Narcyzm w swojej istocie jest obroną przed głębokim i intensywnym poczuciem wstydu. To okropne uczucie mówi nam, że jesteśmy ułomni, bezużyteczni, bezwartościowi i niegodni miłości. Dla narcyza połączenie się z własnym wstydem i głębokim wewnętrznym bólem jest po prostu psychologicznie nie do zniesienia, dlatego stara się przed tym bronić. Jego umysł i kruche ego nie mogłyby po prostu sobie z tym poradzić.
Fragment książki „Jak zostawić narcyza… na dobre. Sposoby na wyjście z toksycznych i przemocowych relacji”, Sarah Davies, Wydawnictwo Kobiece
Starając się trzymać z daleka od głębokiego bólu i urazów, narcyzi polegają na różnorodnych mentalnych i psychologicznych mechanizmach obronnych oraz destrukcyjnych zachowaniach. Wiele z tych działań, skupiających się na najbliższych osobach, ma charakter przemocowy. Przemoc może być emocjonalna, psychiczna, fizyczna, seksualna, finansowa lub duchowa.
Nie można akceptować przemocy w żadnej formie.
Narcystyczną przemoc często określa się jako „niewidzialną”. W przeciwieństwie do przemocy fizycznej, której skutki są oczywiste i niepodważalne w postaci siniaków lub ran, jest pozornie bardzo subtelna, szczególnie na początku. Zwykle ma charakter postępujący i czasami trudno ją rozpoznać. Nierzadko objawia się w sposób, którego nikt inny poza ofiarą nie widzi ani nie podejrzewa. Zmanipulowane osoby niekiedy nie są nawet pewne, czy to, czego doświadczają, to w ogóle przemoc. Czują, że są po prostu zbyt wrażliwe, reagują przesadnie, wyobrażają sobie różne rzeczy lub że to wszystko ich wina – ponieważ narcyz tak im powiedział. To kluczowa cecha narcystycznej (i podobnej) przemocy emocjonalnej. W podobnej sytuacji bardzo typowe jest, że zaprzeczamy własnemu postrzeganiu rzeczywistości i zaczynamy wątpić w swój osąd. To samo w sobie stanowi podstawową oznakę, że ulegamy narcystycznej przemocy. Inne cechy narcystycznej przemocy:
Naruszanie granic
Narcyzi nie uznają granic. Mają też bardzo niewielki, jeśli w ogóle, szacunek dla cudzej przestrzeni i rzeczy osobistych. Granice fizyczne, seksualne, psychiczne lub emocjonalne są niezbędne dla zdrowych relacji. Dla narcyza jego pragnienia i potrzeby zawsze stanowią priorytet. Nawet jeśli udaje, że jest inaczej, zwykle ostatecznie ma to na celu uzyskanie tego, czego chce.
Zaprzeczanie
Całkowita niezdolność do zaakceptowania lub uznania jakiejkolwiek prawdy o sobie, własnej odpowiedzialności albo błędu. Poziom zaprzeczenia u narcyza i towarzysząca mu absolutna pewność siebie mogą być dość niepokojące. Spotkałam narcyzów, którzy potrafiliby stanowczo zaprzeczać, że niebo jest błękitne w jasny letni dzień!
Dewaluacja
W przeciwieństwie do idealizacji (patrz poniżej) dewaluacja wiąże się z podkreślaniem lub wytykaniem błędów bądź wad innych osób w celu ich poniżenia, zasadniczo po to, aby samemu poczuć się lepiej.
Zasada „dziel i rządź”
Poprzez idealizację lub dewaluację, a nawet inne formy manipulacji narcyz często próbuje dzielić ludzi na grupy, w rodzinie albo w pracy. To daje mu poczucie mocy. Zasada „dziel i rządź” powoduje poczucie wyobcowania. Narcyz wywołuje je u konkretnej osoby, stawiając ją w pozytywnej roli osoby „wybranej” albo poprzez izolację i zastraszanie. Służy to osłabianiu i izolowaniu członków grupy i często prowadzi do konfliktów w grupie, a także do paranoi, braku zaufania, uraz i rywalizacji, co ułatwia narcyzowi utrzymanie kontroli nad dynamiką relacji.
Szantaż emocjonalny
Obejmuje wszystko, co odbieramy jako groźby lub zastraszanie, a więc karanie, nieodzywanie się, okazywanie gniewu i agresję. Szantaż emocjonalny ma na celu wywołanie poczucia winy, strachu i uległości. Narcyz używa go, aby uzyskać to, czego chce. Nie liczy się z twoimi uczuciami i wpływem, jaki na ciebie to wywiera. Często zaprzecza, że w ogóle to robi, albo zwala winę na ciebie, sugerując, że przesadzasz i jesteś „przewrażliwiona”.
