Trauma stanowi uniwersalne doświadczenie ludzkie, a najgroźniejsza jest ta długotrwała, doznana w dzieciństwie, a w dorosłości nieuświadomiona. Jej skutkami są schorzenia psychiczne często oporne na farmakologię i działania terapeutyczne, które nie sięgają źródeł traumy. Takie światło na traumę rzucają badania naukowe.
Czym jest trauma?
Słowo trauma pochodzi z języka greckiego i oznacza ranę lub ból. W psychologii i psychiatrii jest zdefiniowana jako doświadczenie, które jest subiektywnie postrzegane jako bolesne lub niepokojące i skutkuje dysfunkcją psychiczną oraz fizyczną.
Trauma – statystyki
Według badań z 24 krajów, w tym ustaleń World Mental Health Survey Consortium, około 70 proc. respondentów zgłosiło doświadczenie traum w ciągu całego życia. Międzynarodowe badanie z 2022 roku, które objęło ponad 50 tys. osób potwierdziło te same ustalenia ze średnią liczbą 3,2 doświadczeń traumatycznych na osobę. W Stanach Zjednoczonych ostatnie badania wykazały, że prawie 90 proc. dorosłych zgłasza narażenie na co najmniej jedno potencjalnie traumatyczne zdarzenie w ciągu swojego życia. Najczęściej zgłaszanym indywidualnym zdarzeniem traumatycznym jest strata bliskiej osoby, zwłaszcza jeśli strata była gwałtowna i nieoczekiwana.
Rodzaje traumy: ostra, przewlekła, złożona
Ogólne objawy traumy
Traumę można opisywać z różnych perspektyw, ale jedną z najczęściej stosowanych kategoryzacji jest jej ostra oraz przewlekła forma. Ostra jest krótkotrwałą reakcją układu współczulnego na rzeczywiste lub postrzegane zagrożenie, która zazwyczaj skutkuje postawą walcz lub uciekaj. Jeśli ta reakcja nie ustąpi, może przekształcić się w formę przewlekłą, która objawia się najczęściej: stanami nadmiernego pobudzenia, zachowaniami unikającymi, natrętnymi wspomnieniami związanymi z traumą oraz zmienionymi funkcjami poznawczymi i obniżonym nastrojem a także chorobami o podłożu autoimmunologicznym. Objawy te mogą wystąpić zarówno przy ostrym zaburzeniu stresowym (ASD), jak i w zaburzeniu stresu pourazowego (PTSD) – pierwsze trwa krócej niż miesiąc, a drugie dłużej niż miesiąc.
Oprócz ostrej i przewlekłej, wyróżnia się również traumę złożoną, która najczęściej wynika z powtarzającego się, długotrwałego, poważnego narażenia na traumatyczne zdarzenia, co zwykle ma miejsce we wczesnym dzieciństwie lub okresie dojrzewania. Trauma ta jest wynikiem działań rodziców lub innych osób sprawujących opiekę, które wcześniej były postrzegane jako godne zaufania. Z tym rodzajem traumy związana jest niemożność ucieczki. Długotrwałe poczucie uwięzienia i utraty bezpieczeństwa w dzieciństwie przekłada się w życiu dorosłym na m.in.: nadmierne pobudzenie, uporczywe negatywny nastrój oraz wyczerpanie fizyczne. Symptomy złożonej traumy obejmują objawy PTSD z dysfunkcją w samoocenie i niemożnością regulacji emocji, co skutkuje niesatysfakcjonującymi relacjami. Wszystkie długotrwałe efekty ciągle aktywowanych reakcji na stres określa się jako obciążenie allostatyczne, które może prowadzić do trwałych zmian w mózgu. Powoduje to obniżoną zdolność zdolność organizmu do radzenia sobie z niepewnością, co nasila lęk prowadzący do depresji czy chronicznego zmęczenia.
Przyczyny traumy
Przyczyny traumy są wszechobecne i, niestety, stanowią niemal uniwersalne doświadczenie ludzkie. Traumy mogą występować w ciągu całego życia, ale najnowsze badania są dowodem, że to trauma z dzieciństwa prowadzi do gorszych skutków niż trauma doznana w wieku dorosłym. Przyczyny traumy mogą obejmować:
* klęski żywiołowe,
* wypadki,
* różne rodzaje przemocy fizycznej (np. napaść, bicie, nadmierna dyscyplina fizyczna),
* przemoc i nadużycia seksualne (np. gwałt, molestowanie),
* przemoc słowna i emocjonalna (np. krzyczenie, manipulacja emocjonalna, kontrolowanie zachowań),
* nagła strata bliskiej osoby,
* rozwód rodziców,
* bezdomność lub niestabilność mieszkaniowa,
* skrajne lub przedłużające się trudności finansowe,
* przewlekła choroba w rodzinie,
* rzeczywiste lub domniemane zaniedbanie lub porzucenie,
* choroba psychiczna w rodzinie,
* uzależnienia w rodzinie,
* bycie świadkiem doświadczania przez innych któregokolwiek z powyższych doświadczeń.
