokoju”. Izolacja nie musi oznaczać odizolowania, a w dalszej części książki omówimy, jak kultywować zdrowsze i szczęśliwsze relacje nawet podczas rozłąki z bliskimi.
Czy nasze uczucia są szanowane i zrównoważone? Jak postępujemy z bolesnymi emocjami, które nieuchronnie muszą się pojawić? W jaki sposób kultywujemy przyjemniejsze
emocje, jak radość, wdzięczność czy ekscytacja? W jaki sposób możemy wznieść się trwale na wyżyny dobrostanu
zamiast jedynie na krótkie chwile wspinać się na szczyt?
Pięć powyższych elementów składa się na koncepcję SPIRE, którym będziemy zajmować się w tej książce. To angielskie słowo pasuje do kontekstu. Jedno z jego tłumaczeń to „iglica” – najwyższy punkt budynku, na przykład wieńczący kościelną wieżę. Szczęście to najwyższy punkt, do którego dążymy, gwiazda, której pragniemy sięgnąć. Spire oznacza również oddech. Szczęście dodaje nam tchu i zwiększa nasz poziom energii, zaangażowania i motywacji. Połączone w całość elementy SPIRE inspirują nas do przeżywania życia lepiej i szczęśliwiej.
Ktoś powiedział mi ostatnio, że powinienem dodać do SPIRE szósty element: dobrostan finansowy. Nie była to pierwsza taka sugestia. Kiedy opowiadam o SPIRE moim studentom, któryś z nich zwykle pyta: „A co z pieniędzmi?”. Wspomniany znajomy posunął się o krok dalej i zaproponował, żebym wprowadził pojęcie „dobrostanu majątkowego” (affluential wellbeing), co pozwoliłoby uzyskać równie zgrabny skrót: ASPIRE. Istotnie, rozważyłem to. Nie dodałem „dobrostanu majątkowego”, tworząc skrót ASPIRE, ponieważ moim zdaniem dobrostan finansowy wchodzi już w zakres SPIRE. Pięć elementów SPIRE dotyczy pierwotnych cech osoby, zaś dobrostan
finansowy ma charakter wtórny.
Co mówią filozofowie na temat hierarchii cech pierwotnych i wtórnych? Arystoteles, na przykład, twierdził, że człowiek jest zwierzęciem rozumnym – to dobrostan intelektualny. Viktor Frankl i egzystencjaliści nazywają człowieka zwierzęciem poszukującym sensu – czyli mówią o dobrostanie duchowym. John Donne pisał: „Żaden człowiek nie jest samoistną wyspą” – jesteśmy stworzeniami relacyjnymi, potrzebującymi towarzystwa innych.
Emocje, rzecz jasna, stanowią podstawową część ludzkiej kondycji – nie potrzebujemy argumentów Zygmunta Freuda czy Davida Hume’a, by się o tym przekonać. Dobrostan fizyczny to pielęgnowanie zwierzęcej części naszego jestestwa, w oczywisty sposób należącej do jej istoty (wszak człowiek jest zwierzęciem rozumnym, zwierzęciem poszukującym sensu itd.) Nieliczni – jeśli w ogóle jacykolwiek – ludzie myślą o człowieku jako istocie finansowej czy zwierzęciu finansowym. Choć pieniądze mogą wpływać na duchowe, fizyczne, intelektualne, relacyjne i emocjonalne aspekty naszego życia, stanowią narzędzie, nie zaś nieodłączną cechę ludzkiej kondycji. Nie oznacza to bynajmniej, że dobrostan finansowy jest nieistotny. Możliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb w zakresie jedzenia, ubrania i mieszkania ma podstawowe znaczenie dla odczuwania pełnostanu. Życie w ubóstwie, bez tego, co najniezbędniejsze, niewątpliwie wpływa na człowieka i jego bliskich.
Dobrostan majątkowy odgrywa zatem istotną rolę, szczególnie w czasach kryzysu, kiedy zwiększa się prawdopodobieństwo problemów finansowych. Pieniądze wpływają na poczucie szczęścia w takim zakresie, w jakim są niezbędne do zaspokojenia podstawowych potrzeb. Majątek wykraczający poza niego nie ma już większego wpływu na nasz pełnostan. Co ciekawe – kiedy już wystarcza nam na podstawowe potrzeby, większy wpływ na nasz poziom szczęścia ma nie ilość pieniędzy, a sposób ich wykorzystania.
Z badań wynika, że więcej szczęścia dają wydatki nie na rzeczy (jak kolejne ubrania), a na doświadczenia (jak wyjątkowe wakacje). Możemy również zachować się nieco sprzecznie z intuicją i zacząć dawać. W dalszej części książki szerzej omówimy to, jak wsparcie i pomoc udzielane innym przyczyniają się do naszego szczęścia.
Warto również pamiętać, że dbałość o elementy SPIRE nie może wprawdzie sama w sobie zagwarantować bezpieczeństwa finansowego, jednak biorąc pod uwagę związek pomiędzy szczęściem a sukcesem, niewątpliwie może się do niego przyczynić.