Wykorzystywanie
Narcyzi wykorzystują bez skrupułów innych ludzi, aby służyli ich własnym celom i ambicjom. Nie zastanawiają się dwa razy, zanim to zrobią. To ich druga natura.
Wytykanie palcem
Narcyz nigdy tak naprawdę nie bierze odpowiedzialności za to, co robi. Nigdy nie przeprasza (lub robi to bardzo rzadko), bo nie czuje takiej potrzeby. Zamiast tego stara się przerzucać oskarżenia, winę, odpowiedzialność na innych. W każdej kłótni lub sporze wykazuje ogromny talent w skupianiu uwagi na kimś innym i sprawianiu, żeby ten ktoś poczuł się winny. Chroni się przed odpowiedzialnością, nieustannie wytykając palcami działania, słowa i zachowania innych osób.
Łowienie zdobyczy
Narcyz, podobnie jak wędkarz, zarzuca emocjonalne „haczyki”, aby złapać coś na kolację. Używa dokładnie takiej przynęty, jaka jest potrzebna do złowienia określonej zdobyczy. Bardzo pomocne może być określenie, jakiego rodzaju przynęty mogą narażać cię na niebezpieczeństwo. Na jakie „haczyki” dałaś się wcześniej złapać? Może było to poczucie winy? Czy narcyz używał wobec ciebie komentarzy lub zachowań wywołujących strach albo niepokój? Czy masz w sobie potrzebę ratowania lub naprawiania innych? Świadomość to pierwszy krok do zmiany.
Narcyz może mówić i robić pewne rzeczy, które sprawią, że zaczniesz wątpić we własne osądy, spostrzeżenia i rzeczywistość. Jest to wyjątkowo agresywne i niebezpieczne zachowanie. Zaczynasz tracić zaufanie do siebie, a czasami czujesz nawet, że tracisz rozum. W skrajnych przypadkach może to doprowadzić do całkowitego załamania nerwowego.
Ghosting
Narcyz nie potrafi zakończyć pewnych spraw w sposób odpowiedzialny. Ghosting następuje wtedy, gdy partnerzy kończą związek poprzez nagłe zerwanie wszelkiej komunikacji bez żadnej dyskusji i wyjaśnień. Szok wywołany tą sytuacją może wywołać traumę.
Idealizacja
Narcyzi i wiele osób z problemami osobowości mają tendencję do postrzegania rzeczy w skrajnościach – jako dobre lub złe, czarne lub białe. Osoba albo rzecz podlegająca idealizacji jest postrzegana jako doskonała, niesamowita i w ogóle najlepsza od czasu wprowadzenia na rynek krojonego chleba. Narcyzi szukają także u innych tego rodzaju potwierdzenia. Rodzice narcyzów mają tendencję do całkowitego uwielbienia swojego dziecka, jakby potrafiło ono chodzić po wodzie, lub popadają w drugą skrajność, uważając, że nigdy nie jest wystarczająco dobre.
Niekonsekwencja
Jedyną rzeczą, na której można polegać w przypadku narcyzów, jest to, że są konsekwentni w swojej niekonsekwencji – czy to w słowach, czy w zachowaniu. Mówią jedno i robią coś zupełnie innego. Mogą na przykład deklarować, że chcą być z tobą, ale się tak nie zachowywać lub nie być w stanie się zaangażować pomimo obietnic.
Izolacja
Celem agresora jest odcięcie ofiary od przyjaciół, rodziny czy współpracowników. W takiej sytuacji stajemy się bardziej bezbronni i łatwiej jest nami manipulować, kontrolować nas i wykorzystywać. Narcyzi próbują to osiągnąć na różne sposoby. Starają się, aby wyglądało to tak, jakby mieli na względzie nasze dobro. Mówią na przykład: „Twoi przyjaciele nie są dla ciebie wystarczająco dobrzy, jesteś od nich znacznie lepsza”. Mogą nalegać, abyś zrezygnowała z pracy i proponować, że zajmą się sprawami finansowymi (kontrola finansowa). Poprzez negatywne oceny, gaslighting i manipulację powoli, ale skutecznie dążą do odizolowania cię od bliskich i stworzenia poczucia, że tylko na nich możesz polegać.
Ocenianie
Mechanizm obronny powszechnie spotykany u narcyzów, który polega na tym, że negatywnie i ostro komentują działania, wybory, sposób mówienia, wygląd, zdolności i pozostałe cechy innych osób. Takie osądzanie poprawia ich samopoczucie, a także pomaga utrzymać pozycję wyższości. Bombardowanie miłością. Przytłaczanie innych uczuciem, ciągłą uwagą, komplementami, pochwałami i prezentami w celu zdobycia ich zainteresowania i „miłości”. Ostatecznym celem takiego działania jest manipulacja i kontrola.