Skutki traumy
Badania wykazały, że skutki traumy wpływające na nasze zdrowie fizyczne, emocjonalne i psychiczne są znaczące i mogą trwać przez całe życie. W przypadku ostrego urazu traumatycznego pacjenci zgłaszający się do specjalistów zdrowia psychicznego najczęściej zgłaszają: zaburzenia snu, trudności z koncentracją i zmiany nastroju, a także większą impulsywność, pobudzenie psychomotoryczne i zachowania autodestrukcyjne. Zaburzenia nastroju mogą obejmować izolację, stany depresyjne, odrętwienie emocjonalne, drażliwość i trudną do pohamowania złość. Odpowiedzią organizmu na traumę są też upośledzenia poznawcze, takie jak trudności z utrzymaniem uwagi, dysocjacja, zdezorganizowane myślenie i upośledzenie pamięci. Zgłaszane są również: wrażliwość sensoryczna na dźwięk i dotyk, przesadne odruchy zaskoczenia, lęk i strach. Narażenie na traumę wiąże się ze zwiększonym ryzykiem myśli i prób samobójczych.
Obecne hipotezy dotyczące reakcji mózgu na traumę jako kluczową uznają rolę osi HPA (podwzgórze-przysadka-nadnercza), która odpowiada za mechanizmy odpowiedzi na stres. Badania pokazują, że osoby z doświadczeniem traumy, cierpiące na chroniczne zmęczenie, depresję i PTSD, mają niskie podstawowe poziomy kortyzolu z upośledzonym endogennym uwalnianiem tego hormonu w odpowiedzi na nowe czynniki stresogenne. Pod wpływem traumatycznych wydarzeń zaburzone zostaje wydzielanie także serotoniny i tryptofanu, co skutkuje niemożnością odczuwania przyjemności czy skutecznej regeneracji psychicznej, przy czym zbadano, że wyczerpywanie tryptofanu jest większe u kobiet niż u mężczyzn. Również u kobiet, które przeszły traumę, zaobserwowano niski poziom 17β-estradiolu, który jest syntetyzowany w nadnerczach, mózgu i jajnikach i ma działanie przeciwdepresyjne.
Choroby psychiczne – skutek nieprzepracowanej traumy z dzieciństwa
Naukowcy od lat poświęcają wiele uwagi korelacji obciążenia allostatycznego z pogorszeniem zdrowia psychicznego. Okazuje się, że trauma z dzieciństwa, zwłaszcza ta nieuświadomiona i nieprzepracowana podczas psychoterapii, skutkuje zespołem przewlekłego zmęczenia (CFS) a także schizofrenią i chorobą afektywną dwubiegunową. Już jedno negatywne doświadczenie w dzieciństwie, na przykład rozwód lub ubóstwo, zwiększa ryzyko tych chorób a nawet może spowodować przedwczesną śmierć. Co więcej – powszechnie stosowane leki przeciwdepresyjne SSRI nie pomagają przy depresji ze współistniejącym zespołem przewlekłego zmęczenia, które są efektem traumy przeżytej w dzieciństwie. Ignorowanie traumy prowadzi nie tylko do wyczerpania fizycznego i psychicznego, ale może powodować też mgłę mózgową, bóle głowy, mięśni i stawów. To skutek braku bezpieczeństwa, stałości i poczucia przynależności w dzieciństwie.
Inne psychiczne oznaki traumy z dzieciństwa
Psychiczne reperkusje życia z dawną traumą, które są mechanizmem obronnym przed dawnym bólem, to wszelkiego rodzaju uzależnienia, zaburzenia odżywiania czy częste kompulsywne zachowania. To również przymus „ratowania” innych czy strach przed zwolnieniem szybkiego tempa życia. Wiele osób, które niesie w sobie ciężar traumy, zmaga się z niską samooceną, uczuciem wstydu i skrajnym perfekcjonizmem. Rozwiązłość seksualna lub problemy w tej sferze życia też mogą być związane z urazami z dzieciństwa. Osoby, które jako dzieci zostały skrzywdzone przemocą, często utożsamiają seks z poczuciem własnej wartości i używają go do kontrolowania lub manipulowania. W ten sposób pragną uniknąć emocjonalnej bliskości i zaspokoić poczucia przynależności. Seks wydaje się wówczas lekarstwem na poczucie pustki i uczuciowe zamrożenie. Traumatyczne wydarzenia poza tym powodują ryzykowne zachowania oraz styl unikająco-lękowy w relacjach. Nierozwiązany uraz z dzieciństwa może bezpośrednio wpływać na nasze zdrowie fizyczne, w tym na zwiększone ryzyko astmy, otyłości, udaru, cukrzycy i chorób serca.
Leczenie traumy
Podstawową metodą leczenia objawów traumy jest terapia poznawczo-behawioralna. Badania dowodzą, że jest skuteczna w łagodzeniu objawów PTSD oraz współwystępującego lęku i depresji niezależnie od rodzaju przeżytej traumy. Osoby mające za sobą doświadczenie przemocy fizycznej i seksualnej dobrze reagują na terapię ekspozycyjną. Terapia psychodynamiczna i EMDR, w której pacjent przywołuje pamięcią traumatyczne wspomnienie i identyfikuje je razem z terapeutą, a następnie przechodzi do stymulacji – odwrażliwiania za pomocą ruchu gałek ocznych – sprawdzają się przy leczeniu zwłaszcza PTSD. Celem tych terapii jest pomoc w identyfikowaniu mechanizmów obronnych, by zmniejszy zachowań unikających oraz wygaszać autonomiczne reakcje psychologiczne.
źródła: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK594231/