Kłamstwo
Jest to standardowe zachowanie każdego narcyza i może obejmować wszystko – od lekkiego wyolbrzymiania prawdy po całkowite fabrykowanie rzeczywistości, tworzenie fałszywych tożsamości i zaprzeczanie rzeczom oczywistym. Projekcja. Sugestia lub oskarżanie, że to ty masz ich problemy. Będą cię obwiniać o te same zachowania, które sami stosują, lub uczucia, których doświadczają: „Masz paranoję/jesteś przewrażliwiona”, „Jesteś taka samolubna!”, „Zachowujesz się, jakbyś miała coś do ukrycia…”, „Jesteś bardzo kontrolująca”, a nawet „Jesteś narcyzem!”
Odpowiedzialność
Chodzi tu właściwie o brak jakiejkolwiek odpowiedzialności! Narcyzi na ogół zupełnie nie mają zdolności do wzięcia osobistej odpowiedzialności za cokolwiek. Zawsze jest to wina (problem lub odpowiedzialność) twoja i wszystkich innych osób. Narcyz chce przekonać siebie i innych, że to on jest ofiarą. „Zdradzałam, bo cię nie było… Gdybyś był przy mnie, nie musiałabym sypiać z nikim innym!”. Pamiętaj, ludzie zdradzają, bo tego chcą. To ich wybór i ich odpowiedzialność.
Oszczerstwa
Skrajna forma dewaluacji. Rozpowszechnianie kłamstw i plotek w celu wyrządzenia krzywdy drugiej osobie, aby uzyskać poczucie władzy i kontroli.
Dziecinne napady złości
Pod arogancką powierzchownością narcyza kryje się zahamowane emocjonalnie dziecko (zwykle z okresu pierwszych czterech, pięciu lat życia). Narcyzi mają niewielką zdolność do emocjonalnego funkcjonowania jako dorośli, dlatego reagują w bardzo dziecinny sposób, wyrzucając swoje zabawki z wózka, krzycząc, wrzeszcząc, uciekając, milcząc i stosując inne formy manipulacji emocjonalnej. Aby poczuć się lepiej ze sobą, często osądzają lub poniżają innych, są zjadliwi, okrutni i wrogo nastawieni. Dewaluują innych w celu złagodzenia głębokiego wewnętrznego chaosu, bo brakuje im umiejętności emocjonalnych, aby sobie z nim poradzić.
Bycie we wszystkim najlepszym
Większość narcyzów twierdzi, że robi wszystko lepiej, ma większe osiągnięcia lub posiada więcej od innych. Służy to szybkiemu przywróceniu im uwagi i podziwu. Narcyzowi trudno tolerować cieszenie się sukcesem lub osiągnięciami innych osób. Może to obejmować przechwalanie się nawet takimi rzeczami jak choroba. Jeśli skarżysz się, że boli cię głowa, będzie twierdzić, że sam ma guza mózgu. Taka postawa napędza konkurencyjność i oszukiwanie.
Przemoc werbalna
Obejmuje wiele zachowań, od subtelnego podkopywania czyjejś wartości (złośliwe i dwuznaczne pośrednie komentarze) po rażącą bezpośrednią przemoc (krzyczenie, wrzaski). Inne rodzaje przemocy werbalnej obejmują: wyzwiska, poniżanie, zawstydzanie, obwinianie, żądania, manipulację, sarkazm, krytykowanie, osądzanie, przerywanie, niepozwalanie drugiej osobie mówić, niesłuchanie, pogardę i wyśmiewanie. Nieodzywanie się do kogoś jest również formą przemocy werbalnej.
Przemoc fizyczna
Znęcanie się fizyczne, uderzanie, popychanie, ciągnięcie za włosy, policzkowanie, rzucanie lub niszczenie twoich rzeczy. Narcyzi mogą być agresywni fizycznie, chociaż z mojego doświadczenia wynika, że narcystyczna przemoc częściej objawia się w bardziej wyrafinowany, dyskretny i ukryty sposób. Zwykle nie chcą pozostawiać żadnych fizycznych dowodów, które mogłyby potwierdzić ich działania. Zamiast tego preferują bardziej subtelne formy, którym łatwiej mogą zaprzeczyć.
Odmowa
Narcyzi muszą mieć poczucie władzy i kontroli. Zyskują je, odmawiając innym pieniędzy, komunikacji, uczuć i tak dalej.
(Fot. materiały prasowe)